Tíminn - 03.01.1948, Síða 5

1. blað
TÍMINN, laugardaginn 3. jan. 1948
5
I
Lauf§ard. 3. $an.
V erðbóigan minnkar
ERLENT YFIRLIT:
Bandaríkjaþing og
Marshailshjálpin
TeksÉ eÉMaM!t»'s*8ss5«8rsii8iBJ!iEM að g'efsa hjálp-
Isaa ímbmmI esa Marshall og Tfi'Bafflaasa leggja
íll?.
Nú urn áramótin hafa
menn heyrt ýmsar tilkynn-
ingar í tilefni af dýrtí'ðarlög-
um ríkisstjórnarinnar. Þær
hreytingar, sem hafa veriö
tilkynntar eru þessar helztar:
Almenn verzlunarálagning
á innfluttum varningi lækkar
og er ætlast til að það nemi
fyllilega jafnmiklu og sölu-
skatturinn, svo að hvergi ætti
að koma til verðhækkunar
hans vegna.
Innlendar matvörur lækka
í verði í samræmi við ákvæði
dýrtíðarlaganna.
Innlendar iðnaðarvörur
lækka jafnframt í verði í svip
uðu hlutfalli.
Húsaleiga, sem samið hefir
verið um eftir árslok 1941,
lækkar um 10%. Sú lækkun
tekur til allra þeirra, sem
búa við dýra húsaleigu.
Verðlækkun sú, sem nú
verður á innlendum vörum,
nernur svo miklu, að fram-
færslu vísitalan mun lækka
um nokkur stig þrátt fyrir
hækkun þá, er leiðir af sölu-
skattinum.
Þetta eru í rauninni mikil
tíðindi og góð. Þó að verðlækk
unin sé ekki stórvægileg er
hún þó greinileg og þetta er
fyrsta almenn verðlækkun,
sem orðið hefir hér á landi
síðastliðin 8 ár. Hér hefir því
hjóli dýrtíðarinnar veriö snú
ið við, þó að enginn fullnað-
arsigur hafi verið unninn.
Það er fullkomin nauðsyn
að ræða þessi mál við al-
menning. Mikið hefir verið
gert að því að villa um fyrir
fólki i þessum málum. Það
hefir ýmist verið sagt, að
verðbólgan væri blessun, eða
allt væri ónýtt nema að kom-
izt yrði niður á jafnsléttu í
einu stökki. Því finnst nú
sumum, að þessar aðgerðir,
sem samkomulag hefir náðst
um, séu lítið þarfar og ómak-
legar eða þá fánýtt kák, sem
ekkert gagn sé að.
Það sýnir sig nú líka, svo
sem vænta mátti, að for-
ingjar kommúnista telja virð
ingu sinni og særnd bezt
borgið með því, að gera sem
minnst úr öllum framkvæmd
um og úrræðum ríkisstjórn-
arinnar. En það eru þó vænt-
anlega litlar líkur til þess, að
þjóðin glepjist af hávaða
eð'a lævísi slíkra falspresta,
eftir þá reynslu, sem af þeim
er fengin.
Ilitt er mest um vert, aö
dýrtíðin hefir verið stöðvuö
og þrýst nokkuð niður á við.
Með því er byrjað að slcapa
starfshæfan grundvöll fyrir
atvinnulíf landsmanna, að
því er vonir standa til.
Og vitanlega er þar um
það atriðið að ræöa, sem
mestu máli skiptir fyrir
afkomu fólksins og alla
þjóðmegun.
Mörgum finnst fátt um
þessar aðgjörðir, og segja
sem svo, að eitthvað annað
hefði átt að gera jafnframt
eða fyrst. Skal því sízt neit-
að að margra aögeröa er
þörf, og enn er margt ógert
sem réttmætt er að gera í
dýrtíðarmálunum. En þetta,
sem nú er gert, þarf engan
veginn aö slá óhug á umbóta
Sú stofnun, sem athygli frétta-
manna og almennings í mörgum
löndum mun sérstaklega beinast
að næstu vikurnar, er þing Banda-
ríkjanna. Það kemur saman til
reglulegs fundar nú um helgina
og verður Marshallsáætlunin
helzta mál þess. Það mun hafa
hin þýðingarmestu áhrif á alþjóö-
leg fjármál, a-fkomu margra Ev-
rópuþjóða og- heimsveldisafstöðu
Bandaríkjanna, hvernig þingið
afgreiðir þetta-mál.
Eins og áður hefir verið sagt
frá, hefir Truman forseti tilkynnt,
að hann muni- leggja til við þing-
ið, að Bandaríkin veiti Evrópu-
: löndunum sextán, sem að Parísar-
fundinum stóðu, 17 milljarða doll-
ara viðreisnarlán á næsta 4% ári.
Af þessari upi>hæð verði 6.800 millj.
dollarar greiddir 15 fyrstu mán-
uðina.
Lánið verði -'notað til viðreisn-
arframkvæmda í þessum löndum
og fái Bandaríkin aðstöðu til að
fylgjast með 'notkun þess. Annaö
skilyrði fyrir lánveitingum er ná-
in samvinna lánþiggjendanna um
viðreisnarmálin-.
Aðdragandi ’þessa máls Mars-
hallsáætlunarinnar, er annars svo
kunnur, að ’ ekki þykir þörf að
rekja hann nánara.
Verk aukaþtngsins.
í nóvembermánuöi síðastl. kvaddi
Truman forseti Bandaríkjaþing
saman til aukafundar og lagði fyrir
það tvö mál, er bæði snerta Mars-
hallsáætlunina að verulegu leyti.
Annað málið ýár um 597 millj. doll-
ara bráðabirgðalánveitingu til
þeirra Evrópulanda, þar sem af-
koma manna verður lökust í vet-
ur, þ. e. Frakklands, Ítalíu og
Austurríkis. Hitt málið var um ráð-
stafanir til þess að koma í veg
| fyrir hækkandi, , verðlag og verð-
! bólgu. Óskaði Truman eftir heim-
ild handa stjörninni til þess að
geta bannaö verðhækkanir, ákveðið
verðlag og fyrirskipað skömmtun
á vörum, svo að ofmikil eftirspurn
ylli ekki veröhækkunum.
Andstöðuflokkur forsetans, repu-
blikanaflokkurinn, sem hefir
meirihluta í báðum þingdeildum,
tók þessum málum heldur þung-
léga. Margir -republikanir studdu
þó frumvarpið um bráðabirgða-
hjálpina, en aðrir deildu á Truman
fyrir að veita-ekki Kínverjum svip-
aða hjálp, en þeir væru sízt betur
staddir og kommúnistarnir væru
þar í uppgangi. Niðurstaðan varð
sú, að þingið samþykkti að veita
590 millj. dollara í þessu skyni,
mennina. Miklu fremur má
segja, að með því viðnámi,
sem veitt er í þessum aðgjörö
um, sé sköpuð von um að
takast megi að knýja síðar
fram ýmsar verulegri umbæt
ur í réttlætisátt. Þetta, sem
nú er gert, ætti að geta skap-
að betri starfsfrið og starfs-
skilyrði fyrir viðreisnarmenn
ina, svo þeir geti einbeitt sér
að mannfélagsbótum, þar sem
ella myndi skammt að bíða
þess, að þjóöfélagiö yröi rúst
ir einar, hrun og óskapnaður.
Þó að mörgum þyki of
skammt gengið í dýrtíðarlög-
en af þeirri fjárhæð skyldu Kín-
verjar fá 60 millj. dollara.
Tillögur forsetans um verðlags-
málin fengu miklu verri undir-
tektir. Republikanir neituöu
stjórninni raunverulega um allt
aukið vald í þeim málum, en sam-
þykktu í þess stað frv., þar sem
gert er ráð fyrir, að stjórnin leiti
samvinnu við framleiðendur og
iðjuhölda um að halda verðlag-
inu niðri. Mun það alveg fara eft-
ir undirtektum þessara aðila,
hvort málaleitun stjórnarinnar ber
árangur eða ekki. Truman forseti
taldi þó ekki rétt að neita þessum
lögum um staðfestingu, en lét í
ljós mikla óánægju við undir-
skrift þeirra og taldi þau að öllu
leyti ófullnægjandi.
Átökin um Marshall-
áætlunina.
Það er talið víst, að mikil átök
verði í þinginu um Marshalláætl-
unina. Ýmsir af álrrifamönnum re-
publikana hafa lýst sig andvíga
jafn stórfelldri hjálp. Meðal
þeirra er Taft öldungadeildar-
maður, sem er mesti áhrifamaöur
þeirra í þinginu og er af ýmsum
talinn líklegur til þess að verða
forsetaefni þeirra í næstu kosn-
ingum.
Rök þeirra, sem mæla með
hjálpinni, eru einkum tvenns-
konar. Önnur röksemdin er sú,
að það sé mannúðarskylda Banda-
ríkjamanna að nota nokkurn
hluta af auð sínum til þess að
hjálpa bágstöddum þjóðum. Hin
röksemdin er sú, að áframhald-
andi fjárhagserfiðleikar og skortur
í Evrópu verði vatn á myllu kom-
múnista og geti leitt til algerra
yfirráða þeirra þar.
Rök þeirra, sem eru andvígir
hjálpinni, eru einkum þau, að ekki
sé nein trygging fyrir því, áð láns-
féð notist til endurreisnar, held-
ur sé líklegra, að það fari. í sukk
og eyöslu og geri því jafnvel illt
verra í baráttunni gegn kommún-
ismanum. Hins vegar muni lán-
veitingin koma hart við almenn-
ing í Bandaríkjunum á ýmsan hátt.
Hinir háu skattar verði að hald-
ast áfram. Vöruskortur muni einn-
ig haldast áfram. í ýmsum grein-
um, vegna hins mikla útflutnings,
og valda síhækkandi verðlagi og
verðbólgu. Bezta ráöið til þess að
koma í veg fyrir verðhækkanirnar
bg verðbólguna, sé að draga úr út-
flutningnum og auka þannig vöru-
framboðið innanlands. J,\fnframt
sé réttara að bæta kjör almenn-
ings með skattalækkun en kaup-
unum og þeim framkvæmd-
um, sem byggjast á þeim,
marka þau þó tímamót í
fjármálaþróun þjóðarinnar.
Og öllum þeim, sem fyrst og
fremst vilja ■ skynsamlegt við
nám og heilbrigða viðreisn
hljóta þessir atburðir að vera
rnikið gleðiefni. Þeir, sem
telja þetta kák eitt, munu
væntanlega ekki verða tregir
til samstilltra og rækilegra
átaka í málinu, og er gott til
þess að hyggja. En sízt ættu
þeir að vanmeta þau straurn
hvörf, sem hafa átt sér staö
og sjást í þessum aðgjöröum.
Truman
hækkun, er ella muni verða kraf-
izt vegna verðhækkan.vma.
Því er ekki að neita, að þa.u rök
gegn Marshallshjálpinni, er hér
hafa verið greind, eiga mikinn
hljómgrunn í Bandaríkjunum, því
að þar eins og víðar, er fólki
gjarnt að líta á eigin hag. Það er
orðið þreytt á vöruskorti og sí-
felldum verðhækkunum og kennir
ofmiklum útflutningi um hvort-
tveggja. Taft og fylgismenn hans
vita því, hvað þeir eru að gera,
þegar þeir eru að bjóða skatta-
lækkun og ar+’ð vöruframboð inn-
anlands í stað Marshallsáætlun-
arinnar.
.., ,■ ’v■— t’P ' -
Þingmejrihlutinn fylgjandi
Marshallstillögiinum.
Þrátt fyrir þetta eru þó taldar
meiri líkur fyrir því, að Mars-
hallsáætlunin verði samþykkt.
Ýmsir áhrifamiklir leiðtogar repu-
blikana, eins og t. d. Vandenberg
öldungadeildarmaöur, eru henni
fylgjandi. En ýmsir óttast, að and-
stæðingar hennar kunni þó að fá
því framgengt, að framlagið verði
lækkað eða einhver þau skilyrði
sett, sem torvelda framgang
inálsins. M. a. er óttast, að aðstoð
við ‘ Kína verði dregin inn í um-
ræðurnar um Marshallsáætlun-
ina.
Þá er ekki talið ósennilegt, að
verðlagsmálin í Bandaríkjunum
verði tekin til nýrrar athugunar í
sambandi við Marshallsáætlunina.
Haldi verðlagið áfram að hækka í
Bandaríkjunum, getur hæglega
svo farið, að hjálpin komi að
i miklu minni notum en ella, þar
sem minna fæst af vörum fyrir
lánsféð en til var ætlazt. En það
getur kostað mikil átök í þinginu,
ef reynt verður að fá verðlagsmálin
tekin fastari tökum.
Eins og áður segir, má fullvíst
telja, að fáum atburðum verði
veitt meiri athygli fyrstu vikur hins
nýbyrjaða árs en umræðum
Bandaríkjaþings um Marshallsá-
ætlunina. Úrslit þessa máls geta
ráðið því, hvernig ræðst fram úr
hinu tvísýna stjórnmálaástandi á
Ítalíu og Frakklandi, og geta
haft hina örlagaríkustu framtíð
fyrir stjórnmál Evrópu yfirleitt.
Úrslit málsins geta einnig haft
hinar örlagaríkustu afleiðingar
fyrir Bandaríkjamenn sjálfa, því
að beri einangrunarsinnar sigur
úr býtum, mun tiltrú annarra
þjóða til Bandaríkjanna minnka
og sennilegt er, að þar sé mikil
kreppa framundan, ef þannig
verður haldið á málum, að út-
flutningur þeirra dragist verulega
saman. Mikill útflutningur getur
ekki orðið frá Bandaríkjunum
næstu árin, nema þau verði ör á
lánveitingar.
ViasaálS iítsallega aS
Mtlírei^slea Tíimmhs.
Awglýsfið í Tíraaiiisra.
Lækkun útsvaranna
Eíkisstjórnin hefir sýnt
lofsverða röggsemi um ára-
mótin með hinum víðtæku
verðlækkunarráðslöfunum
sínum. En betur má, ef duga
skal. Nú þurfa aðrir aðilar,
sem hafa aðstöðu til að lækka
kvaðir og gjöld á almenningi,
að koma á eftir og fylgja því
fordæmi, er hér hefir verið
gefið.
. .Enginn aðili hefir þar eins
góða aðstöðu og Reykjavík-
urbær. Sé nokkur vilji fyrir
hendi hjá forráðamönnum
bæjarins til að búa sann-
gjarnlega að almenningi,
ættu útsvörin að lækka veru-
lega á þessu ári.
Hér hefir áður verið bent
á, að lækkun útsvaranna í
Reykjavík, er hægðarleikur,
en þau eru nú langsamlega
þungbærasti skatturinn, sem
leggst á lágtekju- og miðl-
ungstekjufólk.
Útgjöld bæjarins munu
lækka verulega vegna vísi-
tölulækkunarinnar. — Þann
sparnað, sem af því hlýst, á
að nota til að lækka útsvörin.
Hjá bænum sjálfum og
ýmsum bæjarfyrirtækjum
hafa myndast alls konar ó-
hófsútgjöld á undanförnum
árum og ætti ekki að draga
lengur að afnema þau. Hefir
hér í blaðinu verið bent á
fyrir nokkru, hve kostnaður-
inn af skrifstofuhaldi bæjar
og bæjarfyrirtækja, sorp-
hreinsun og gatnagerð er
orðin óeðlilega mikil. Með
eölilegum og sjálfsögðum
sparnaði á þessum og öðrum
útgjaldaliðum væri áreiðan-
lega hægt að lækka útsvörin,
svo að milj. kr. skipti.
Loks er svo það, að heildar-
tekjur skattgreiðenda munu
hafa orðið hærri á síðastl. ári
en áður (m. a. vegna hinnar
háu dýrtíðaruppbótar) og
ætti það að auðvelda lækkun
útsvarsstigans.
Beiti forráðamenn Reykja-
víkurbæjar sér ekki fyrir
verulegum útsvarslækkún-
um á þessu ári, er þar ekki
um annað að ræða en skatt-
píningu af versta taki, er rek-
ur rætur sínar til glæfralegs
sukks og óstjórnar. Það ætti
að vera borgurunum fullnað-
aráminning um að nota
fyrsta tækifæri til þess að
losa sig við þá óstjórn á mál-
um bæjar, sem ríkt hefir á
undanförnum árum og mun
ríkja meðan íhaldið er ein-
rátt í málum bæjarins.
X.+Y
Matthildur
á Smáhömrura
Nánustu ættingjar Matt-
hildar á Smáhömrum hafa
gefið kr. 10.000,00 1 herbergi
á Hallveigarstöðum í tilefni
af aldarafmæli hennar.
Það skilyrði fylgir gjöf
þessari, að herbergi í húsi
kvennaheimilisins beri nafn
ið „Matthildur á Smáhömr-
um.“
Einnig fylgja þau tilmæli,
að jafnan skuli stúlka úr
Steingrímsfirði eður Stranda
sýslu njóta forgangsréttar
um dvöl í því herbergi, sem
kennt veröur við Matthildi.
Fjáröflunarnefnd Hallveig-
arstaða þakkar þessa höfð-
inglegu gjöf og sendir Matt-
hildi á Smáhömrum innileg-
ar áramótakveðjur. L. Vc