Tíminn - 23.11.1948, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 23. nóv. 1948.
260. blað
ODYSSEIFSKVIÐA
Odysseifskviða. Svein-
björn Egilsson þýddi.
Kristinn Ármannsson og
Jón Gíslason bjuggu til
prentunar. Bókaútgáfa
Menningarsjóðs 1948.
Odysseifskviða í þýðingu
Sveinbjarnar Egilssonar var
fyrst prentuð í boðsritum
Bessastaðaskóla 1829—40. Síð
ar endurskoðaði Sveinbjörn
þýðingu sína og bætti hana
mjög, og var hún prentuð í
þeirri mynd í Kaupmanna-
höfn 1912. Síðasta árið, sem
hann lifði, sneri hann svo
kviðunni í bundið mál und-
ir fornyrðislagi, en dó frá því
verki, og lauk þá Benedikt
Gröndal, sonur hans, viö þýð
inguna. Þessi þýjSing var köll-
uð Odysseifskvæði og er hag-
lega gerð, en hefir þó aldrei
náð sömu vinsældum og eldri
þýðingin, sem er í lausu máli.
Nú hefir Menningarsjóður
gert nýja og vandaða útgáfu
kviðunnar, og er það góðra
þakka vert. Hitt er annað
mál, hvort Odysseifskviða
hefði ekki átt skiJið að vera
félagsbók handa öllum föst-
um áskrifendum. Þá hefði
hún í fyrsta sinn náð þeirri
útbreiðslu, sem henni ber.
Þessi nýja útgáfa hefir
ýmsa kosti fram yfir hinar
eldri. í útgáfu Sigfúsar
Blöndals 1912 náðu breyting-
ar þær, sem Sveinbjörn hafði
gert, aðeins til þrettán fyrstu
kaflanna, en hér eru í fyrsta
sinn teknar til greina lagfær
ingar hans á síðari hluta
kviðunnar, þær sem hann
hefir skrifað í eintak sitt af
fyrstu útgáfunni. Þá eru hér
uppdrættir til skýringar og
fjöldi mynda, aðallega teikn-
ingar gerðar eftir forngrísk-
um skrautgripum; en undar-
leg er þá fátækt grískrar list-
ar, ef ekki hefir verið hægt
að komast hjá því að prenta
sömu myndirnar upp aftur
og aftur svo sem hér er gert.
Loks fylgir hinni nýju útgáfu
inngangur um Hómerskviður
og fræðilegar skýringar á
ýmsum atriðum kviðunnar.
— í ráði mun vera að I. bindi
(Ilíonskviða) komj út á næsta
ári, og því á að fylgja grein-
argerð fyrir allri útgáfunni.
Kviður þær, sem kenndar
eru við Hómer, eru elztu bók-
menntir Evrópu, sennilega
ortar á 8_ öld fyrir Krists
burð. Þær eiga rætur í enn
eldri sögulegum viðburðum,
herferð Grikkja til Tróju-
borgar eða Iiíos í Litlu-Asíu.
Um þessa herferð urðu til
miklar sagnir og kvæði, en
kviður Hómers hafa þótt
bera af svo að þær einar hafa
varðveitzt. Þær voru eins
konar heilög ritning Grikkja
hinna fornu. Ungir sveinar
voru látnir læra þær utan-
bókar í skólunum. Trúarskoð
anir Hómers mótuðu öll trú-
arbrögð Hellena, og lofsöngv-
ar hans um hreysti, dreng-
skap og þolgæði voru hugsjón
allra. Myndasmiðir sóttu yrk-
isefni tii hans, skáld og spek-
ingar tóku verk hans sér til
fyrirmyndar. Síðar hafa á-
hrif hans breiðzt víða um
heim, að því leytj sem menn-
ing Vesturlanda á rætur að
rekja til Forn-Grikkja. Og
enn í dag sækjum við bein á- 1
hrif til Hómers, því list hans
er svo ævarandi, að menn
Efíia* Jwiaas fÍB-istjáaisssm Bíaagssíeifi*
hafa á öllum öldum haft
nautn af kvæðum hans. Fæst
ir geta nú lesið Hómerskvæði
á frummálinu, og verða menn
þá að bjargast viö þýðingar.
Hómer hefir verið þýddur á
flest menningarmál, og við
íslendingar vorum svo lán-
samir að eiga þann Hómers-
þýðanaa, sem bæöi var mjög
smekkvís þýðandi, gott skáld
og fræðimaður í íslenzkri
tungu.
Sveinbjörn Egilsson gerði
þýöinguna á Odysseifskviðu í
upphafi til hagræðis fyrir
nemendur sína í Bessastaða-
slcóla, þar sem hann kenndi
grísku um margra ára skeið.
í þá daga var íslenzka ekki
kennd í æðsta skóla landsins,
en frá Bessastöðum komu þó
þeir menn, sem áttu mestan
þátt í viðreisn íslenzkrar
tungu á 19. öldinni. Á þessu
er sú skýring aö kennararnir
á Bessastööum, og einkum
Sveinbjörn Egisson, kenndú
móðurmálið, þótt þeir væru
ekki skyldaðir til þess í reglu
gerð skólans. Sveinbjörn
kraföist þess af nemendum
sínum, að þeir þýddu á gott
mál, og hinar skrifuðu þýð-
ingar, sem hann gerði handa
þeim, sýna bezt hvernig hann
hefir glætt hug þeirra með
kennslu sinni. Sveinbjörn
leysti þetta hlutverk af hendi
í kyrrþey eins og flest störf
sín, og það er óvíst, að nem-
endum hans hafi yfirleitt ver
ið ljóst, hvað þeir áttu hon-
um að þakka, að minnsta
kosti minnast þeir varla
nokkurs staðar á þennan þátt
í kennslu hans. En með störf-
um sínum og ritum hafa þeir
borið kennara sínum vitni.
Meðal nemenda Sveinbjarn
ar á Bgssastöðum var Bald-
vin Einarsson, útgefandi Ár-
manns á alþingi, og Fjölnis-
menn allir: Jónas Hallgríms-
son, Tómas Sæmundsson,
Konráð Gíslason og Brynjólf
ur Pétursson. Tveir helztu
vakningarmenn íslenzkrar
sagnalistar voru nemendur
Sveinbjarnar og dvöldust auk
þess á heimili hans um skeið,
þeir Jón Thoroddsen skáld og
Jón Árnason þjóðsagnasafn-
andi. Verk þessara manna
eru öllum kunn, og marga
aðra mætti nefna, en nöfn
þessara ein saman nægja til
að minna á, að hér er um að
ræða mikla *hreyfingu, og
hana má að verulegu leyti
rekja til grískukennarans á
Bessastöðum.
Nú eru allir þeir menn sem
nám stunduðu hjá Sveinbirni,
löngu komnir undir græna
torfu, og áhrifin af kennslu
hans verða aðeins metin eftir
líkum. Þýðingar hans á köfl-
um úr Biblíunni eru nú öll-
um ókunnar, enda þótt þær
séu bezta Biblíuþýðing, sem
við eigum til. Og orðabók
hans hin mikla yfir skálda-
málið forna, sem var frábært
afrek á sinni tíð, hlýtur vænt
anlega að þoka til fulls fyrir
öðrum yngri oröabókum áður
en allir verða hættir að lesa
íslenzku. En Sveinbjörn hefir
með þeirri bók lagt grund-
völlinn að síðari skýringum
íslenzkra fornkvæða, og
kennsla hans er enn lifandi
þáttur í íslenzkri menningu,
því undir handleiðslu hans
og starfsbræðra hans á Bessa
stöðum varð til sú stefna í
meðferð móöurmálsins, sem
hefir síðan mótað allar bók-
menntir íslendinga.
Þýðing Sveinbjarnar á O-
dysseifskviðu var árangur af
margra ára umhugsun og
starfi. Með því að bera sam-
an fyrstu útgáfuna og hinar
síðari má skyggnast inn í
vinnustofu hans. Þar sést
hvernig hann hefir smám
saman fágað verk sitt, skipt
um orð og vikið við setning-
um til að skapa fegurri
hrynjavdi, látið erlend láns-
orð þoka fyrir íslenzkum forn
yrðum. Þó er þýðingin hvergi
til lýta fyrnskuleg, enda hafa
fornsögurnar alltaf verið
hverjum íslendingi kunnar,
og hjá Sveinbirni fellur gam
alt mál saman við lifandi tal-
mál nútíðarinnar svo að
hvergi sjást misfellur á. Jafn
framt er þaö dómur grísku-
fræðinga að honum hafi tek-
izt íurðuvel að varðveita
sama blæ listarinnar sem er
á frumkvæði Hómers, „hraða
í frásögn, látleysi og bein-
skeyti í orðavali og orðaskip-
an, einfaldan hugmynda-
forða og tiginmannlegt við-
horf“.
Odysseifskviða á ekki er-
indi til íslendinga fyrir þá
sök eina að hún er þýdd á
fagurt mál. Frásagnirnar af
hrakningum hins goðumlíka,
þolgóða Odysseifs, baráttu
hans og sigri eru heillandi
skemmtilegar. Hver einstakl-
ingur á þessari miklu mynda
sýningu er dreginn svo skýr-
ur dráttum, að hann verður
lífi gæddur, geðbrigðum
manna er lýst svo átakanlega,
að við kennum til í gleði
þeirra og sorg, sigrum og von
brigðum. Við erum leiddir
inn í heim löngu horfinna
kynslóða, sem lifðu á þeim
tíma, er bókmenning Norður-
álfu hófst fyrir 3000 árum.
Um leið gefst okkur kostur
á að setjast á skólabekk hjá
Sveinbirni Egilssyni og nema
móðurrnálið beint af vörum
hans eins og Jón Thoroddsen
og JónrO Hallgrímsson.
„RÖKKUR”-
BOKIN ’48
er nýkomin út, sagan „Reynt
að gleyma“, er kom í Vísi í
fyrra við fádæma vinsældir.
Verð 12 kr. í fallegri kápu.
Fæst hjá öllum bóksölum. —
Bókin er send áskrifendum
Rökkurs, þeim, sem greitt
hafa árgjaldið 1948, eða gera
það nú þegar.
Aðalútsala:
Afgreiðsla Rökkurs.
Pósthólf 956 — Reykjavík.
I>ao skiptir fljótt um veðurlag-
í Reykjavík þessa dagana. Vindarn
ir blása sitt á hvaö og stundum
eru það nöprustu frostnæðingar,
en annan tímann fylgir þeim lemj-
andi stórrigning. — Hvort heldur
er þykir mönnum illt og leitt að
bíða eftir strætisvögnunum og skýl-
um bæjarstjórnarinnar. — En inn
á milli þessara stórviðrisstunda eru
hléin, hvíldarstundir náttúrunnar,
þegar fegurð haustsins og mildi
umvefur allt.
Haustkvöldin í Reykjavík eru
ekki síðri en annars staðar, þar
sem þeirra nýtur. Inn í miðri borg-
inni týnast og hverfa flest áhrif
náttúrunnar. Okkur þykir >að sönnu
moldrokið illt og af rigningunni
vitum við þar og kjósum því logn
og úrkomulausa hlýju. Svo nær
það varla lengra. Það er aðeins 1
einstöku þakherbergjum, sem eitt-
hvað er að sjá af dásemdum hinn-
ar íslenzku náttúru, og er þó skylt
að gera undantekningar fyrir þá.
sem búa við tjörnina. En þegar
kemur í úthverfi borgarinnar, er
aftur. komið á vit hinnar íslenzku
náttúru. eins og Guðmundur Daní-
elsson myndi orða það.
Ég ætla ekki að bera saman
einstaka yndisstaði, en ég vildi
benda þeim, sem búa t. d. inn
í Kleppsholti á það, að þeir ættu
einhverntíma að gefa sér tóm til
að ganga heim til sín. Þá ættu þeir
að ganga inn Skúlagötu og Borg-
artún í friði kvöldsins hvort heldur
tunglið stafar spegilsiéttan sjó eða
kvikar smábárur gjálfra við fjör-
una. Þar er gaman að ganga með
hvít fjöllin þegar fjær dregur til
austurs og norðurs og ljósum
prýdda borgina á aðra hönd. Peg-
urð himinsins nýtur sín líka oft vel
yfir Flóann ef gengið er um Nóa-
tún og Lönguhlíð eins og líka út á
Seltjarnarnesinu. En hér hætti ég.
enda átti ekki að efna til saman-
burðar en bara að minna á einn
þátt reykvískrar náttúrufegurðar.
Það eru gerðar ályktanir um
rýmri skömmtun og meiri inn-
flutning ýmsra eftirsóttra og nauð-
synlegra hluta, og torfengin ver-
aldargæði eins og sokkar. scm sam
boðnir eru íslenzkum kvenfótum,
eru keypt og yfirkeypt á 'svörtum
markaði. En fegurð haustsir.5 verð-
ur ekki útilokuð, skömmtuð eða
sett á svartan markað, þegar hún
gefst. Þó ættum við öll að geta
notið hennar ef við erum rólfær
og höíum einhverja tómstund.
Ekki svo, að ég ætlist til þess,
að fegurð náttúrunnar komi í stað
sokka, vettlinga og kaffis, en hún
er góð líka, þó að hún sé ails ekki
einhlít.
/
Danir hafa tekið upp nýja rétt-
ritun í skóium og skrifa nú venju-
leg samnöfn með litlum stjí. Mis-
jafnlega mælist þetta fyrir og er
jafnvel sagt. að þetta sé brot á
lýðræðinu, því að fleiri séu móti
en með. Hér viröist vera að mynd-
ast jarðvegur fyrir einhverjar breyt
ingar á stafisetningu og mu*nu
meðal annars vera uppi raddir
um að sleppa setunni. ■ Þá rnun
líka vera komin upp tillaga um
það að kenna framburð. Og saxjn-
arlega væri ekki vanþörf á því,
ef hægt væri að útrýma ýmsum
latmælum og framburðarlýtum,
sem tvímælalaust eru röng. Ann-
að er örðugra viðfangs og vandi
að valdbjóða einn og sáma fram-
burð. Hvað eigum við t. d. að segja
um „langur“ og „öngull" eða „hvxt-
ur“, þó að við getum væntanlega
öll verið sammála um að afbiðja
fyrirbrigði eins og „tuluvert lídil
fyrirspurn“ ef „leybböar verda“.
En þó að sumt séu ágreiningsefni
er nóg til að byrja á fyrir því.
. Starkaður gamli
ÞURRMJÓLK.
fyrirlzggjandi:
Nýmjólknnluft.
Hndaiircimiuluft
FRYSTIHÚSIÐ HERÐUBREIÐ
Sími 2678.
| Almannatryggingarnar í Reykjavík ; |
| Tilfcynning ti! bótþega ||
X Lífeyrisgreiðslum í nóvember lýkur frá og með 25. 1 \
A 1 *
J nóv., hefjast aftur 9. des. — 24. des. ' ■
Tryggingarstofnunu Ríkisins
Nýjir kaupendur fá blaðið
ókeypis til næstu mánaðamóta