Tíminn - 18.12.1945, Blaðsíða 3

96. blað
TÍMINIV, ftriðjmlagiim 18. des. 1945
3
Þjóðin verður að víkja stjórn misréttis-
ins, eyðsiunnar og verðbólg-
unnar frá völdum
Ræða Skúla Gnðmundssonar við 3. umræðu fjárlaganna í sameinuðu þingi
Samþykkt síðasta
alþingis um athugun
á ríkisrekstrinum.
í lok síðasta þings, 3. marz þ.
á., var samþ. till. til þál. í sam-
-einuðu Alþingi, um athugun á
starfskerfi og rekstrargjöldum
ríkisins, og var tillaga þessi flutt
af fjárveitinganefnd þingsins.
Með ályktun þessari var skorað
á ríkisstjórnina að láta þá strax
fram fara rækilega athugun og
rannsókn á þvi, hvernig unnt
væri að draga verulega úr
rekstrarútgjöldum ríkisins og
ríkisstofnana og leita jafn-
framt að leiðum til þess að
gera starfskerfið einfaldara og
óbrotnara. í þál. var m. a. lögð
áherzla á, að nokkur atriði í
þessu sambandi yrðu sérstak-
lega rannsökuð, svo sem mögu-
leikar til að draga úr starfsemi
ríkisstofnana, koma við hag-
kvæmari vinnubrögðum hjá
þeim og raunhæfu eftirliti með
rekstrimim, koma í veg fyrir
eftirvinnu og gera innheimtu
tolla og skatta haganlegri en nú
er.
Gerðir
ríkisstjórnarinnar.
í greinargerð, sem fylgdi þál.-
till., var á það bent, að kostn-
aðúr við ríkisreksturinn hafi
aukizt hröðum skrefum síðustu
árin og að brýn nauðsyn sé á
því að taka allt starfskerfi rík-
isins til gagngerðrar athugunar,
með það fyrir augum að lækka
útgjöldin verulega.
Ekki hefir orðið vart minnstu
viðleitni hjá ríkisstjórninni til
þess að framkvæma þau fyrir-
mæli, sem Alþingi gaf henni með
þessari þál., og er það ámælis-
vert. En stjórnin hefir ekki að-
eins skotið sér undan þeirri
skyldu, að fylgja þessum fyrir-
mælum þingsins, heldur hefir
hún farið í þveröfuga átt, með
því að auka eyðsluna og kostn-
aðinn við ríkisreksturinn stór-
kostlega. Um þetta mætti nefna
mörg dæmi, en hér er ekki tími
til að telja nema <fátt eitt.
Framkvæmd
laimalaganna.
Athuganir fjárveitinga-
nefndar hafa leitt í Ijós, að við
sumar ríkisstofnanirnar fá
starfsmennirnir greitt mikið fé
fyrir aukavinnu, til viðbótar
fullum starfslaunum eftir nýju
launalögunum. Við eina rikis-
stofnun t. d., hefir ríkisstjórn-
in, eftir að nýju launalögin
gengu í gildi, ákveðið daglegan
vinnutíma þannig, að starfs-
mennirnir þurfa ekki að vinna
nema tæpl. 6 klst. hvern virk-
an dag, og varð þetta til þess
að viðkomandi stofnun þurfti
að bæta við sig mörgum nýjum
starfsmörinum á árinu. Sé unn-
ið eitthvað lengur en þennan
ákveðna tima, er veitt, auka-
borgun fyrir það til viðbótar
fullum launum.
Við aðra ríkisstofnun vinna
menn, sem hafa, miðað við nú-
gíldandi verðlagsvisitölu, um 27
þús. kr. í árslaun, en þurfa ekki,
!samkv. reglugerð stjórnarinnar,'
að láta meira af’ starfsorku
sinni fyrir þessi laun en svo, að
þeir geta afkastað aukavinnu
hjá sömu stofnun, sem veitir
þeim milli 10 og 20 þús. kr. við-
bótartekjur, og heildartekjur
þeirra fyrir 9 mánaða starf
komast yfir 40 þús. kr.
Þá hafa margir embættis- og
starfsmenn ríkisins launuð
aukastörf, utan þeirra stofnana,
sem þeir aðallega vinna hjá, og
fá mikið fé frá ríkinu á þennan
hátt, auk fulra embættislauna.
Þessir menn skipta mörgum
tugum.
Álit launainála-
ncfndarinnar.
Milliþinganefndin, sem undir-
bjó launalagafrv., er samþykkt
var á síðasta þingi, lét uppi þá
skoðun í grg. með frv., að þókn-
un fyrir aukastörf, er talizt
geti hluti af því starfi, sem
maður er ráðinn til, ætti alls
ekki að eiga sér stað. Einnig
taldi nefndin rangt að fela rik-
isstarfsmönnum launuð auka-
.
störf, þar sem slíkt gæti auð-
veldlega leitt til þess, að aðal-
starfið yrði ekki svo vel rækt
sem skyldi. Nefndin. taldi sig
líka hafa búið svo. um, með til-
lögum sínum, að hver starfs-
maður ríkisins gæti haft sóma-
samlegt uppeldi af þeim laun-
um, sem honum voru þar ætl-
uð. En ríkisstjórnin virðist líta
öðruvísi á þetta mál, því að
hún borgar starfsmönnum rík-
isins stórar fjárfúlgur fyrir
aukavinnu og aukastörf, og
hún hikar ekki við að brjóta
launalögin, sem samþ. voru á
síðasta þingi,strax á fyrstumán-
uðum eftir gildistöku þeirra.
Þannig hefir ríkisstjórnin á-
kveðið á þessu ár að borga þrem-
ur embættismönnum viðbót við
föstu launin og nemur þessi
uppbót 3000 kr., auk verðlags-
uppbótar til hvers þeirra. En
embættislaun þessara manna
eru, skv. launal., 14 þús. kr. auk
verðlagsuppbótar, svo að þeir
virðast hafa verið allvel haldnir
áður en ríkisstjórnin rétti þeim
ábætinn. Með núgildandi verð-
lagsvísitölu eru embættislaun
þeirra 39760 kr. yfir árið, en
viðbótin frá ríkisstjórninni
8520 kr. og gerir þetta samtals
nokkuð yfir 48 þús. kr. Það mun
að vísu vera látið heita svo, að
viðbótargreiðslan til þessara
manna sé styirkur til utanferða,
en þó fram tekið, að þeir skuli
fá féð hvort sem þeir ferðast
nokkuð eða ekki, og verður þetta
því í mörgum tilfellum hrein
launauppbót og annað ekki.
Spariiaðai'liugnr,
scm hefir dvínað.
Árið 1940 fluttu . þingmenn
kommúnista till. í sameinuðu
Alþingi um ráðstafanir til
sparnaðar í launagreiðslum hins
opinbera. Þar lögðu þeir m. a.
til, að hámark árslauna yrði
sett 8 þús. kr. í greinargerð
með till. sinni sögðu þeir m. a.:
„Öll alþýða til sjávar og sveita
Skúli Guðmundsson
vill hafa ódýra ríkisstjórn og er
sammála um, að ef þarf að
spara, þá á að byrja á því að
draga úr hálaunum, „bitling-
um“, aukagreiðslum og alls-
konar óþörfum greiðslum". —
Og þeir ásaka þar ráðamenn
þjóðarinnar fyrir að hirða ekki
um „þótt hundruðum þús. af
útgjöldum ríkisins sé varið til
óþarfrar eyðslu“.
Síðan þetta skeði eru nú lið-
in 5 ár, og ýmislegt er orðið
breytt. Aðalflutningsmaður til-
lögunnar er búinn að vera á
annað ár í ráðherasæti, en síð-
an hann komst þangað hefir
hvorki hann né flokksbræður
hans minnst 4. það með einu
einasta orði, að alþýða manna
vildi hafa ódýra ríkisstjórn. Og
þeir tala ekki lengur um eyðslu,
þó að útgjöld ríkisins hafi marg-
faldazt. Sjálfstæðismenn töluðu
líka mikið um eyðslu og sukk
fyrr á árum, en þeir eru löngu
hættir því.
30 nýjjar nefndir.
anna. Svo er það t. d. tuð tog-
arakaupin.
Afrek
nýbyggingarráðs.
Hæstv. þm. Str. hefir nú
nokkuð rætt um það stóra mál,
en ég vil einnig fara um það
nokkrum orðum. Vílnnubrögð-
unum við þau kaup er vel lýst
í nefndaráliti frá meirihl. fjár-
hagsn. Ed., sem er útgefið 4.
þ. m. og er að finna í þingskj.
88. Nál. þetta er útgefið og
undirritað af fulltrúum allra
stjórnarflokkanna í fjárhags-
nefndinni. Þar segir, að ríkis-
stjórn og nýbyggingarráð hafi
hafizt handa um að fá togara í
Englandi, og að þriggja manna
nefnd, sem var í útlöndum á
vegum nýbyggingarráðs hafi
tekist að fá stjórnarleyfi fyrir
30 nýjum togurum, og ná samn-
ingum við 5 skipasmíðastöðvar
um smíði þeirra. Var umsamið
verð 75 þús. sterl.pund fyrir
hvert skip. Siðan segir svo í nál.:
„Er þessi árangur var fenginn
lét ríkisstjórnin hefja nákvæm-
ar athuganir á þvi, hvernig
þessir togarar skyldu vera.“
Með öðrum orðum: Þá fyrst,
þegar búið er að semja við 5
skipasmíðastöðvar úti i Eng-
landi um smiði á skipunum er
farið að athuga, hvernig þau
eigi að vera. Mun það vera mjög
óvenjulegt, að menn, sem semja
um smíði og kaup á einhverjum
hlut, fari þá fyrst að hugsa um,
hvernig hann eigi að vera, þeg-
ar búið er að semja um smiðina.
Fáir munu hafa slíka aðferð, þó
að um minna sé að ræða en
30 botnvörpunga. — Til þess að
athuga hvernig skipin ættu að
vera, og yfirlíta verk hinna
3ja sendimanna, var skipuð ný
nefnd, 5 mönnum. Hún komst
að þeirri niðurstöðu, að þar væri
þörf mikilla umbóta, því að
skipin þyrftu að vera allt öðru-
vísi en um var samið. Var svo
enn send ný nefnd uj;an til þess
að semja um breytingar á fyrri
samningi og kom þá á daginn,
að skipin hækkuðu í verði vegna
þessara breytinga, um 36%, upp
í 98 þús. sterl.p. eða rúmlega
2i/2 niilj. kr. hvert. Er þó al-
mennt búist við að skipin verði
enn dýrari hingað komin og
fullbúin til veiða. Þegar hér var
komið sögu, var málinu enn vis-
að til nýbyggingaráðs, sem er
nú að reyna að selja skipin. í
nák sem ég áður gat um, frá
fulltrúum stjórnarflokkanna í
fjárhagsnefnd Ed., segir, að
„óneitanlega" hefði „verið æski-
legast að gera út um þær sölur
áður en samningar voru gerðir,“
en það hafi ekki verið hægt, m.
a. vegna „ónógs undirbúnings.“
Má um þetta segja, að „bragð
er að þá barnið finnur,“ þegar
dyggustu stuðningsmenn stjórn-
arinnar geta ekki orða bundizt
um „ónógan undirbúning." Ekki
verður því um kennt, að ekki
hafi verið nægur tími til að und-
irbúa kaupin því að langur tími
leið frá valdatöku stjórnarinn-
ar þar til gengið var frá samn-
ingum um togarakaupin. —
Gangur þessa togarakaupamáls
er því þessi: Fyrst er ríkis-
stjórnin, sem auðvitað á frum-
kvæðið og gefur út bráðabirgða-
lög um kaupin. Svo er nýbygg-
ingarráðið, svo er önnur nefnd,
svo er enn nefnd, svo er ein
nefnd enn, og svo er aftur ný-
byggingarráðið.—Þetta nefnda-
hrúgald ríkisstjórnarinnar.
minnir á mannvirki, sem einu
sinni var lýst á þessa leið:
„Fyrst er spýta, svo er spýta, svo
er spýta í kross, svo er spýta
upp, svo er spýta niður og svo
fer allt í ganginn". Munurinn
er bara sá, að það er stórkost-
leg hætta á því að nýju togar-
arnir fari aldrei „í ganginn“,
þrátt fyrir allar nefndirnar, ef
verðbólgustefnu ríkisstjórnar-
innar fylgt áfram.
Það er vitanlega nauðsynlegt
fyrir þjóðina að eignast ný
skip. En þegar um er að ræða
að kaupa togara fyrir 75—80
millj. króna, og raunar meira,
er ekki alveg sama hvernig þar
er að unnið. í stað þesssara
mörgu nefnda hefði átt að fela
einni nefnd undirbúning og
framkvæmdir í málinu, og velja
i þá nefnd reyndustu og hæf-
ustu menn á þessu sviði, sem
völ er á. Vafalaust hefði niður-
staðan í þessu stórmáli orðið
hagstæðari, ef þannig hefði
verið að unnið.
BiinaðarráðllS.
Ein af nefndum stjórnarinnar
er búnaðarráffið svonefnda.
Um þá nefndarskipun hefir ný-
lega verið rætt i útvarpið. Fjár-
veitinganefnd bárust tvær ö-
samhljóða áætlanir um kostri-
að við þá nefnd. Samkv. ann-
ari áætluninni verður kostnað-
urinn helmingi meiri, en eftir
hinni þriðjung meiri en út-
gjöldin vegna þeirra nefnda,
sem áður fóru með afurðasölu-
mál landbúnaðarins.
(Framliald á 4. siöu).
Ódáðahraun
Eitt mesta ritvérkiff, sem komiff hefir út á þessu ári, er um
Ódáffahraun — þrjú bindi, hvert um 400 blaffsíffur í stóru broti.
Er höfundur þessa mikla verks Ólafur Jónsson framkvæmda-
stjóri á Akureyri, en útgefandinn bókaútgáfan Norffri. Hundruð
mynda prýffa bækurnar — einkum úr Ódáffahrauni, en auk
þess af ýmsum mönnum, sem mikiff koma viff sögu.
Á einu sviði hefir hæstv. núv.
ríkisstjórn reynzt mjög mikil-
virk. Henni hefir tekizt, á einu
ári, að búa til um 30 nýjar
nefndir, skipaðar 130—140
mönnum, eftir því sem næst
verður komizt. En auk nefndar-
mannanna eru svo aðstoðar-
menn og margir starfsmenn hjá
sumum nefndunum, og munu
því þessir nýju þjónar ríkisstj.
vera hátt á öðru hundraðinu,
og e. t. v. fleiri, auk þeirra, sem
fyrr voru. Tþluna veit enginn
nákvæmlega, ekki einu sinni
stjórnin sjálf. Þetta er nú ný-
sköpun í lagi. — Fyrirferðar-
mest af þessum nýju nefndum
er sú, sem kallast nýbygging-
arráð. „Það er stórt orð Hákot“
stendur þar. Það er stórt orð
nýbyggingarráff, enda var kostn-
aðurinn við þessa einu nefnd,
frá ársbyrjun til loka október-
mánaðar í ár orðinn 450 þús.
kr., og verður því sjáanlega
yfir i/2 miljón á árinu. — í ráði
þessu eru 4 menn en auk þeirra
vinna þar a. m. k.,5 húskarlar
og nokkrar konur. Þó er gefið
í skyn að enn þurfi að fjölga
vinnufólki þar í Hákoti, og verð-
ur það sjálfsagt gert. — Það
er vafalaust mikið reiknað og
skrifað í ráðinu, og margar
auglýsingar hefir það birt, en
þegar til framkvæmdanna kem-
ur er ráðið ekki einhlítt og eru
þá fleiri látnir koma tl skjal-
í stuttri blaðagrein er þess
enginn kostur að gefa h^ildar-
sýn yfir þetta mikla ritverk.
Svo margþætt er það og viða-
mikið. Þvi síður verður hér til-
raun gerð til þess að gagn-
rýna það. Hér er um að ræða
bók, sem verið hefir i sköpun
um langan tíma og unnið hefir
verið að af elju og natni ár
eftir ár, unz hún var fullmótuð
í því forini, er hún nú kemur
alþjóð upp í hendur. Að því at-
huguðu mætti það sönn of-
dirfska teljast, ef sá, sem að-
aðeins hefir haft ritið handa
milli í fáar stundir, þættist þess
umkominn að skrifa um það á
bann hátt. Hér verður því tek-
inn sá kosturinn, sem eftir er:
að gefa lesendum blaðsins laus-
lega hugmynd um einstaka
bætti ritsins.
Eins og getið hefir verið, á
bessi bók sér langan aðdrag-
anda og bak við hana er gifur-
lega mikið starf. Höfundur hefir
farið tugi rannsóknarferða um
bær slóðir, sem bókin fjallar um
og varið til þess tómstundum
sínum að verulegu leyti síðan
1933. Hann hefir einnig rann-
sakað öll þau gögn, er hann
hefir náð til, sem varða Ódáða-
hraun, sögu þess og skipti
mannanna við það, og hann
hefir leitað munnlegra heimilda
hvar sem hann hefir þvi við
komið. En samt á þetta verk
sér miklu lengri aðdraganda.
Sjálfur rekur höfundurinn þráð-
inn allt til þess er hann á
barnsaldri hlustaði á sögur
ömmu sinnar um vikurgosið
mikla 1875, þegar Askja stráði
ösku og brunnu grjóti yfir
grannhéruðin og eldbjarmán-
um sló hátt á himininn. Þessar
frásagnir náðu því taki á hon-
um, að alla stund siðan hefir
Ódáðahraun og leyndardómar
þess verið honum ríkara í huga
en svo, að hann fengi undan
vikizt. Askja, hinn forni böl-
valdur byggðarinnar, hefir
heillað'hann og dregið.
Fyrsta bindi ritverksins er að
mestu leyti landlýsing — heild-
arlýsing Ódáðahrauns og síðan
nánari lýsing einstakra fjalla
eða svæða —, auk sögu þess og
frásagna um könnunarferðir, er
þangað hafa verið farnar fyrr á
tímum, leiðangrar, sem út hafa
verið gerðir til þess að leita að
fornum fjallvegum og útilegu-
mönnum, landmælingar og
fleira. Er þarna meðal annars
lýst ferð fjögurra Mývetninga
til eldstöðvanna í Dyngjufjöll-
um 1875 í gosi því, sem áður
befir verið minnzt á, og för
Watts hins t enska yfir þveran
Vatnajökul. Voru Þessar ferðir
báðar miklar svaðilfarir. Er svo
sagt um Mývetningana, er þeir
höfðu skoðað eldstöðvarnar eins
og þeim var unnt, að þeir hafi
reynt „að byggja sér snjóhús
undir hamri einum, en flýðu
baðan brátt, þvi að öðru hvoru
komu jarðskjálftar svo ægileg-
ir, '&ð þeir hugðu, að hamarinn
myndi hrynja.“ Slikar voru
hámfarir náttúrunnar. Þeir
Watta og félagar hans voru
sextán daga frá Núpstað að
Grímsstöðum á Fjöllum, og þar
af voru þeir tólf daga á jöklin-
um. Hrepptu þeir hið versta
veður á köflum og voru illa út-
leiknir af völdum frosts og
skara, er þeir loks komust á
auða jörð, og nær matarlausir,
svo að þeir urðu að grafa upp
hvannarætur við Svartá. Yfir
Tökulsá á Fjöllum komust þeir
loks á hriplekri ferju. En ekki
voru feröalangarnir kjarkminni
en svo, að fám dögum siðar
leggja þeir upp í nýja öræfa-
ferð, og úr henni komu þeir að
Reykjahlíð í Mývatnssveit.
Frá mörgum ferðum slikum
sem þessúm segir i siðari hluta
fyrsta bindisins, þótt ekki sé
rúm til að rekja það frekar hér.
Annað bindið er að meginefni
jarðsaga Ódáðahrauns og lýsing