Tíminn - 11.09.1948, Blaðsíða 3

199. blað.
TÍMINN, laugardaginn 11. sept. 1948.
BáiEaraMÉsmmg:
imar Jónss
frá ISeasírtE í Sksafíártuiíg'ss.
Valdimar Jónsson í Hemru
var maður, sem ekki hlýðir
annað en að m'nnzt sé nokk-
uð ýtarlega í blöðum lands-
ins, þá er hann nú hefir ný-
lega kvatt þenna heim, hálf-
sextugur að aldri.
Hann var sonur Jóns Ein-
arssonar, bónda í Hemru í
Skaftár-Flögu í Skaftár-
tungu; bróðursonur síra
Bjarna Emarssonar, prests á
Mýrum í Álftaveri, en ná-
frændi Lofts, er var fræðslu-
málastjóri í Utahfylki í Banda
ríkjunum. Jón í Hemru var
fremur stór maður vexti, fríð
ur sýnum, eygður með afbrigð
um vel, greindur maður og vel
máli farinn, en forn nokkuð
í skapi og háttum. Hann var
meðal helztu Heimastjórnar-
flokksmanna síns héraðs.
Valdimar, sonur hans og
eftirmaður sem bóndi í
Hemru og hreppstjóri í Skaft
ártungu, var ekki síður sér-
kennilegur maður og sízt verr
gefinn. Hann var meðal sér-
stæðustu og svipmestu per-
sónuleika, sem maður kynn-
ist, enda foreldrarnir báðir
sérstæðir og svipmiklir per-
sónuleikar, og þó ekki að öllu
líkir. í Hemru var búið fornt
og vel. Þar voru lagðir sauðir
til frálags handa heimilisfólk
inu og yfirleitt búiö að sínu,
að Skaftártungumanna sið og
þó hvergi fremur en í Hemru.
Strjálbýlt er í Tungunni og
ekki alltaf gott yfirferðar á
vetrum um kjarri vaxnar Ut-
anfljótsheiðar við fjárgæzlu
né yfir óbrúuð vötnin til ann
arra byggða (nú eru þau raun
ar öll brúuð), en land gott
undir bú. Vöndust menn þar
í sveit, jafnvel enn fremur en
víðast hvar annars staðar í
landinu, að vera sjálfum sér
nógir um flest og góðir fyrir
sinn hatt og lifa karlmann-
legu lífi við umhirðu hinna
stóru fjárbúa og aðdrætti yf-
ir hraun og sanda og stór og
straumhörð aurbleytuvötn úr
kaupstöðum og af fjörum eða
frá fjöruborðinu. Engir
kunna betur að meta kosti
þessara stað- og lifnaðarhátta
en Hemrumenn.
Þannig undirbúinn fór
Valdimar í Kennaraskólann
til síra Magnúsar Helgasonar,
dr. Björns Bjarnasonar frá
Viðfirði og dr. Ólafs Dan. Þar
fóru saman kennarar, sem
höfðu nokkuð að segja, sem
vert var að taka eftir, og nem
andi, er það kunni að meta.
Og kennararnir kunnu að
meta nemandann. Ég hitti
Æ,uðvitað ekki of t síra Magnús,
en þó árlega eða svo, þessi
ellefu ár, sem ég var prestur
í Skaftártungu, en ekki held
ég, að það hafi komið fyrir,
að ég fari svo af fundi hans,
að hann vekti ekki máls á
því, hvílíkur drengskapar-
maður Valdimar í Hemru
væri.
Valdimar var sérkennileg-
ur maður og þó einkum í
raun. Hann var í hærra lagi
vexti, en fremur grannur og
þó kraftagóöur — prýðilegur
glímumaður — dökkhærður,
móeygður og hvasseygður, al-
vörugefið tillitið eða þá glettn
islegt eða hýrt líkt og sólskin
— aldrei sviplítið. Hann var
greindur vel og hugsandi um
allt, sem honum kom við: bú-
|ð, sveitina, sýsluna, landiö,
þjcðiira, þroskamál sín, þjóð-
leg fræði — einkum tunguna
—, andleg efni og æskulýð-
inn. Hann var góður bóndi,
harðfylginn og ósérhlífinn,
en nákvæmur börnum, sem
honum var trúað fyrir. Vinnu
fclk hafði hann hið .sama alla
sína búskapartíð. Sauöarækt,
mjólk, skyr, rjómi, smjör og
garðávextir var aðalefni
fæðisins í Hemru. Hann var
góður kennari, en stundaði
kennslu þó ekki mikið fram
að siðasta áratug ævi smnar;
þá gerðist hann forstöðumað
ur barnaskólans í Vík í Mýr-
dal, en bjó allt fyrir það búi
sínu í hinni fögru og svip-
miklu Hemru og var þar á
sumrin. Kvæntist seint, en
rækti heimili sitt sem annað
af alúö og drengskap. Opn-
ber störf rækti hann sam-
vizkusamlega og skörulega.
Hann var, auk þess að vera
hreppstjóri Skaftártungu-
manna, sýslunefndarmaður
þeirra alla sína búskapartíð, -
,svo að ekki sé getið minni
háttar trúnaöarstarfa. Lands
málum fylgdist hann með af
miklum áhuga; var Sjálf-
stæðisflokksmaður, en lét
flokksáhuga ekki skerða né
trufla víðsýni sína. Hann var
ættjarðarvinur heitur, en elsk
aði ekki síður átthaga sína:
Skaftártungu, Skaftársýslu
og það, sem skaftfellskt var
eða Skaftártunguættar, var
honum allt saman viðkvæmt
og heitt áhuga- og metnaðar-
mál.
Andleg efni og menningar-
leg voru kærasta og þrálát-
asta umhugsunarefni Valdi-
mars. Hann var heitt og inni-
lega trúaður maður, en víð-
sýnn þar sem í landsmálun-
um. Persónuleg þroskaefni
voru honum innsta og dýpsta.
og heitasta áhuga- og metn-
aðarmálið. Tamning og
skírsla hans funheita og sér-
kennilega persónuleika síns
var honum heilagt og knýj-
andi viðfangsefni. Hann var
kristmn af lífi og sál, en leit-
að víða fanga um einstök
atriði andlegrar upplýsingar
og uppbyggingar. — Orðsms
list var Valdimar heilagt mál.
Hann las alla tíð góðar bók-
menntir, erlendar sem inn-
lendar, og orti sjálfur vel. ís-
lenzkt mál og íslenzk mál-
fræði var honum helgur dóm-
ur. Kom það bezt fram í dag-
legu málfari hans, sem var
vandað mjög og svipmikið:
bezta mynd Skaftfellskunnar,
auðug og göfug af lestri forn-
rita og annarra sígildra ís-
lenzkra bókmennnta. Ræðu-
maður var Valdimar með
þeim beztu: orðakyngi hans
og persónleiki gátu gert ræðu
hans með afbrigðum þungaog
harðskeytta, eða þá þægilega,
þegar svo bar undir. — Á
landsprófum báru skólabörn
hans af í íslenzkum stíl.
Ég var ellefu ár prestur
Skaftártungumanna og var
það ómetanlegt, þenna fyrsta
áratug eftir námsárin, að
eiga Valdimar að samsveit-
ung. Það var kannski ekki allt
af með öllu vandalaust að
tala við hann, en það mátti
tala frjálslega við hann —
hvort h.eldur var að efni eða
framsetningu. Það mátti
treysta honum og tala við
hann hversu mikil einlægnis-
mál sem vera skyldi; mátti
um fram allt tala við hann
um andleg efni eftir þörfum.
Það fór líka svo, að ég skrif-
aði orðiö flestar ræður mín-
ar með það í huga, að Valdi-
mar í Hemru væri áheyrandi
og gæti notið ræðunnar. Og
ég þykist þess fullviss, að
þetta hafi síður en svo skaðað
ræður mínar eða prestlegan
þroska minn. Félagi var hann
mér þannig ómetanlegur —
um engan munaði mig eins
mikið í prestakalli mínu;
hann skildi mig jafnt í gáska
„Bragh er ab,
jbá barnih finnar
Eflir Þéjrariim Ga% Víklsig.
Kona var á ferð hér í bæn-
um og leiddi lítinn dreng —
son sinn tveggja ára. Þau
mættu rnanni er rak á undan
sér nokkrar kýr. Þá hrópaði
litli snáðinn: „Mamma! ein
kýrin er búin að týna halan-
um.“
Fyrir tveimur árum skrif-
aði ég greinarkorn i búnaðar
blaðið Frey um halastýfingar
á kúnurn á Hvanneyri. Grein
in vakti dálitla athygli og var
endurprentuð i öðrum biöö-
um, og margir hafa þakkað
mér fyrir að hafa andmælt
ósómanum. Og kona úti á
landi sendi Alþ. áskorun um
að þingið samþ. lög er bönn-
uðu halastýfingar að við-
lagðri hæfilegri refsingu.
Hinsvegar kvað við annan tón
í svargreinum þeirra Ólafs
Sigurðssonar ráðunauts Bún-
aðarfélgs íslands og þáver-
sem andlegum eftir grennsl- I andi skólastjóra á Hvanneyri
unum og misjafnlega burð- Runólfs Sveinssonar. Ólafur
ugum tilburðum kaupstaðar- , líkti halastýfðu kúnum við
barnsins í skaftfellingshlut- ; straumlínubíla, er menn vend
verki, — skildi mig örvaði og ust vel og þættu jafnvel prýöi
styrkti. Þó að hann væri ó- . legir. Runólfur taldi halastýf
venjufast- og sérkennilega j ingar smámuni eina í sam-
mótaður maður, var hann | bandi við þær pyndingar er
fjölskrúðugur, til í allt, — aörar skepnur yrðu að þola
sem var náttúrlegt og sneiddi í öðrum löndum og öðrum
ekki drengilegan metnað. Því heimsálfum og jafnvel hér á
hann var jafnvigur á gáska landi væri hákarlinn kviðrist
og Guði vígðan lifnað, hygg-
indamál og hugsjónamál.
ur lifandi ,,á tiltölulega fáum
mínútum". Á þetta er bent
Ævintýri lifði hann á vegum , hér sem sýnishorn af rökum
fórnandi kærleika og karl- þeirra manna, er halastýfing
mennsku, sem lítt myndu
þykja trúleg frásagnar. Hann
var ræktarsamur sínum nán-
ustu, heill vinur og hélt mjög
upp hróðri alls, er hann elsk-
aði eða dáði.
Valdimar í Hemru fékk að
vita það í fyrra, að hann væri
senn úr sögunni. Þaö er viö
búið, að mörgum verði það
fyrir, undir slíkum kringum-
stæðum, að leggja árar í bát.
En Valdimar var nú ekki al-
veg á því. Þó að hann væri
nærri þrotinn að líkams-
kröftum, tók hann upp sitt
starf, er heim kom, og vann
mikilsvert verk í skóla sínum,
er mér sagt, — sem skóla-
stjóri, auk kennslunar. Og þó
að hann væri að fram kom-
inn, að kalla, tók hann, eins
og ekkert væri að, fullan þátt
í störfum sýslufundarins í
sumar og meira að segja hóf-
inu sem fundinum var slitið
með. Að því búnu sneri hann
sér að nokkru, sem hann
hafði látið undir höfuð leggj
ast lengur en skyldi, að hon-
um þótti: að skoða land sitt
og prófa það að fljúga. Hann
fór með bíl til Reykjavíkur og
flaug norður til Akureyrar og
lét samdægurs aka sér hing-
að að Hálsi. Ég hygg mér
verði minnisstæð hin kyrr-
láta en þegjandi gleði hans,
svo viðkvæm og hróðug í
senn, er hann heilsaði okkur
hjónunum í hinu nýja og vist
lega prestsseturshúsi hérna,
fallegasta heimilinu, sem við
höfum eignazt. Hann hafði
sagt mér það, er hann lá á
Landakotsspítalanum í fyrra
haust, aö hann ætlaði að
heimsækja okkur, og ég hert
á honum hæfilega, að ég taldi
— hafði enga trú á, aö hann
(Framhal<\ á 6. síra).
um mæla bót.
Það hefir nú verið hljótt
um þetta mál um sínn. En
það rifjaðist upp íyrir mér á
ný er ég kom að Hvanneyri
fyrir nokkrum dögum. Af for
vitni tók ég mér Bessa-leyfi
og leit inn í Hvanneyrarfjósið
á mjaltartimanum urn kveid
ið. Þar stóðu á básum um 70
mjólkurkýr. En ærið þótti
mér sundurleitur sá hópur.
Þar ægði saman öllum lit-
um: rauðum, svörtum og
hvítum kúm, rauðskjöldótt-
mn, svartskjöldóttum, hjálm
óttum og allavega rúlóttum,
og sumar voru stórhyrndar
en aðrar band kollóttar. En
eitt sameiginlegt einkenni
áftu þær flest allar: Þær voru
halastýföar. Var þetta ömur-
leg sjón og grátbrosleg. Stóðu
halastubbarnir út í loftið og
minntu helzt á áttavita í vörð
um á fjallvegum. „Öðru vísi
mér áður brá,“ er ég átti þess
kost að skoða kynbótabú er-
lendis, þar sem kynfestan var
svo mikil að allar skepnurnar
voru svo líkar að lit og öðru
útliti að vart var hægt að
þekkja þær sundur og engin
sást óprýdd af mannavöldum.
Þar var einnig hirðingin svo
góð að ekki sást óhreinka á
nokkuri skepnu. E^ í Hvann-
eyrarfjósinu voru flestar kýrn
ar skíteyár á lærum þótt þær
væru hýkomnar inn úr hagan
um eftir braka-þurrkdag.
Var því auövelt að geta nærri
hvernig þær hafa litið út um
morguninn er þeim var sleppt
út. Engan mun gat ég séð á
þrifnaði halastýfðu kúnna og
hinna fáu sem höfðu hala
sinn óskertan. En ekki væri
rétt að saka þá, sem vinna að
kúahirðingunni, um þennan
óþrifnað, því að mestu mun
valda slæmur útbúnaöur í
fjósinu. Básarnir eru stein-
steyptir og hallalausir að
mestu og of langir fýrir
smærri og yngri kýrnar. Er
því mjög erfitt að hirða þá
vel. Úr þessu mætti og ætti
að bæta með því, að klæoa
gólfið í básunum með timbri
og hafa þá mislanga og ætla
hverri kú bás við hennar
hæfi. Væri þetta gert myndi.
kúnum líða miklu betur og'
hirðingin auðveldari. Hygg:
ég að þessi breyting myndi
gefa betri raun en halastýf-
ingin.
Því miður mun meðferð á
búpeningi viðar ábótavant en
á Hvanneyri. En fyrst og
fremst verður að gera þá
kröfu til búnaðarskólanná 'að
þeir séu til fyrirmynÖár i
þessu sem öðru.
Ég spurði bónda í nágrenni
Hvanneyrar hvort halastýfing
væri vinsæl í héraðinu eða út
breidd. Hann kvað það ekkí
vera og sér væri ekki kunn-
ugt um, að kálfur hefði verið
halastýfður nema á einum
bæ.
Hvaö veldur þessu. ef hér
eru um að ræða nauðsynlega,
handhæga og ódýra nýjung i.
búnaði?
Sennilega munu formæiend
ur þessa máls svara eitthvað
á þessa leið: „Það er ganila.
tregðan í bændum að not-
færa sér nýjungar, er til toóta
horfa, sem löngum hefir bák-
að þeim skömm og skaða. Hér
þarf öflugan „faglærðáh“ á-
róður ef duga skal.“
En hversvegna var þá ekki.
fyrir löngu hafinn slíkur á-
róður f>'ir útbreiðslu .hala-
stýfinga á kúm um allt land:
Og hversvegna lét fylúver-
andi skólastjóri á Hvahh'eýri.
Runólfur Sveinsson hið1 til-
valda tækifæri ganga sér ur
greipum, að sýna n.o^krar
halastýfðar kýr frá Hyann-
eyri á Landbúnaðar.sj? ling-
unni í fyrravor? Þær hefðu á-
reiðanlega vakið athygli sýn-
ingargesta. Eða óttaðist .skóla
stjórinn að aðdáunin hefð).
oj'ðið minni en athyglin?'
Ég held að mér sé óhætt
að fullyrða að hvorki “fágiey
ur“ áróður eða aðrar áðíérðir
duga til þess að fá bændur
almennt til þess að misijyrma
og óprýða með halastýfingu.
kýrnar sínar, hinar. ,,rétt:
nefndu fóstrur mannkynsins
heldur muni þeir kappkosts
aö kynbæta þær og láta þein..
líða sem allra bezt úti og inm
Það er bændum til sóma er.
ekki vansæmdar.
Að gefnu tilefni vil ég. þc
skora á núverandi skólastjóra.
á Hvanneyri að banna nú. þeg;
ar halastýfingar á nautgrip-
um á skólabúinu. Og tiLírek-
ara öryggis styð ég eindregií
framkomna tillögu á Alþ. un.
að samþ. verði lög er bann,
halastýfingar á kúm og a£
jafnframt verði í samraói vi£
Dýraverndunarfélagið endur-
skoðuð löggjöf um meðferð á.
dýrum og gerðar þær brujtint
ar eða viðaukar er . ástæða.
þætti til.
Köld liorö og
tteiÉBH* vcizluMainE’
sendur út um allan bce.
SÍLD & FISKUR . „