Tíminn - 07.11.1948, Qupperneq 5

247. blað
TÍMINN, snnnudaginn 7. nóv. 1948.
5
Sunnwd. 7. nóv.
ERLENT YFIRLIT:
Harry S. Tr
Hvar er Olafur með
pennasírikið?
Fjárlagafrumvarpið, sem ný
lega hefir verið lagt fyrir Al-
þingi gefur óglæsilega mynd
af fjármálum ríkisins. Við
slíka atburði verður þjóðinni
það eflaust betur ljóst en áð
ur í hverjar ógöngur fjármál- i
um hennar er komið.
í áramót.aboðskap sínum á'
gamlársdag 1943 var Ólafur í
Thors að r.eyna að sporna við |
dýrtíðinni eins og sannfæring
in bauð honum. Þá birti hann '
þessi athyglisverðu orð í
Mbl.
„ÞaiS er hægt að hegða sér
eins og Lúðvík 15. gerðz. En!
verðz sá leikur leikinn of
lengi, er mjög hætt við, að
fallöxz þverrandi getu ríkis-1
„Ég éska þess eins ver.'j géðsw triír
jiJéaiM Gtsðs ojg þjóðai* i»iimar“.
sjóðs og einstaklinga og vax-
andi örðugleika á öllum svið-
um atvinnulífsins skilji bol
frá höfði“.
Það var ekki liðið ár, þeg-
ar Sjálfstæðisflokkurinn
undir fórustu þessa sama
manns, hafði valið sér hlut-
skipti Lúðvíks 15. Þá var sagt,
að dýrtíðin væri tæki til auð
jöfnunar. Þá var spurt sem
svo, þegar Framsóknarmenn
bentu á. til hvers stjórnar-
stefna Lúðvíks 15. hlyti að
leiða:
„Hverjum er ætlað að hríf
ast af barlómsvæli þeirra
Tímamanna? Þeir hafa vissu
fyrir því, að verkamenn og
sjómenn fyrirlíta þennan
söng“. (Mbl. 18. júlí 1945).
Þá var sagt, að enginn vissi
hvort nokkurn tíma þyrfti
að minnka dýrtíðina, en ef
svo skyldi fara- yrði það gert
með einu pennastriki þegar
með þyrfti.
Slíkur var boðskapur Ólafs
Thors á þeirri tíð.
Hvernig hefir þetta svo
rætzt?
Reykvískir verkamenn og
sjómenn geta athugað hver
auðjöfnunin er. Það er víst
orðinn jöfnuður á efnum og
kjörum þeirra og manna eins
og t. d. Ólafs Thors, Hallgríms
Benediktssonar og Björns
Ólafssonar, svo að nefndir
séu þrír Sjálfstæðisþing
menn. Það er hætt við að
ýmsum finnist, að auðjöfnun
íhaldsins hafi tekizt öðruvísi
en svo, að auka þurfi vinsæld
ir þess meöal almennings.
Og hver er svo niðurfærsl-
an?
Hvar er nú Ólafur Thors
með pennastrikið?
Nú sér Sjálfstæðisflokkur-
inn það, að hann er kominn
í sjálfheldu. Nú hefir hann
notið áhyggjulausra eyðslu-
daga að hætti Lúðvíks 15.. en
fallöxin, sem formaöurinn sá
fyrir, vofir yfir hálsinum. Og
þá er eina úrræði þessara
manna að hrópa upp, hvers
vegna Framsóknarflokkurinn
leysi ekki vandann, fyrst
hann sé í ríkisstjórn.
Því er fljótsvarað.
í fyrsta lagi hefir Fram-
sóknarflokkurinn aldrei lof-
að því, að dýrtíðin yrði lækn
uð með einu pennastriki.
Hann vissi alltaf betur. Hann
varaði einmitt við hættunni.
af að láta dýrtíðina vaxa. því
að erfitt yrði að færa hana
niöur aftur.
í öðru lagi hefir ekki staðið
Niðurlag.
Óhcppinn kaupmaður.
Eftir styrjöldina giftist Truman
Bettie Wallace, en hún er sögð
eina konan, er hann hefir lagt hug
á um dagana. Þau voru bekkjar-
systkini í gagnfræðaskólanum og
höfðu verið góðir kunningjar jafn-
an síðan. Hjónaband þeirra hefir
verið mjög gott. Giftingin mun m.
a. hafa átt þátt í því, að Truman
hætti við búskapinn og ákvað að
gerast kaupsýslumaður. Hann
stofnaði vefnaðarvöruverzlun á-
samt öðrum manni, en rétt á eftir
kom veröfallið, og verzlunin varð
gjaldþrota 1922. Truman ákvað að
borga til fulls sinn hlut af skuldun
um og hafði hann ekki fulllokið því
fyrr en 1937. Lifði hann mjög spar
lega á þessum árum, eins og hann
hefir reyndar alltaf gert.
Sveitar- og héraðsstjóri.
Svo stóð á, þegar Truman hætti
kaupmannsstarfinu, að kosningar á
sveitastjórum og héraðsstjórum
voru í aðsigi. Á þessum árum réði
demokrati, sem Tom Pendergast hét
lögum og lofum í Kansas City og
nágrenni hennar. Hann hafði kom
ið sér upp einni hinni öflugustu
kosningavél, sem þekkt er í sögu
Bandaríkjanna, og í skjóli hínnar
hélt hann uppi margvíslegu fjár-
honum álit, að hann var talin ó-
háður Pendergast og tók aldrei
neinn þátt í fjármálabrögðum
hans. Þegar mál Pendergast voru
rannsökuð síðar, sannaðist aldrei
nein sekt á. Truman, en hatramur
persónulegur andstæðingur hans
annaðist þó rannsókn málsins.
Þrátt fyrir þetta hafa andstæöing-
ar Trumans oft reynt að gera hann
tortryggilegan vegna samvinnunar
við Pendergast. .
Öldungardeild armaður.
Árið 1934 var Truman orðin svo
kunnur fyrir störf hans í Missourí-
fylki, að mjög kom til orða að
hann yrði frambjóðandi demo-
krata í ríkisstjórakosningunum.
Truman vildi það líka gjarnan sjálf
ur. Pendergast hafði hinsvegar
augastað á öðrum og mátti sin bet-
ur. Hinsvegar varð samkomulag
um, að Truman yrði frambjóðandi
demokrata í öldungadeildarkosn-
inguni, er fram fóru sama ár. Hann
náði kosningu og aftur endurkosn-
ingu 1940 Af hálfu ýmsra demo-
krata var þá gerð öflug tilraun til
að fella hann frá framboði og var
kunnugt um, að aðalkeppinautur
hans naut stuðnings Roosevelts, án
þess þó að Roosevelt hefði neitt sér
staklega á móti Truman. Truman
I barðist fyrir framboði sínu af
bralli og glæfrastarfsemi, er síðar miklu kappi og hlaut þá reynslu,
sannaðist á hann. I áöurnefndum
kosningum taldi hann flokk sinn
eiga á hættu að missa sveitarstjór-
ann í einni af nágrannasveitum
Kansas City, nema hann gæti
teflt fram manni, er ekki væri tal-
inn kosningavél hans neitt vanda-
bundinn. Sá maður, sem hann á-
leit uppfylla þessi skilyrði, var* Tru
man. Truman féllst á að gefa kost
á sér og náði kosningu. Með þessu
hófst hinn politiski ferill hans, er
hefir haldist óslitið síðan.
Truman féll sveitastjórastarf
ið vel, en því svipar að ýmsu leyti
til oddvitastarfs hér á landi. en er
þó umfangsmeiri. Jafnhliða starf-
inu, standaði hann einnig laganám
við skóla í Kansas City, svo að
hann yrði færari um að vinna verk
sitt. Hann reyndist vel nýtur sem
sveitarstjóri, en þó féll hannínæstu
kosningum, er fóru fram eftir tvö
ár. Það eru einu kosningarnar, sem
hann hefir tapað um dagana. Tveim
ur árum seinna bauð hann sig
fram sem héraösstjóra, en það svip
ar að ýmsu leyti til sýslumanns-
starfs hér, en þó fylgja því hvorki
lögreglustjórn eða dómsvald.
Truman vann kosninguna og hélt
þessu embætti óslitið síðan eða
þangað til hann var kosinn öld-
ungadeildarmaður. Hann þótti dug
legur og hagsýnn og fór því álit
hans vaxandi. Einkum vann það
er vafalaust hefir gefist honum vel
nú. Að kveldi dagsins, sem prófkjör
ið fór fram, gekk Truman til hvílu,
fullviss þess að hann hefði fallið.
Þegar hann vaknaði, fékk hann þær
fregnir. að hann hefði unnið próf-
kjörið með talsverðum meirihluta.
Pyrstu árin bar heldur lítið á
Truman í öldungadeildinni. Hann
fylgdi undantekningarlítið öllum
umbóta- og mannréttindatillögum
Roosevelts. í eitt skipti beitti hann
sér þó gegn Roosevelt, en það var
þegar Roosevelt fékk því til leiðar
komið, að Barkley var kosinn for-
maður þingflokks demokrata í öld
ungadeildinni. Truman kaus keppi-
naut Barkleys. Síðan hefir verið
heldur fátt milli Trumans og Bark
ley, þar til nú er Barkley varð vara
forsetaefni hans.
Stefna Trumans.
Þótt Truman léti heldur lítið á
sér bera í þinginu fyrstu árin, lét
hann þó jafnan nokkuð til sín taka,
ef hermál voru til umræðu. Hann
hvatti jafnan til auki-rna hervarna
og au.kinna framlaga til hersins.
Þessi framsýni hans styrkti mjög
aðstöðu hans síðar. Einnig sýndi
hann málum verkamanna og ann-
ara þeirra, sem voru minnimáttar,
sérstakan velvilja. í einni af æfi-
sögum Trumans er talið, að eftir-
farandi ummæli, sem eru úr ræðu,
Truman flytur ræðu í þinginu. Á
bak við hann situr Vandenberg. er
var forseti öldungadeildarinnar
síðasta kjörthnabil.
er hann hélt 1939, lýsi vel megin-
kjarnanum í stjórnmálaskoðun
hans og þeirri stjórnarstefnu, sem
hann hefir markað sér:
..Ef þú lest söguna, kemst þú að
raun um, að ekkert leiðir frekar
til hruns þjóðanna, — og það jafn-
vel hinna stærstu, en auðurinn
og völdin safnist í fáar hendur, Við
verðum að læra af þeirri reynslu.
Einokunarhringir eiga ekki starfs-
grundvöll í sönnu lýðræðisríki, og
lýðræðisríki getur ekki þrifist, ef
fjármagnið og auðlindirnar eru
eign fárra einstaklinga. Ég hefi
sagt í öldungadeildinni, að ég vildi
heldur hafa þúsund tryggingafélög
með 4 milljóna sjóð hvert. en eitt
tryggingarfélag með fjögurra bil-
jóna sjóð. Ég vil styrkja smáfram-
leiðendurnar og smærri atvinnu-
fyrirtæki — þau stóru hjálpa sér
sjálf
Trumansnefndin.
Það var ekki fyrr en eftir að
styrjöldin hófst, sem Truman vakti
á sér alþjóðarathygli fyrir störf sín
í öldungadeildinni. Hann átti þá orð
ið sæti í fjárveitinganefndinni.
Víða að bárust þá þær fréttir, að
stórfeld óþörf fjársóun ætti sér
stað í sambandi við ýmsar fram-
kvæmdir í þarfir hersins og mök-
uðu ýmsir verktakar óspart krók-
inn í þv> sambandi. Truman fékk
því til leiðar komið að sérstakri
þingnefnd var falið að rannsaka
þetta mál og var hann sjálfur kos-
inn formaður hennar. Nefnd þessi
er talin ein starfsamasta nefndin í
allri sögu Bandaríkjaþings. Nefnd-
armennirnir ferðuðust fram og aft
ur til að afla sér upplýsinga, en
Truman þó mest. Upplýsingar nefnd
arinnar sýndu stórfelda óþarfa
fjársóun og voru tillögur hennar
teknar til greina að mjög verulegu
leyti. Margir telja, að störf þess-
arar nefndar hafi sparð ríkinu þús
undir milljónir dollara. Fyrir bragð
ið varð Truman þjóðfrægur mað-
ur, en auðhringarnir. sem hér
höfðu misst spón úr askinum, hugs
uðu honum þegjandi þörfina.
á Framsóknarflokknum að
benda á úrræði síðan hann
fékk sæti í ríkisstjórninni.
Hann lagði til í fyrra, að verzl
unar- og húsnæðismálin yrðu
tekin föstum tökum, en vitan
lega er þaö frumskilyrði
þess, að eitthvað sé gert í dýr
tíðarmálunum. Það er ekki
hægt að þrengja að almenn-
ingi, ef braskararnir eiga á-
fram að leika lausum hala.Þá
lagði Framsóknarflokkurinn
til aö verðlagið og kaupgjald
ið yrði bundið og gengið
lengra í niðurfærsluáttina en
gert var með festingu vísitöl
unnar.
Það hefir því ekki. staðið á
Framsóknarmönnum að
benda á úrræðin, þótt þeir
viti og viðurkenni að þeim
fylgi ýmsir gallar og óvinsæld
ir. En hér eftir verður engin
góð lausn fundin á þeim
vanda,, ’sem Ólafur Thors og
kommúnistar hafa leitt þjóð
ina í.
En hver eru úrræöi Sjálf-
stæðisflokksins? Hvar eru til
lögur flokksins. sem hélt því
fram, að óhætt væri að láta
dýrtíðina vaxa, því að síðar
væri auðvelt, ef þurfa þætti,
að færa hana niður aftur
með einu pennastriki?
Það bólar ekki á þessum til
lögum enn. Þeir, sem trúðu
þessum hreystiyrðum Sjálf-
stæðisflokksins, bíða og
spyrja: Hvar er Ólafur með
pennastrikið?
Varaforseti.
Þegar að því kom að velja vara-
forsetaefni með Roosevelt í forséta
kosningunum 1944 voru mjög hörð
átök í demokrataflokknum um þá
Wallace og Byrnes. Truman studdi
Byrnes kappsamlega. Roosevelt
tók ekki þátt í þessari deilu, en
benti að lokum á Truman sem
varaforsetaefni. Truman neitaði
lengi vel að gefa kost á sér, en
lét þó undan eftir að forustumenn
verkalýðssamtakanna höfðu lýst
yfir stuðningi sínum við hann.
Hann gekk síðan fram með
kappi í kosningabaráttunni og var
skotum andstæðinganna jafnvel
frekar beint gegn honum en Roose
velt. Þeir sögðu, að Roosevelt væri
heilsulítill og Truman væri því hið
raunverulega forsetaefni. Honum
var lýst sem ,.litla manninum,"
(Framhald á 6. slöu).
ínnflutningur raf-
inagnseldavéla
Margt er nú rætt og ritað
um byggingu nýrra raforku-
vera. Þess ber að vænta, að
það lendi ekki við orðrn ein,
heldur fylgi framkvæmdir á
eftir. Samt er vert að gera
sér Ijóst, að bygging raforku-
veranna eða leiðslur frá
þeim eru ekki einhlítar ráð-
stafanir í þessum efnum. Það
þarf jafnframt að gera ráð-
stafanir til þess, að fólkið
getz notfært sér raforkuna,
þegar hún er komin heim til
þess.
Þannig er nú háttað á mörg
um stöðum, að raforkan er
komin á hezmilm, en fólkið
getur ekki notað hana nema
til Ijósa. Það vantar öll önn-
ur tæki til þess að nota hana.
Tilfinnanlegastur er skortur
rafmagnseldavélanna, þótt
nauðsynlegt væri líka að
geta fúllnægt eftirspurninni
eftir þvottavélum, hrærivél-
um o. s. frv. Af þessum skorti
rafmagnstækjanna leiðir ekki
aðeins það, að heimilin geta
ekki hagnýtt sér raforkuna,
heldur verður mjög lélegur
rekstur á þeim rafveitum,
sem hér eiga hlut að máli.
Úr þessu verður að reyna
að bæta sem allra fyrst og
byrja þá á því að fullnægja
þörfinnj fyrir rafmagnselda-
vélar.
Að undanförnu mun lítið
hafa verið flutt inn af raf-
magnseldavélum. Aðrar vélar
hafa því yfirleitt ekki kom-
ið á markaðinn en þær, sem
raftækjaverksmiðjan í Hafn
arfirði framleiðir. Hún mun
geta framleitt um 1600 vélar
á ári. Það gerir lítið betur en
að fullnægja viðbótar- og
endurnýjunarþörfinni í Rvík
og Hafnarfirði. A. m. k. fer
alltof lítið af vélum frá verk-
smiðjunni út á land.
Á þeim stöðum, sem hafa
fengið rafmagn að undan-
förnu, eins og Akranes, Borg-
arnes, Selfoss, Eyrarbakki,
Stokkseyri og Hvolsvellir
hafa rafmagnseldavélar mátt
heita nær ófáanlgar og eru
á þessum stöðum samanlagt
mörg hundruð heimila, sem
vantar þessar vélar. Sama
gildir um sveitaheimilin, sem
hafa fengið rafmagn. Og
sama kemur vitanlega að
gilda um þau heimili, er fá
rafmagn á næsta ári.
Kunnugir menn felja, að
eigi að fullnægja brýnni þörf
í þessum efnum, þurfi a.m.k.
að flytja inn 3000 rafmagns-
eldavélar á næsta ári, þótt
gert verði ráð fyrir sízt minni
framleiðslu hjá Rafha en
undanfarið.
Rafveitur á þeim stöðum,
þar sem skortur er á raf-
magnseldavélum, ættu tafar
laust að gera Fjárbagsráði
grein fyrir því, hve margar
vélar þær telja sig þurfa að
fá. Fjárhagsráð verður síðan
að fengnu slíku yfirliti að
reyna að tryggja sem mest-
an innflutning á þessum vél-
um og helzt öðrum heimilis-
vélum til' viðbótar, t. d.
þvottavélum. Það verður
heldur að skera niður ýmsan
annan innfluíning en þenn-
an. Það er háðung og óhag-
sýni, sem ekki má eiga sér
stað, að fólkið skuli ekki geta
notað rafmagnið, þegar þaö
er loksins búið að fá það.
X+Y.
J