Tíminn - 23.11.1948, Blaðsíða 5

260. blaö
TÍMINN, þrigjudaginn 23. nóv. 1048.
ÞriðjiEíf. 23. nóv.
ERLENT YFIRLIT:
'jóðnýting staliðnaðarins
Umboðslannin
Sjaldan heíir heildsölunum
og vikapiltum þeirramistekizt
öllu meira en þegar þeir ætl-
uðu að gera tilraun til að
eyða öllum heilbrigðum-kröf-
um um það, að íslenzkir inn- j
flytj endur létu umboðslaun
sín koma í ljós og hljóta lög-
lega ráðstöfun.
í umræðum um fyrirspurn,
sem Skúli Guðmundsson og
Gylfi Þ. Gíslason báru fram
um þessi mál, sagði Emil Jóns
son viðskiptamálaráðherra
m. a., að S. í. S. hefði ekki
lagt umboðslaun sín inn í
banka hér. Heildsalablöðin
tóku þessari aðdróttun með
fögnuði. Björn Ólafsson
reyndi að fylgja henni eftir
með því að segja, að S. í. S.
hefði átt meginhlutann af
þeim innstæðum, er kunn-
ugt var um. að íslenzkir að-
ilar hefðu átt í Bandaríkjun-
um á síðastliðnu ári.
Þessi herferð mistókst þeg-
ar í fæðingunni.
Skúli Guðmundsson neyddi
viðskiptamálaráðherra til
þess að viðurkenna þegar í
umræðunum, að ekki væri hér
um nein lögbrot eða yfir-
troðslur að ræða hjá S. í. S.
Það hefði jafnan gert fulla
grein fyrir umboðslaunum
sínum og ráðstafað þeirn í
samráði við íslenzk gjaldeyr-
isyfirvöld. Skiptir það vitan-
lega ekki máli í því sambandi,
hvort umboðslaunin eru lögð
inn í banka hér, eða þau not-
uð strax erlendis til að full-
nægja greiðslum, er gjaldeyr
isyfirvöldin hafa leyft.
Þá hefir það verið upplýst,
að inneign S. í. S. í Banda-
ríkjunum var nær 10 sinnum
lægri en Björn Ólafsson vildi
vera láta eða 187 þús. dollara
í stað 2 milj. Inneign þessi
var þannig komin til, að búið
var að yfirfæra gjaldeyri
samkvæmt leyfum, en ekki
búið að taka á móti vörum
fyrir hann.
Þannig misheppnaðist þessi
árás á S. í. S. eins fullkom-
lega og verða mátti. Hefði
það ekl>i heldur orðið nein
málsbót fyrir , heildsalana
þótt benda hefði mátt á
fleiri brotlega.
Umræðurnar á þinginu upp
lýstu hinsvegar margt annað,
sem telja verður athyglisvert.
Þær gáfu til kynna, að gjald-
eyrisyfirvöldin hefðu fyrst 29.
sept. í haust gert gangskör
að því að fá fullar upplýsing-
ar um þessi mál, en ýmsir
hefðu þó enn ekki gefið full-
nægjandi svör. Liðni tíminn
virðist því geyma margt ó-
hreint í þessum efnum.
Það er vel, ef hér er
nú vaxandi eftirlit og batn-
andi vinnubrögð. Sú gagn-
rýni, sem hefir komið fram,
er að bera árangur, þó að
seint sé. Þeir, sem tregir hafa
verið til framkvæmda í málun
um, beygja sig smámsaman
fyrir almenningsálitinu.
Hitt er engin nýlunda, þó
að íhaldið reyni að verja spill
ingu og rotnun með ýmsum
hætti. Mörgum góðum manni
svíður enn hvernig það hélt
uppi vörn fyrir togaranjósn-
irnar á sinni tíð, og reyndi að
gera þá hlægilega, sem þar
beittu sér fyrir betri siðum.
Markar friamvarp verkaKaasBiiasfjiérHar=
laEiaai* nýja tegsusd |ajédsayáiai^ar?
Prumvarpið um þjóðnýtingu
enska járn- og stáliðnaðarins
markar þáttaskil í sögu ríkissósial-
ismans, segir danski blaoamaður-
inn Mogens Kofoed-Hansen í grein,
sem hann skrifaöi nýlega í „Inform
ationen.“ Þar er stefnt inn á nýja
braut í þessum málum. Sá aðili,
sem markar leiðina, er sterkasta
afl sósialismans í heiminum í dag,
enska verkamannastjórnin, studd
af sterkustu verkalýðshreyfingu
vesturlanda, enska Alþýðusamband
inu (TUC).
í áframhaldi greinar sinnar seg-
ist Mogens Kofoed-Hansen frá á
þessa leið:
Ný tegund þjóð'nýtingar
Sú hugmynd er ekki ný að leggja
járn- og stáliönaðinn undir ríkið.
Frumvarpið um þetta hefir lengi
verið á döfinni og menn átt von
á því, þár sem Verkamannaflokk-
urinn lofaði að beitast fyrir þessu
í kosningastefnuskrá sinni 1945.
Það undraði því engan, þegar frum
varpið var lagt fyrir þingið.'Hins
vegar hafa ýms atriði þessi vakið
talsveröa undrun, þegar menn
haía veriö búnir að kynna sér þau
til hlýtar,
Þaö hefir nefnilega komið í ljós,
að frumvarp þetta er í þýðingar-
miklum atriðum frábrugðið fyrri
þjóðnýtingarfrumvörpum stjórnar-
innar t. d. um þjóðnýtingu kola-
námanna, samgöngutœkjanna o. s.
frv. Það er hvergi nærri eins rót-
tækt og hin fyrri þjóönýtingar-
frumvörp. Það heldur opnum
möguleikum fyrir einkaframtakið
á ýmsum sviðum járn- og stál-
iðnaðarins og það gerir yfirstjórn-
ina ekki eins allsráðandi og t. d.
var tilfellið í sambandi viö þjcð-
•nýtingu kolaiðnaðarins.
Reynt að samræma ríkis-
rekstur og einkarekstur
Með öðrum orðum: Verkamanna-
stjórnin hefir endurskoðað og
breytt þjóðnýtingarstefnu sinni
með tilliti til fenginnar reynslu.
Hún telur sig hafa fundið form
fyrir þjóðnýtingu og skipulags-
bundinn rekstur, án þess þó að
binda enda á einkaframtakið. Það
hefir verið’ reynt að samrýma ríkis-
rekstur og einkarekstur.
Tiigangurinn með þessu er að
einhverju leytí sá að deifa hörðustu
broddana í árásum andstæðinganna
og auka málinu fylgi meðal kjós-
enda með því að færa það yíir á
líberalan grundvöll. Með þessu er
jafnframt verið að gera tilraun t:l
að íinna meðalveg, þar sem alger
þjóðnýting á þessu sviði myndi
annars útheimta einræðislega ílilut
un, ef hún ætti að ná tilætluöum
árangri. Þessi meðalvegur er ef til
vill framtíðarstefna hins vestræna
sósialisma.
Aöalefni frumvarpsins
í stórum dráttum eru það ákvæði
frv.. að 107 stórfyrirtæki, ásamt
hliðarfyrirtækjum þeirra. skuli
þjóðnýtt. Þessi fyrirtæki hafa um
300 þús. verkamanna í þjónustu
sinni eða % hluta þeirra verka-
manna, er vinna hjá þessum iðnaði.
Þau hafa samtals 195 milj. stcrl.pd.
hlutafé. Allar smærri verksmiðjur,
sem framleiða stál og járn, eru
u.ndanþegnar frumvarpinu og sama
gildir um verksmiðjur, sem fram-
Ieiða vélar úr þessum efnum. t. d.
bifreiða-, flugvéla- og skipaverk-
smiðjur. Öll þessi fyrirtæki verða
í einkaeign eins og áður.
Veröi frv. samþykkt mun ríkið
ráða yfir 90% af þeim verksmiðj-
um, er framleiða járn og stál.
Hlutahöfunum verða greidd hluta-
bréfin á g-angverði. Þessi fyrirtæki
verða sameinuð í eitt stórt félag og
skipa stjórn þess 5—10 for-
stjórar, ásamt formanni. Hvert fyr-
irtæki mun þó starfa áfram undir
núv. firmanafni og með talsverðu
sjálfstæöi, þó þau lúti samt hinni
sameiginlegu yfirstjórn. Þau munu
halda áfram núv. framkvæmda-
stjórum sínum og tæknilegum ráðu
nautum. Þannig eru skapaðir mögu
leikar fyrir vissa samkeppni um
hagsýnan rekstur og tæknilegar
framfarir. Jafnframt kemur þetta
í veg fyrir, ao byltingin eöa um-
skiptin verða jafn snögg og
ella, þar sem járn- og stáliðnaöur-
inn er þegar undir allverulegu
ríkiseftirlit-i.
Rökin nieð og móti
í átökum þeim, sem verða urn
frumvarp stjórnarinnar, munu í-
haldsmenn leggja áherzlu á, að
ríkið h:afi þegar svo strangt eftir-
lit mcð stál- og járnframleiðslunni,
að þjónýtingin sé óþörf. Jafnframt
munu íhaldsmenn benda á, að járn
og stálframleiðslan sé nú meiri en
nokkurru sinni og í áframhaldi af
Attlee.
þvi munu þeir telja þaö víst, að
framleiðslan muni dragast saman.
ef hún 'verði lögð undir hina
„dauða hönd“ ríkisvaldsins.
Mótrök verkamannastjórnarinn-
ar munu verða þessi: Þrátt fyrir
núv. eftirlit ríkisins, geta sex
stærstu stálframleiðsluíyrirtækin
raunverulega haft öll fjárhagsmál
landsins í greip sinni. Svo voldug
er aðstaða þeirra, þar sem þau
ráða yfir þeirri iðnaöarframleiðslu,
er mestallur annar iðnaður lands-
ins byggist á. Metframleiðsluna nú
ber að þakka vérkamömiunum en
ekki atvinnurekendunum, þar sem
verkamenn fengu vinnutímann
lengdan, en atvinnurekendur vildu
elcki fallast á það fyrr en þeir
höíðu fengið tryggða vissa uppbót
eöa 2 sterl.pd. fyrir hverja smál.
af járni eða stáli, er þeir fram-
leiddu.
Þjóönýtingarstefnan á rætur
í foriíöinni
Hinar raunverulegu ástæður fyr-
ir þjóðnýtingunni er annars meira
að finna í fortíðinni en nútíðinni.
Það voru Bretar, er fundu upp
(Framhald á 6. síðu).
Mbl. fékk meira aö segja einn
listamenn þjóðarinnar til
að teikna mynd, sem nota
skyldi í áróðrinum til að gera
umbótamennina hlægilega.
Það er engin von til þess, að
það hafi skipt um eðli eða
innræti síðan.
Sjálfstæðisflokkurinn á inn
an vébanda sinna málsmet-
andi menn, sem hafa gefið
lýsingar á hinum venjulegu
háttum og aðferðum heild-
salanna í þessum málum. Það
hefir stundum komið í ljós, að
umboðslaunum hefir ekki
verið skilaö, og þá ekki af því,
að leyfi hefir verið fengið til
að nota þau annað, — held-
ur að þau hafi verið falin.
Það er vitanlegt, að stund-
um hafa fyrirtæki orðið upp
vís að því, að falsa verðlag á
innkaupsreikningum og sömu
leiðis að skjóta umboöslaun-
unum undan og fela þau er-
lendis. Og þá er dæmi til þess,
að hluthafi í slíku óhappa-
fyrirtæki. hafi talið það póli-
tíska ofsókn að deila á sitt
fyrirtæki fyrir það, sem heild
salar gerðu almennt.
Hitt er ánægjulegt, ef stjórn
arvöld þau, sem fara með
þessi mál, láta undan heil-
brigðri gagnrýnj fólksins, þó
að hægt fari. En bezt er að
gera sér ljóst, að hér muni við
ramman reip að draga. Það
bendir málflutningur heild-
salablaðanna óneitanlega til.
Þessvegna er engin ástæða til
að slaka á kröf um um strangt
aðhald í þessum efnum. Það
verður að sýna sig svart á
hvítu, að hér sé ekki um neitt
sýndareftirlit að ræða og
heildsalarnir fái því
ekki áfram að koma mestum
hluta umboðslaunanna und-
an, eins og hefir bersýnilega
átt sér stað undanfafin ár.
Raddir nábáanna
í forustugrein Dags frá 17.
þ. m. segir m. a. á þessa leið:
„í stjórnarsáttmálanum frá
því í febr. 1947, er m. a. komizt
svo að orði að ríkisstjórnin vilji
leggja áherzlu á það, í sam-
bandi við byggingu verksmiðja
og iðjuvera, aö við staðsetningu
þeirra skuli tekið tillit til hvort
tveggja í senn. framleiðsluskil-
yrða og atvinnuþarfa einstakra
byggðarlaga. Þegar núverandi
ríkisstjórn tók við völdum, var
sérstaklega bent á það fyrirheit
hér í blaðinu og talið að þetta
ákvæði stjórnarsáttmálans ætti
að skilja þannig, að stjórnin
stjórnin vildi vinna gegn hinni
skef jalausu Reykjavíkurstef nu, er
einkenndi starfsferil fyrrverandi
stjórnar alveg sérstaklega. .Er
það og vafalaust, að úti um
land var þessu fyrirhciti gaum-
ur gefinn og þess eindregið
vænzt, að leitast yrði við að
taka tillit til annarra bygða-
Iaga en Reykjavíkur, ckki að-
eins við ákvörðun staðsetninga
ríkisfyrirtækja, heldur mætti og
vænta aukins skiJnings á þess-
um málum frá þeim stofnunum
ríldsins, sem einkum var ætlað
að hafa afskipti af framkvæmd
um landsmanna."
Það er rétt hjá Degi, að
enn er landsbyggðin um of
sniögenginn í sambandi við
staðsetningu atvinnufyrir-
fyrirtækja, en þó hefir mikið
; áunnist í tíð uúv. stjórnar frá
því, sem áður var. Þannig hef
ir með starfsemi Fjárhags-
ráðs verið veitt miklu meira
byggingarefni til fram-
kvæmda úti um land en ella
• hefði orðið. En ofsagt er það
! ekki, að betur má, ef duga
I skal.
Hvað verður gert
fyrir bátaútveginn?
Það er nú komið eins glögr f
í Ijós og verða má, hvo’'
höfðu réttara fyrir sér í þe' -
átökum, er urðu í sambai" - ’
við stjórnarmyntiunina hau'i’
ið 1944. Framsóknarme
töldu nauðsynlegt, að þá yrF
gerðar ráðstafanir til að kc.
í veg fyrir vöxt dýrtíðarir
ar og framleiðslukostnað"
ins. Svo örðugar, sem slí' '
ráðstafanzr myndu reyn-~
þá, yrði þó enn örðugra '
fást vði þessi mál síðar, -
dýrtíðin og framlezðslukos" "
aðurinn væru látin vr
hindrunarlaust. Sjálfstæf ‘
menn sögðu, að þetta gc ''
ekkert til. Það væri hægt -
leysa þessi mál síðar r ‘
eznu pennastriki, ef það y;?’
þá nauðsynlegt.
Stefna SjáIfstæðismar-~
sigraðz. Ólafur Thors
kommúnistar tóku upp sr“‘
vinnu um að auka dýrtíð'
Nú sjást afleiðingarnar. 7'
lagafrv. er hærra en nok7 •
sinnz fyrr, þrátt fyrir nið
skurð verklegra framkværr '
Og bátaflotinn lætur ekk;
höfn, nema hann fái auk-
tryggingar fyrir því, að rc'
urinn getz borið szg.
Það sýnir sig, að nú
margfalt erfiðara að fást T
þessi mál en ef ráðist h' "
verið í stöðvun haustzð 1"'
Spádómar Framsóknarmai
hafa rætzt. Og nú bólar c’
ert á pennastrikinu, er ÓT '
ur Thors boðaðz haustið In "
En þótt Sjálfstæðisflokl -
inn sé úrræðalaus nú ezns >
oftar, þegar vanda ber
höndum, mega aðrir e'’
vera það. Það verður nú r'
og oftast áður verkefni ar-
arra að reyna að ráða fr-
úr þeim vanda, sem forr~
Sjálfstæðisflokksz'ns h'<"
skapað. Þótt sjávarútve"
málaráðherra flokksz'ns trr
ist ekki til að hafast neitt •
mega ekki aðrir halda að '
höndum og falla í sama
ræða- og ábyrgðarleyr' •
svefnznn.
Þótt erfitt sé að mæta h
um auknu kröfum bátir'
vegarins um bættan sta"
grundvöll, verður ekki anr
sagt en að þær séu eðlilep '
eins og málum er kom'
Þjóðin á framtíð sína nn:
því, að bátaútvegurz'nn ■
blómlegur og vaxandz r *
vinnuvegur. Framtíð marr
sjávarþorpa og nærliggjai ''
sveita byggist á því, að ha:
1 dragist ekki saman. Án ha •
! er fullkomlega útilokað, r "
hægt sé að afla þess erler.r
gjaldeyrzs, er þarf tzl þjóðav
búskaparins.
I Ríkisstjórn og Alþingi merr
1 ekki skorast undan þei;*’
j vanda að verða við sanr-
| gjörnum óskum bátaútveg--
| ins, þótt það getz þýtt aukna ■
álögur. Þezm álögum virðif'
líka mega koma fyrir meJ
þeim hætti, að þær þurí:
ekki að vera neitt tilfinnan-
legar almenningz.Útvegsmenn
! hafa sýnt að þessa fjár
! má afla, með ýmsum
| hætti. Það má leggja aukna
j tolla á ýmsar vörur, sem eru
utan dýrtíðarvísitölunnar eða
í hafa lítil áhrif á hana. Einn-
zg má kaupa þann gjaldeyri,
sem bátaútvegurznn aflar,
hærra yerði og nota hann til
kaupa á áðurnefndum inn-
flutningsvörum. í báðum til-
(Framhald á 6. siöu).