Tíminn - 27.11.1945, Síða 4

4
Tlmreiy, j>riðjiidagiiin 27. nóv. 1945
90. bl.ið
Metorð — mannvirðingar
Hugleiðing við fimmtugsafmæli
Á síðustu áratugum hefir
kapphlaup um metorð og mann-
virðingar færzt mjög í aukana.
Og ræturnar liggja svo djúpt,
að opt virðist, að aðalmetnað-
armál foreldranna sé að búa
þannig í haginn fyrir börn sín,
að þau standi vel að vígi þegar
kapphlaupið hefst og hljóti sig-
urlaunin — komist í hóp hinna
svokölluðu „betri borgara“ þjóð-
félagsins og vinni aðeins hin
„fínni störf“. Vangaveltur um
hæfileika og likur til þess, að
unglingurinn gæti orðið starf-
inu vaxinn, sem hann kynni að
hreppa, er aukaatriði. Hásæti í
mannvirðingastiganum er aðal-
atriði. Það þykir jafnvel eftir-
sóknarvert og miklu „fínna“ að
vera afgreiðslumaður í búð en
hlutgengur sjómaður eða góður
bóndi í sveit. Og stundum er
svo lágt lotið, að vegsauki þykir
að vera „aðstoðar hestasveinn
biskupsins", eins og gamansam-
ur maður komst að orði nýlega.
— Kvenfólkið er hér ekki und-
anskilið — öðru nær. Þeim er að
vísu nokkur vorkun, því heim-
ilisstörf þeirra hafa ekki verið
þökkuð eða metin eins og vert
er. En skörin færist þó veru-
lega upp í bekkinn þegar þær
sjálfar taka í sama streng og
telja húsfreyjustöðuna óviðun-
andi með öllu, og þess vegna
eigi kvenþjóðin að hefja harð-
vítuga baráttu við karlmennina
um virðingarstöður í þjóðfélag-
inu. Og það sé spor í áttina og
„fínna“ að vera símamær eða
afgreiðslustúlka í búð, en áð
elda hafragraut eða skipta
bleyjum á ungbörnum.
Öllum má lj,óst vera, að þetta
kapphlaup er þjóðinni stór-
hættulegt. Góðar húsfreyjur,
sem vinna óskiptar að heill
heimilanna og hlúa að hinum
ungu og uppvaxandi ríkisborg-
urum sem erfa eiga landið, sjó-
mennirnir, sem hætta lífi sínu
og sækja gull í greipar Ægis og
bændurnir, sem vinna frá
morgni til kvelds, helga daga
og virka að heita má, eru mátt-
arstoðir þjóðfélagsins, sem all-
ur þunginn hvílir á.
Á leikvelli er ekki sparað lófa-
klapp og hróp áhorfenda til
hvatningar leikendunum. Mun
þetta hafa nokkur áhrif og auka
metnað og kapp í leiknum. Öðru
máli gegnir um kapphlaupið í
lífsbaráttunni sjálfri um „fínni“
störfin. Það kapphlaup á að
stöðva. En það verður ekki gert
meðan almenningur mænir upp
til hásæta „burgeisanna" og
„leiðtoganna" með aðdáun, öf-
\md og minnimáttarkennd og
blöðin flytja daglega lofsöngva
um „betri borgaranna" og birta
myndir af þeim á forsíðum sín-
um með stuttu millibili.
Hér verður nú farið aftan að
siðunum og minnst með nokkr-
um .orðum manns, sem hefir
komizt hjá flestum „virðingar-
stöðum“, enda þótzt hafa öðru
þarflegra að sinna.
Þessi maður er Úlfar Kjart-
ansson útgerðarmaður og bóndi
á Vattarnesi við Reyðarfjörð.
Hann er fæddur á Vattarnesi
og hefir átt þar heima alla æfi.
Hann ólst upp hjá fósturfor-
eldrum og naut ástar og um-
hyggju en nú eru þau bæði
löngu dáin.
Úlfar kvæntist árið 1916 Mar-
íu Halldórsdóttur ættaðri af
Fljótsdalshéraði, prýðilegri konu
í sjón og raun-. Reistu þau snot-
urt nýbýli á Vattarnesi, er þau
nefndu Dagsbrún, og ræktuðu
dálítinn túnblett í kring, sem
stækkað hefir ár frá ári. En að-
allega stundaði Úlfar sjósókn,
fyrst á árabát og-síðar á trillu.
Jafnframt hafði hann þá dálít-
ið landbú — eina kú og nokkrar
ær. Þau hjónin eignuðust 10
börn og eru þau öll á lífi. Hjá
þeim nutu og skjóls aldraðar
mæður þeirra hjóna beggja. En
þótt fjölskyldan væri stór, bún-
aðist þeim hjónum vel og var
heimili þeirra rómað fyrir
myndarskap og gestrisni. Komu
opt kaldir og hraktir sjómenn
heim til þeirra og fengu góða
hressingu og nutu hlýj/u og
glaðværðar gestgjafanna, áem
aldrei tírást.
Eftir 23 ára ástríka sambúð
þeirra hjóna var heimilið svip-
lega harmi lostið við andlát
húsfreyjunnar. Var þá yngsta
barnið aðeins nokkurra vikna.
Dóttir — þá um fermingaraldur,
tók þá við búsýslunni og barna-
uppeldinu. Hún er heima enn
og hefir leyst þenna vanda af
hendi með ágætum. Hefir sann-
azt hér sem oftar, að uppeldi á
góðum heimilum er farsæl
fræðsla og notadrjúg þegari á
reynir.
Eins og ‘að líkum lætur þá
hefir þurft bæði hyggindi Sem í
hag koma og mikið starfsþrek
til þess að fleyta svo stórri fjöl-
skjhdu. En Úlfar er bæði reglu-
samur og hygginn í viðskiptum
og hefir ávallt langan vinnu-
dag. Er hann aðdráttamaður
mikill og stundár sjóinn af
kappi vetur og sumar. Þegar
ekki er fisk að fá, leggur hann
hákarlavað í sjó og fær opt góð-
an feng. En köld er sú vinna í
vetrarhörkum og karlmannleg.
Hann er og ágæt selaskytta og
talinn var hann um langt skeið
beztur sigmaður við eggjatöku
í Skrúðnum á vorin.
Allmargir verbúðarmenn bæði
úr kauptúnunum í grennd og
frá Færeyjum sóttu sjó frá
Vattarnesi á hverju sumri. En
optast var hæstur hlutur Úlfars
að/vertíðarlokum. Tóku sjómenn
hann sér til fyrirmyndar og leit-
uðu oft á sömu mið og hann,
því að hann var allra mahna
kunnugastur og nærgætnastur
um fiskigöngu. Veðurglöggur er
Úlfar mjög, og var oft spurt um
álit hans áður en lagt var fráJ
landi og reyndist umsögn hans
oft ábyggilegri en veðurfregn
útvarpsins. Þegar landlegudagar
voru, stóð Úlfar við slátt eða
heyþurrk allan daginn, þegar
flestir aðrir sjómenn voru iðju-
lausir með hendur í vösum, eða
hann gerði að veiðarfærum sín-
um. Var sjaldgæft að honum
slyppi verk úr hendi sumar eða
vetur.
*. Fáa eða enga hefi ég þekkt
fúsari að gera öðrum greiða en
Úlfar. Það var næstum því gam-
an að biðja hann bónar. Og ef
einhver ágreiningur vár milli
manna, var hann allra manna
lagnastur að drepa honum á
dreif með glaðværð og spaugs-
yrðum og koma öllum í gott
skap. í veizlum og á mannamót-
um var hann hrókur alls fagn-
aðar, því hann er fjörmaður
mikill og söngvinn og hefir þýða
rödd. Þó er hann dulur í skapi
og fáorður um sína hagi þótt á
móti blási.
Komizt hefir Úlfar að mestu
fram hjá hinum svokölluðu
virðingarstöðum í sveitinni. Þó
var hann einn af stofnendum
Framsóknárfélags Fskrúðsfirð-
inga og í stjórn þ'ess félags.
Úlfar er tæplega meðalmaður
á hæð, hálsstuttur og herði-
breiður, hvatur í spori og skjót-
legur til allra framkvæmda,
enda er hann jafhvígur til
hvers konar starfa bæði á sjó
og landi.
Vert er að geta þess, að síð-
astliðin 4 ár hefir Úlfar verið
vitavörður á Vattarnesi. Er það
ónæðissamt starf og því fylgir
mikil ábyrgð. Þarf vitavörður-
inn oft að vera á ferli um næt-
ur í stórhríðum og náttmyrkri,
til þess að hreinsa snjó af rúð-
um ljósshúss vitans og gæta
þess, að ljósmerkin séu rétt.
Þarf ekki að efast um skyldu-
rækni Úlfars við þetta starf,
En þrátt fyrir þetta hrósuðu
þeir sigri.
í ársbyrjun 1945 voru þýzku
hersveitirnar komnar alla leið
að fjallgarði þeim, sem gengur
fram til landamæra Noregs, og
þar höfðu þær búizt um enn á
ný. Það var ekki fyrr en í apríl-
mánuði, að þær voru reknar úr
landi fyrir fullt og allt.
Og nú er friður kominn á.
Endurreisnarstarfið er hafið
af miklum dugnaði, en erfið-
leikarnir eru miklir og marg-
víslegir. Einn sá draugur, sem
hvessir glámsaugun framan b
þjóðina, er gengisfallið. Vand-
kvæðin eru rnikil. Vöruskortur
er gífurlegur,’ og norður í Lapp-
landi stendur fólkið bókstaflega
uppi með tvær hendur tómar —
það hefir ekki neitt: hvorki á-
höld, fatnað né bústaði. Litlu
skár er ástatt í borgunum. Þar
sem þær eru verst leiknar eftir
ófriðinn, býr fólkið í jarðhýs-
um og neðanjarðarskýlum. Það
verður það að sætta sig við fyrst
um sinn. Hið fyrsta, sem reynt
hefir verið að endurreisa, eru
baðstofurnar. Þær eru látnar
ganga fyrir öllu öðru, og í þeim
er hægt að hafast við fyrst um
sinn. Síðar, þegar fólkið hefir
komið upp betra þaki yfir höf-
uðið, er svo hægt að nota þær
að fullu og öllu til þess, sem þær
eru ætlaðar. En án baðstofu get-
ur enginn Finni verið.
En þó að þréngingar Finna
séu miklar, hefði þó farið enn
verr, ,ef þeir hefðu brugðizt við
á réttan hátt á réttri stundu.
Landið er ekki hernumið — þar
eru engir Rússar, og það er,
vitaskuld mjög þakkarvert. En
lýrtíðin er gifurleg, og allt
hækkar viku af viku. En það er
sameiginlegt álit atvinnurek-
?nda og fjármálafnanna í land—
inu, að baráttan gegn gengis-
falli sé ekki vonlaus, þótt eitt
smjörkíló kosti orðið 45 krónur,
miðað við íslenzka peninga. En
þungur verður róðurinn úr því
sem komið er.
Ofan á annað bætist, að
3tröng og naum skömmtun er á
nauðþurftum. Það er ekki hægt
að fá kjöt fyrir meira en tvær
krónur og fimmtíu aura á mán-
uði, og sá biti er ekki stór, og
eitt sykurpund verður að end-
ast hverjum manni í sex vikur.
Eitt pund af smjöri á að nægja í
fjórar vikur. Það er því ekki að
furða/þótt margur spyrji:
Á hverj u dregur fólk fram lífið
i Finlandi?
Slíkum spurningum er ég van-
ur að svara á einn veg:
Enn hefir enginn dáið úr
hungri.
En við erum orðnir vanir
skorti — og okkur þykir gott,
þegar við höfum nægjanlegt af
kartöflum og graut til þess að
seðja hungrið. Og enn er engin
veruleg neyð í Finnlandi. En
óttinn við gengisfall lamar at-
vinnulífið, og dýrtíðin er eins
og vofa á veginum. Til hvers er
að hugsa um atvinnurekstur
eða eignasöfnun, ef allt hrynur
i rústir einn góðan veðurdag?
Ein er sú stofnun, sem nú er
styrkari í Finnlandi heldur en
nokkurn tíma áður — og það er
kirkjan. Fólk hópaðist undir
merki kirkjunnar á stríðsárun-
um, og jafnvel í þeim héruðum
landsins, sem urðu allra harðast
úti, féllu aldrei niður guðs-
bjónustu. Fólk fylkir sér alltaf
um eitthvað, á einn eða annan
'iátt, þegar að kreppir, til þess
rð bera byrðar sínar í samein-
ingu.
Ég var nýlega á ferðalagi með
biskupi Karela. Hann var fullur
aðdáunar á því, hvernig fólkið
í biskupsdæmi hans hafði megn-
að að viðhalda kirkju- og trúar-
lífinu, þrátt fyrir öll þau ósköp,
sem yfir þennan landshluta
dundi í báðum Rússastyrjöldun-
um.
Þessa sögu er þá að segja af
Finnlandi. Landið er herjað, og
bjóðin er þjáð og þjökuð. En
hún lifir, og mergur er ekki enn
úr henni soginn. En sennilega
hefði hún ekki staðizt allt, sem
yfir hana hefir dunið, ef hún
hefði ekki notið stórkostlegrar
hjálpar frá bræðraþjóðum sín-
um. Þá hjálp þakka allir Finnar,
en þeir þurfa samt sem áður
ekki að líta á sig sem bón-
bjargamenn, því að með baráttu
sinni gegn utanaðkomandi óvin-
hm, hafa þeir iagt sitt fram fyr-
ir öll Ncirðurlönd og skapað að
minnsta kosti siðferðilegan
grundvöll fyrir því, að Finnar
geti á konjandi tímum átt sam-
leið með öðrum Norðurlanda-
þjóðum og milli þeirra geti ríkt
gagnkvæmur skilningur.
Skáldkonan, sem hlaut
Nóbelsverðlaunin
i
Fyrir skömmu bárust út bau tíðindi, áð bókmenntaverðlaun
Nóbels myndi að þessu sinni hljóta suðurameríska skáldkonan
Gabriela Mistrals. Er það fimmta konan, er hlýtur þessi bók-
menntaverðlaun. Hinar voru Selma Lagerlöf, Grazia Deledda,
því engum er kunnara en sjó-
mönnum hvað við liggur ef út
af ber.
Nú vil ég biðja þá, sem þess-
ar línur lesa að hætta að hlýða
á hávaða og bægslagang sam-
tíðarinnar nokkur andartök, og
hvarfla huganum að því I
hljóði hverjir það eru, sem öll
þrif þjóðfélagsins byggjast á.
Eru það hinir hávaðasömu á-
burðarmenn, eða eru það menn
eins og Úlfar, sem einkum tala
til samborgaranna með örugg-
um athöfnum og hljóðlátri elju,
og aldrei skjóta sér hjá neinu
verki sem fyrir liggur, þótt það
sé lýjandi og kaldsamt.
Úifar Kjartansson á 50 ára
afmæli í dag. Vinir hans hér í
Reykjavík senda honum beztu
afmæliskveðj ur og ,óska honum
og fjölskyldu háns heilla á
komandi árum. V.
„Grínistinn”
við Lækjartorg
Einn kunnasti ritsnillingur í
hópi íslenzkra stjórnmála-
manna gát þess í ræðu, er hann
flutti nýlega á stórum bænda-
fundi, að Pétur Magnússon væri
mikill „grínisti.“ Kom þetta dá-
vel heim við það, að sama ráð-
herra hafa af ýmsum verið
eignuð hin bráðfyndnu ummæli
um vissa áburðartegund, að hún
væri til annars tveggja líkleg-
ust, að springa í loft upp eða
renna saman í harðan kökk
hver poki. Áburður þessi hefir
nú í sumar verið notaður víða
um le,nd og fara engar sögur af
sprengihgum né samruna, en
grasspretta varð ágæt. Eigi að
síður finpast skæðar tungur,
sem vilja tengja sprengihug-
myndina við áburðartegundina,
Sigrid Undset og Pearl S. Buck.
Gabriela Mistrals er búsett í
Rio de Janiero, en ættjörð
hennar er Chile. Hið borgara-
lega nafn hennar er Lucila
Godoy y Alcayaga. Hún fæddist
1889, og gerðist kennslukona á
unga aldri. Er hún var tvítug,
lenti hún í ástárævintýri í smá-
bænum Los Andes í Chile, en
þær ástir urðu skammvinnar
og enduðu á hörmulegan hátt.
Elskhugi hennar fyrirfór sér,
Kvæði, sem hún orti til hans
látins, hlutu bókmenntaverð-
laun í samkeppni, sem háð var
1914.
Orðstír hennar barst nú vítt
! um hinn spönskumælandi heim.
Samt sem áður hélt Gabriella
áfram kennslustörfum, og helg-
aði hún nú fátækum börnum
meðal þjóðar sinnar alla ást sína,
og umönnun. Varð hún svo kunn
af uppeldis- og skólastarfi sínu,
að hún var kvödd til Mexíkó
árið 1922 til þess að skipuleggja
alþýðuskólakerfi, er ,ríkið var
að koma á.
Sama ár var prentað í New
York fyrsta stóra kvæðasafnið,
sem hún gaf út. Hét það
enda jafnvel við nafn hins
mikla „grínista“ og er ljótt til
að vita. En þó er sá siður, að
tengja nöfn manna og kvenna
við snilldarbrögð, raunar jafn-
gamall landsbyggð.
Desolacion, er þýðir örvænting.
Kom það síðan út aukið í
Santiago de Chile árið eftir.
„Guð fyrirgefi mér , þessa
eizku bók,“ segir skáldkonan
niðurlagsorðum sínum, „og
fyrirgefi mér allir þeir, sem
þekkja sætleik lífsins.“
En handa börnunurp, sem
voru orðin hennar huggun í
raunum lífsins, orti hún ljúf-
lingsljóð og danskvæði. Þau
voru gefin út í Madrid 1924 og
nefndust Ternura, sem þýðir
blíða.
Þannig varð Gabriela Fistrals
skáld munaðarleysingjanna.
Hún, sem verið hafði fátæk
kennslukona, var orðin hin
tigna skálddrottning Suður-
Ameríku og engu ófrægari en
Selma Lagerlöf í hinum nor-
ræna heimi.
Það var fyrst um jólin síðustu,
að nokkuð af verkum Gabrielu
Mistrals kom út á Norðurlanda-
máli — sænsku. Var það í safni
þýðinga eftir Hjalmar Gullberg,
Sángen om en son. Var nafnið á
bókina sótt til Gabrielu Mistrals,
en svo hét eitt af kvæðunum, er
birtist i safninu.
Það birtist upphaflega í
Desolacion, og þaðan eru einnig
ýms önnur kvæði. Úr Ternura
ér vögguvísa, og í þriðja kvæða-
safnið, Tala, hafa einnig verið
sótt kvæði eftir þessa suður-
amerísku skáldkonu.

Æ'ví'á-
BREZKIR KYNBÓTAHRÚTAR.
- . i f
V:: :
FRÁ GRÆNLANDI.