Tíminn - 27.03.1946, Blaðsíða 2

2
TtMIKN, migvikndagiim 27. marz 1946
54. blatS
Mi&v.dagur 27. marz
Úthlutun skálda-
launanna
Rithöfundar kommúnista gera
blástur mikinn vegna úthlutun-
ar ríkisfjár til skálda. Hafa þeir
safnað liði og orðið 7 saman um
það, að telja sér misboðið og
neita að veita viðtöku styrkjum,
„sem nefnd þessi úthlutar."
Jafnframt lýsa þeir fullu van-
trausti á meirihluta nefndarinn-
ar. '
Það er helzt svo að sjá, að
þeir treysti minnihlutanum,
Kristni E. Andréssyni, til þess
að úthluta þessu fé með hlut-
lausri hófsemi og án þess að
misbjóða mönnum. En þegar þeir
leiða þannig þennan réttvisa
mann undir gagnrýni almenn-
ingsálitsins mættu þeir gjarnan
segja frá ritgerð þeirri, er hann
samdi fyrir samvinnusambandið
sænska um íslenzkar bókmennt-
ir og fékk .góöa borgun fyrir. Sá
leiði orðrómur hefir komizt á
kreik, að Svíarnir hafi ekki tal-
ið ritgerðina prenthæfa, vegna
þess að sannleikanum og hlut-
lausri sanngirni hafi verið svo
misboðið. Er Þjóðviljanum hér
með veitt tækifæri til að kveða
þann orðróm niður og væri það
skemmtilegast fyrir íslendinga,
að það yrði gert.
Krafa kommúnista er í raun-
inni sú, að þeir fái sjálfir að út-
hluta þessu fé, eða með öðrum
oröum að skipta því á milli sín
eins og þeim sjálfum líkar.
Aldrei hefir fleiri íslendingum
verið misboðið með úthlutun
þessa fjár en undanfarin ár,
þegar minnihlutamaður komm-
únista fékk að ráða. Þá klofnaði
rithöfundafélagið og deiturnar
urðu mestar um þessi mál.
Úthlutunin nú er auðvitað
ekki fullkomin eða hafin yfir
gagnrýni. Svo mun heldur aldrei
verða. En hvernig sem á hana er
litið er hún laus við að vera
flokkslega lituð eins og undan-
farin ár, þegar kommúnistar
réðu. Því til sönnunar nægir að
benda á það, hvar Steinn Stein-
ar, Jón úr Vör, Gunnar Bene-
diktsson og Guðmundur Ingi
voru settir. Um Gunnar er það
að segja, að hann er að sönnu
gáfaður og vel ritfær. Hann er
góður pólitískur blaðamaður, en
skáld er hann ekki. Mörgum
mun því finnast það góð skrítla,
þegar sá maður telur „sér nú
misboðið“ og það undir virð-
ingu sinni að taka við tæpum
3000,00 kr. úr ríkissjóði í skálda-
laun. Eins mun mörgum finnast,
að Steinn Steinar gerist vandur
að virðingu sinni, þegar hann
vill ekki lúta að 5000.00 kr.
Pólitískir flokkadrættir um
þessi mál leiðast öllum almenn-
ingi. Þess vegna er enginn jarð-
vegur fyrir blástur kommúnista.
Hann verður því alls ekki sigur-
stranglegt herbragð fyrir póli-
tík Rússa hérlendis, og sízt eftir
þá reynslu, sem er fengin af
þeim í þessum efnum.
Um myndlistina er það að
segja, að Kristinn Andrésson og
þeir kumpánar virðast halda að
„abstrakt“-list, ólíkindalæti og
klessuöfgar séu eitthvað rót-
tækt fyrirbæri og eigi skylt við
kommúnisma. Þetta er mis-
skilningur. Slík list er sprottin
upp af innantómu dundi lífs-
leiðra og hugsjónalausra yfir-
stéttarmanna. Stalin lætur sína
málara fást við annað. Þeir mála
dráttarvélar, jarðyrkju, mjólk-
urbú og nýbyggð fjós o. s. frv.
Er ekki kominn tími til aö
kveða niður dýrtíðina ?
Hér birtist nefndarálit Skúla Guðmundssonar um frv. til laga
um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að halda niðri dýrtiðar-
vísitölu með fjárgreiðslum úr ríkissjóði. Um þetta mál er nánar
rætt á forsíðu blaðsins í dag.
Frumvarp þetta er lagt fyrir
þingið til staðfestingar á bráða-
birgðalögum, sem út voru gefin
2. ágúst s. 1. Með þeim brbl. var
framlengd heimild ríkisstjórnar-
innar til að verja fé úr ríkissjóði
til þess að halda niðri dýrtíðar-
vísitölu um eins árs skeið, frá
15. sept. 1945 að telja, en heim-
ild sú,-sem stjórninni var veitt
til slíkra ráðstafana með lögum
nr. 58 frá 3. marz 1945, gilti ekki
lengur en til 15. sept 1943.
í lögunum nr. 58 frá 3. marz
1945, um breyt. á lögum um
dýrtíðarráðstafanir, var lagt
fyrir ríkisstjórnina að „kosta
kapps um, að verðlágsvísitalan
fari ekki yfir 272 stig“. Þessi
samþykkt Alþingis hefir ekki
borið þann árangur, sem til var
ætlazt, því að vísitalan er fyrir
löngu komin í 285 stig, þrátt
fyrir áframhaldandi fjár-
greiðslur úr ríkissjóði og aðrar
ráðstafanir, sem ágreiningi hafa
valdið, en gerðar hafa verið í
því skyni að halda vísitölunni
niðri. Ein af þeim ráðstöfunum
var sú, að skipa búnaðarráð,
svipta bændastéttina þannig
möguleikum tií þess að verð-
leggja afurðir sínar og láta síð-
an ákvarða verðlag landbúnað-
arafurða á s. 1. hausti lægra en
réttmætt var, miöað við tekj-
ur annarra landsmanna, og fella
jafnframt niður greiðslu út-
flutningsuppbóta.
Um síðustu áramót var svo
komið, að fjárgreiðslurnar úr
ríkissjóði og aðrar ráðstafanir,
sem gerðar höfðu verið til að
koma í veg fyrir enn frekari
hækkun vísitölunnar, nægðu
eigi til þess, að aðalatvinnuveg-
ir landsmanna gætu haldið
rekstri sínum áfram. Bátaút-
vegurinn var þá orðinn svo að-
þrengdur vegna dýrtíðarinnar,
að stöðvun hans vofði yfir, nema
dregið væri úr tilkostnaði við
reksturinn eða verðlag á afurð-
um hækkað. Ríkisstjórnin tók
þá þann kost að gefa eigendum
hraðfrystihúsanna fyrirheit um
verðuppbót úr ríkissjóði, ef ekki
fengist hækkun á söluverði á
hraðfrystum fiski, gegn því að
þeir borguðu 5 aurum meira fyr-
ir hvert kg. af nýjum fiski. Jafn-
framt lofaði stjórnin, að ríkis-
sjóður skyldi kaupa 5000 tonn
af saltfiski, eða ábyrgjast sölu
á því magni, fyrir ákveðið verð.
Það skal ekki dregið í efa, að
bátaútvegsmenn hafi um síðustu
áramót haft fulla þörf fyrir
þessar ráðstafanir, vegna sí-
hækkandi útgerðarkostnaðar, en
það er þegar séð, að þær hrökkva
skammt. Hlutur bátaútgerðar-
manna og fiskimanna er lakari
en viðunandi getur talizt, enda
hefir reynst örðugt að fá sjó-
menn á bátaflotann og útgerð,
Hitt er svo annað mál, að þar
sem kommúnisminn á bara að
vera niðurrifsstefna, getur verið,
að hann finni til skyldleika/ffis
við „abstrakt“-mennina.
Mótmæli hinna óánægðu lista-
manna eru vanmáttugt áhlaup,
sem ekki tekst að vekja neinar
öldur utan hins hrörnandi flokks
rússneska veldisins hér á landi.
Viöhorf pólitískra flokkssjónar-
miða fær ekki aö ríkja og veröur
ekki tekið upp aftur við þessa
úthlutun, því að þjóðin fordæm-
ir það.
margra báta fallið niður af þeim
síkum. Síðan þessar ráðstafan-
ir voru gerðar, hefir líka enn
orðið hækkun á kaupi land-
verkamanna í stærstu kaupstöð-
unum, sem leiðir af sér aukna
dýrtíð. Kemur sú dýrtíðarþækk-
un nú þegar niður á útvegs- og
fiskimönnum og öðrum fram-
leiðendum og þó meira síðar.
Þegar svo er komið, að sjávar-
útvegurinn, sem leggur til meg-
inhlutann áf útflutningsvörum
þjóðarinnar, þarf að fá fyrir-
heit urp ríkisábyrgð á verði út-
fluttra afurða til þess að fram-
leiðslan stöðvist ekki, enda þótt
stríðsverð sé enn á útflutnings-
vörunum, ætti mönnum að vera
ljóst, að ekki verður lengur hjá
því komist að draga úr verð-
bólgunni og þar með kostnað-
inum við atvinnureksturinn.
Þegar millilandaviðskiptin fær-
ast í eðlilegt og frjálst horf, er
ómögulegt fyrir þá þjóð, sem
býr við margfalt hærri fram-
leiðslukostnað en aðrar, að
standast samkeppni á heims-
markaöinum. Nágrannaþjóðir
okkar auka nú fiskveiðar af
kappi og standa miklu betur að
vígi vegna minni tilkostnaðar.
En dýrtíðin bitnar ekki ein-
göngu á sjávarútveginum, held-
ur lamar hún einnig aðrar at-
vinnugreinar landsmanna. Eins
og áður er að vikið, hefir verð-
lágsnefnd landbúnaðarafurða,
sem kosin er af hinu stjórn-
skipaða búnaðarráði, skammtað
bændum lægra verð -fyrir af-
urðirnar en þeim ber, samkvæmt
vísitölu landbúnaðarvara, og
stendur landbúnaðurinn því
höllum fæti. Iðnaðurinn getur
ekki þrifizt nema með innfliitn-
ing^höftum eða verndartollum.
Flutningsgjöld fyrir vörum með
íslenzkum skipum, eru marg-
falt hærri en hjá öðrum þjóð-
um, og það verður til að lækka
verð á útflutningsvörum, en
hækka verð á þeim aðfluttu.
Fleiri dæmi mætti nefna um
óheillavænlegar afleiðingar
verðbólgunnar. Fjárlög fyrir ár-
ið 1946 voru afgreidd með 18
milj. króna greiðsluhalla, og
stöðugt er verið að samþykkja
ályktanir og frumvörp á Alþingi,
sem hafa í för með sér aukin
útgjöld. Liggur því í augum
uppi, að það er ríkissjóði um
megn að halda áfram niður-
greiðslum á vöruverði, en þessi
útgjöld þyngjast stöðugt, eftir
því svm lengra líöur, án þess að
ráðstafanir séu gerðir til þess
að þeim verði af létt. Jafnframt
verður sífellt örðugra viðfangs
að draga úr verðbólgunni, eftir
því sem meira fé er fest í bygg-
ingum og öðrum framkvæmd-
um með hæsta styrjaldarverði.
Hér þarf því án tafar að taka
nýja stefnu: Ráðast gegn verð-
bólgunni og tryggja þannig
heilbrigðan atvinnurekstur í
landinu og bæta afkomu ríkis-
sjóðs.
Það er sameiginlegt hags-
munamál framleiðenda og
launamanna, að ráðstafanir
verði gerðar til að draga úr verð-
bólgunni, enda fjölgar þeim
stöðugt, sem viðurkenna nauð-
syn þess. Það er nú þegar játað
af mörgum launamönnum og
stéttarfélögum, að aukinn kaup-
máttur peninganna sé þeim
meira virði en kauphækkanir,
sem svo að segja jafnóðum
eyðast í flóði dýrtíðarinnar.
Glöggt dæmi um skaðsemi verð-
bólgunnar eru áhrif hennar á
kostnáð við húsbyggingar og á
húsaleiguna. Talið er, að verð
tveggja herbergja íbúðar í nýj-
um húsum í Reykjavík sé nú
60—70 þúsund krónur, og leiga
fyrir íbúðir af þeirri stærð er
metin um 6000 kr. á ári. Þriggja
herbergja íbúðir munu kosta 90
—100 þús. kr., og ársleiga fyrir
slíka íbúð í nýju húsi er metin
9—10 þús. kr. Verkamaður í
Reykjavík, sem vinnur 8 klst.
daglega alla virka daga ársins
og tekur kaup samkvæmt þeim
kaupgjaldssamningi, sem ný-
lega var gerður milli verka-
manna og vinnuveitenda, þarf
að borga rúmlega helming
tekna sinna í húsaleigu, ef hann
býr í þriggja herbergja leigu-
íbúð í nýju húsi. Og stöðugt
fjölgar þeim, sem þurfa að búa
við þessa háu húsaleigu, en hún
er ekki nema að litlu leyti tekin
til greina við útreikning á vísi-
tölu framfærslukostnaðar.
Af öllu þessu má augljóst
verða, að sívaxandi misrétti og
öngþveiti leiðir af dýrtíðinni,
og alltaf koma betur og betur í
Ijós hinar skaðlegu verkanir
hennar fýrir aðalatvinnuvegina
og almenning í landinu. í skjóli
verðbólgunnar dafnar margs
konar brask og óholl fjármála-
starfsemi, '‘sem í aðalatriðum
stefnir í þá átt að auðga þá ríku,
en gera þá fátæku fátækari en
áður.
Allar stéttir þjóðfélagsins
þurfa að taka þátt i ráðstöfun-
um til að lækka dýrtíðina í
sanngjörnum hlutföllum. Það
eitt er ekki nóg að lækka vöru-
verð innanlands og kaupgjald
að krónutölu, heldur þarf einn-
ig jafnframt að taka til opin-
berra þarfa hæfilegan hluta af
þeim stórgróða, sem myndazt
hefir á stríðsárunum, en til
þeirrar framkvæmdar er óhjá-
kvæmilegt að gera yfirlit um
alla fjármuni í landinu og eig-
Dýpra og dýpra
„Hvers á þetta vesalings þjóð-
félag að gjalda, að hafa nú
þessa svívirðilegu óstjórn, sem
gerir allt að engu,“ sagði einn
kunningi minn við mig. Já, það
er von, að maðurinn segði þetta
eins og ástandið er í fjármálun-
um. Hundrað milljónir kr. af
erlendum gjalcíeyri eru horfnar
á rúmu hálfu ári, og það, sem
eftir er, er raunverulega komið
sömu leiðina. Dollara-innstæð-
unni er ausið út svo gengdar-
laust, að það líkist kapphlaupi
við að losna við þessa peninga,
sem fyrst. 400 þúsund er stung-
ið í vasa kvinnu nokkurrar, sem
er að kveðja fósturjörðina, 300
þúsund fer fyrir eina teikningu,
sem ef til vill verður aldrei not-
uð, a. m. 4c. ekki fyrr en eftir 5—
10 ár.
Keppst er við að kaupa tæki i
svo stórum stíl, að engin líkindi
eru til, að við höfum nokkurn
mannkraft til að nota þau.
Auk þess er þessu hrúgað inn
á þeim tíma, þegar verðlag ytra
er á hápunkti, vegna mikillar
eftirspurnar, og því hægt að
selja allt með okurverði, jafn-
vel á svörtum markaði. Það veit
hver heilvita maður, að eftir
endur þeirra. Slíkar ráðstafan-
ir hafa verið gerðar annars
staðar nú í stríðslokin.
Um leið og ráðstafanir verða
gerðar til þess að minnka dýr-
tíðina í landinu, eftir því sem
þörf krefur, til þess að atvinnu-
vegir landsmanna geti vel þrif-
izt, án þess að fé sé varið úr rík-
issjóði til þess að halda niðri
vöruverði innanlands eða borga
útflutningsuppbætur, þarf að
koma launa- og kaupgjalds-
málunum á þann grundvöll, að
laun og kaupgjald miðist við
framleiðslútekjur þjóðarinnar á
hverjum tíma. Þetta þarf að
gera til þess að tryggja nauð-
synlegt samræmi í tekjum
launamanna og framleiðenda,
eðlilegan jöfnuð og réttlæti í
skiptingu þjóðarteknanna. Með
því móti verður bezt tryggt heil-
brigt atvinnulíf í landinu og
komið í veg fyrir atvinnuleysi.
(Fravihald á 4. síðu).
stuttan tíma, þegar farið er að
nota hina miklu stríðstækni við
friðar-framleiðslu, koma fjöl-
margar nýjungar fram, verðið
stórfellur í þeirri geysihörðu
samkeppni, sem þá hefst. Þá
sitjum við uppi með okkar rán-
dýra stríðsvarning, sem keypt-
ur hefir verið tvöföldu verði,
samanber togarakaupin o. fl.
Eitt af snilldarverkum stjórn-
arinnar er, hvernig opna á fyr-
ir bíla-innflutninginn að nýju.
Heyrzt hefir, að leyfa eigi inn-
flutning á 100 nýjum bifreiöum
frá Bandaríkjunum. Sagt er, að
stjórnin sjálf ætli ráða yfir
þessum bílakosti fyrir sig og
gæöinga sína, til þess að nota þá
á flóttanum frá hinni hrynjandi
Babylon Ólafs Thors.
Sagan er ekki öll sögð enn.
Auglýst hefir verið af við-
skiptaráði, að nú eigi að leyfa
innflutning á bílum þeim, sem
keyptir hafa verið í óleyfi á
stríðsárunum. Talið er, að þetta
séu ca. 100—150 bílar.
Með þessu er opnuð leið fyr-
ir þá, sem komið hafa út gjald-
eyri óleyfilega, — fengið um-
boðslí.un með ýmsu móti, til að
breyta þessum fjármunum í bíla,
flytja þá inn og selja þá síðan
með tvöföldu og þreföldu verði
á „hinum frjálsa markaði".
Það verða áreiðánlega marg-
'ár tilkynningarnar, sem berast
viðskiptaráði um gjafabíla á
næstunni, frá vinum og vanda-
mönnum í Ameríku.
Það er von, að maðurinn segði
það: Hvers á þjóðin aö gjalda,
að búa við þessa svívirðingu í
meðferð fjár.
En við hverju er að búast,
þegar í sæti fjármálaráðherra
og viðskiptamála situr maður,
sem hefir það til síns ágætis að
hafa fúndið upp hinn fræga
„kjötstyrk" og þá „afgreiðslu,"
sem má teljast heimsmet í vit-
leysu —, og að vera ánauðugur
Ólafi Thors.
Ekki tekur heldur betra við,
þegar litið er til forustunnar í
viðskiptaráði. Þar er á oddinum
annar ánauðugur maður, sem
þar að auki er lítill karl.
A. B. C.
Dr. Ilarold C. IJrey:
Ég skelfist----------------------
Dr. Urey er prófessor í efnafræði við háskólann 4 Chicago.
Hann vakti alheims athygli árið 1934 og fékk enda Nóbelsverð-
launin, er hann uppgötvaði misþunga vetniseinda, en það var
einmitt mjög þýðingarmikið atriði fyrir kjarnorkurannsóknirnar.
Hefir hann stöðugt unnið við kjarnorkurannsóknir síðan árið
1941. — Dr. Urey hefir og vakið athygli á sér fyrir skarpskyggni
og víðsýni í félagsmálum, m. a. verið kjörinn formaður Universi-
ty Federation for Democracy and Intellectual Freedom.
Greinin, sem hér birtist í nokkuð styttri þýðingu, er tekin upp
úr „Collier’s" frá 5. janúar í vetur,.
Ég skrifa þetta til þess að
hræða ykkur. Ég er hræddur
sjálfur. Allir vísindamenn, sem
ég þekki, eru hræddir, —
hræddir um sitt eigið líf og ykk-
ar líf.
Við höfum dvalið í Washing-
ton síðustu vikurnar og ráðlagt,
— þegar ráða okkar hefir verið
leitað, — varðandi möguleika
kj arnorkusprengj unnar.
Að sjálfsögðu hefir þekking
okkar á möguleikum stjórnmál-
anna aukizt við þetta. Og sú
aukna þekking hefir aukið á
hræðsluna.
Ég vil átegja við ykkur — og
ég vildi óska, -að ég gæti sagt það
augliti til auglitis — að við, sem
höfum árum saman lifað í
skugga kj arnorkusprengj unnar,
erum farnir að þekkja óttann
vel, og það er ótti, sem þið þurfið
aö taka þátt í, ef okkur á að
takast að leysa úr þeim við-
fangsefnum, sem okkar bíða.
Við stöndum á landamærum
áður ókunnra sviða efnisheims-
ins. Og þegar hugsað er til al-
heims-eftirlits, stendur allt
mannkyn gagnvart nýjum og
áður óþekktum þáttum alþjóð-
legrar menningar. Stjórnmála-
mennirnir verða að hefja ruðn-\
ing nýrra brauta í fullri alvöru
og einlægni, eins og vísinda-
mennirnir hafa gert. Þeir eru
mjög ófúsir á slíkt, eins og sak-
ir standa. Það er meðfram vegna
þess, að þeir hafa ekki þurft að
lifa í daglegri snertingu við
þetta mikilvæga viðfangsefni,
eins og við vísindamennrnir
höfum orðið að gera árum sam-
an. Það er erfitt fyrir þann, sem
ekki hefir sjálfur tekið þátt í
kapphlaupinu um kjarnorku-
vopnin, að skilja til fulls ugg-
væna óvissu þess.
Við lifðum í stöðugum ótta
við, að Þjóðverjar yrðu á undan
okkur, frá því fyrst að okkur
varð fyllilega ljóst, að markinu
yrði náð innan skamms. Þekk-
ing okkar var þá þegar það mik-
il, að við vissum, að þetta myndi
þýða endalok- þjóðanna, eins og
við þekktum þær og elskuöum,
— gereyðingu borganna London,
Washington, New York, Detroit
eða Los Alamos og Oak Ridge.
— Þessi ægilegi ótti okkar bloss-
aði upp í hvert sinn og við
heyrðum fréttir um „dularfulL
ar“ sprengingar á ströndum
Frakklands, eða um árásir
strandhöggssveita á „rannsókn-
arstöðvar," sem við síðar kom-
umst áð, að höfðu aðeins verið
framleiðslustöðvar V 2.
Skoðun mín er í stuttu máli
þessi:
Þessi sami ótti getur orðið
hlutskipti ykkar eftir nokkur ár.
Þá finnið þið ekki til ánægju-
legrar hvíldar yfir því, að stríð-
inu skuli vera lokið. Þá getur
komið að ykkur að brjóta heil-
ann um, hvað á seiði sé bak við
læstar dyr rannsóknastofanna