Tíminn - 10.12.1948, Blaðsíða 5

273. blað
TÍMINX, föstudaginn 10. des. 1948.
Föstud. 10. des.
í $len.dingaípættir
á sjötiigsafmæli
«
«t«::
Skattamál sam-
vinnufélaganna
Undanfarið hefir Mbl. hald
ið uppi látlausum ofsóknum
gegn samvinnuhreyfingunni,
sem það segir sjálft að eigi
að vera ópólitísk. Einkum
hafa þessi skrif blaðsins snú
izt um skattamál og þá leitt
til þeirrar niðurstöðu að kaup
félögin nytu skattfrelsis, svo
að þeim væri gefið stórfé frá
almenningi.
Þessi mál munu verða rædd
ýtarlega hér í blaðinu, og er
þá fyrst aö minna Mbl. á,
að ekki veitir samvinnumönn
um af aö hafa einhverja póli-
tíska vörn, svo fast, sem heild
salarnir herða nú sóknina að
samtökum þeirra.
fslenzk kaupfélög eru háð
þeim ákvæðum landslaga, að
þau eru öllum opin, sem i þau
vilja ganga og þeim er skylt
að úthluta arði í hlutfalli við
viðskipti, ef um arðúthlutun
er að ræða. Þau geta því
ekki orðið eigendum sínum
tæki til að ávaxta fé í arð-
vænlegum 'verzlunarskiptum
við aðra.
Kaupfélögin á íslandi hafa
öll byrjað, sem félítil samtök
fátækra manna. Þau hafa
öll orðið að safna sér rekst-
ursfé með eigin starfsemi.
Mbl. mun heldur ekki hafa
þorað að segja, að kaupfélög
ættu ekki að njóta sömu vara
sjóðshlunninda og hlutafé-
lög.
Hér er eitt höfuðatriði
málsins. Er það rétt að
hlynna að því, að almenn-
ingur, sem ekki hefir neitt
fjármagn til að leggja í verzl
unarrekstur, geti með sam-
tökum eignast verzlunarfyr-
irtæki og aflað því reksturs-
fjár Sé það talið rétt, þá er
von að menn spyrji Mbl.. um
úrræðin til þess. Telji Mbl.
það hins vegar rangt, að al
menningur geti eflt slík fyr-
irtæki, þá er það gott að það
komi refjalaust í ljós.
Mbl. krefst þess, að kaup-
félögin greiði tekjuskatt af
þvi fé. sem þau skipta milli
viðskiptamanna sinna í hlut
falli við skipti þeirra. Þetta
er vitanlega hin óbilgjarn-
asta krafa og fullkomin rök-
villa. Þetta fé er alls ekki
tekjur kaupfélagsins, þó það
hafi það undir höndum um
stund. Það er eign viðskipta
mannanna og ekki tekjur
þeirra, heldur fé, sem þeir
spara sér með því að verzla
heldur þar en annars staðar.
Kaupfélögin eru samtök
hinna smáu um að fá keypt-
ar vörur við sannvirði. Það
er ekki hægt að vita glöggt
fyrr en eftir á hvað sann-
virðið er. Þegar það liggur
ljóst fyrir er afganginum
skiipt milli viðskiptamanna.
Það er þetta, sem Mbl. vill
banna með lögum með því
að líta á þennan sameigin-
lega sjóð, sem liggur fyrir
eftir hver áramót og á að
skiptast upp milli manna,
sem einstaklingsgróða og
skattleggja hann eftir því.
Hvað lýsir betur félags-
málaþroska Mbl. en þetta?
Það kann engan greinar-
mun á einstaklingsgróða og
sameiginlegum sparnaði
Sextugur: Ólafur Eggertsson
bóndi í Kvíum
Olafur bóndi í Kvíum er
sextugur í dag. Þar er hann
fæddur og þar hefir hann al-
ið allan sinn aldur. Faðir
hans var merkisbóndinn
Eggert í Kvíum, Sigurðsson-
ar bónda þar, Guðlaugssonar.
Móðir Eggerts var Þórunn
Þorbjarnardóttir, bónda á
Helgavatni og konu hans
Margrétar Halldórsdóttur frá
Ásbjarnarstöðum. Móðir
Ólafs í Kvíum er Margrét
Ólafsdóttir, bónda á Kaðals-
stöðum Þorbjarnarsonar frá
Lundum, en kona Ólafs á
Kaðalstöðum var Þorgerður
Jónsdóttir frá Kálflæk. —
Þessar ættir eru meðal
hinna merkustu og fjölmenn
ustu ætta um Borgarfjörð. í
þeim hafa verið búmenn mikl
ir og hagleiksmenn, þar á
meðal silfursmiðir.
Ólafur í Kvíum hefir lagt
allt sitt ævistarf í óðal sitt.
Fyrst sem ungur maður í
foreldrahúsum, síðar sem
ráðsmaður hjá móður sinni,
eftir andlát föður síns og
loks síðustu áratugina sem á-
búandi. Hefir hann og ætt-
menn hans jafnan setið jörð
ina með prýði, bætt hana og
fegrað og fullkomnaö að
húsakosti. Er Ólafur og bræð
ur hans tveir, Þorbjörn og
Sigurður, þjóðhagasmiðir og
hafa sjálfir annast húsagerð
alla, eftir að þeir komust upp.
Er frágangur þeirra allur
með þeim snyrti- og snilldar-
brag að fátítt má teljast og
ber vott um hagleik og vand
virkni- Á sama hj-tt ber öll
umgengni um bú og bæjar
hús vott um smekkvísi og
hirðusemi, svo að þar er^afn
an óvenju ánægjulegt um að
litast. Auk þess hefir Ólafur
verið mjög hjálpsamur sveit-
ungum sínum og öðrum ná-
grönnum við byggingar og
búsmíðar og loks hefir hann
1 tekið þátt í félagsmálum
sveitar sinnar, þar á meðal
lengi átt sæti í hreppsnefnd.
Ólafur er kvongaður Sig-
ríði Jónsdóttur, — systur
Helga sál. er kenndur var við
Tungu og sem mönnum var
kunnur á sinni tíð — ágætri
konu, sem er manni sínum
samhent um að gera þetta af
vikna dalabýli jafn viðfeldið
og aðlaðandi innan húss, sem
utan. Þau eiga þrjá efnilega
syni, sem nú eru að verða
fullvaxta.
Það ber nokkurn vott um
heimilishætti í Kvíum, að
þrjú systkini Ólafs hafa jafn-
an kosið að eiga þar heima
og vinna lengst af hinu sam-
eiginlega heimili með aldr-
aðri móður þeirra, eins eftir
að hún lét af búskap og nýir
húsráðendur tóku við bús-
forráðum.
Þótt Kvíar liggi ekki að
þjóðbraut og megi því teljast
fremur afskektur bær, þá hef
ir þó alla tíð verið gestkvæmt
þar, enda gestrisni í bezta
lagi. Fram til 1911 var Þver-
árrétt skammt frá bænum.
inn með ánni. Voru því Kví-
ar aðal réttarbærinn og þvi
örtröð mikil þar í sambandi
við réttahaldið. En þótt rétt-
in væri færð neðar, hefir þó
jafnany verið gestkvæmt í
Kvíum og gestrisnin aldrei
fengið tækifæri til að dofna,
enda margir átt þangað nauð
synjaerindi til að fá muni
sína lagfærða eða aðra að-
stoð. Hefir þar jafnan verið
fljótt og vel úr þörfum manna
greitt.
Ólafur í Kvíum er greindur
vel, gamansamur og skemmt-
inn og ágætur heim að sækja.
Vil ég sem einn af vinum
hans senda honum þakkir
fyrir langa og sérlega á-
nægjulega viðkynningu nú
við þetta tímamótatækifæri,
rr. eð einlægum árnaðaróskum
um ókomin ár, honum til
handa, og fjölskyldu hans,
óðali hans og ætt.
26. nóvmeber 1948.
Bjarni Ásgeirsson.
Þessi grein hefir beðið birt-
ingar um hríð vegna þrengsla
í blaðinu.
Ritstj.
ææm**
Guttormur J. Guttormsson
aóðskáld, bónái í Riverton!
Sjötugum syng ég þér brag,
sónarmjöö kneifum í dag.
Taki nú undir öU
álfar og menn og trölk
Glatt „ómi íslandslag“.
Trauöla hefir móðurmál
mótað betur nokkra sál,
fædda á framandi stað>
Framtíðarblessun var Það.
íslenzkan borin í blóð,
braggnýr og stuðlabergshljóð
orkúna úeðli þér kvað.
Mögnuðu þroska manndóm-
inn
móðirin góð og faðirinn.
Skylt er að þakka þeim
þjóðnytjarstarf í heim,
að ala þann óðslinga son
er uypfyllti björtustu von,
Ijómandi i löndunum tveim.
Einart þú við örug kjör,
eldaðir grátt á lifsins för.
Hlaust þann islenzka?arf
árœði, þrautir og starf.
Gagntók þinn geðheim og sál,
goðborið feðranna mál, —
andi, sem ósnilldin þarf.
Heyrðir söng um Hávamál,
Hallgrím, Snorra, Úlfljót,
Njál
Fagran heim i Fljótsdalinn
frœndrikið bauð velkominn
í faðminn sinn fleygan gest,
fagnað var söngnum mest.
Kjarrvíði vöknaði brá
viðkvœman fossinn þá
vandaði braginn best.
Himinsstilling heilög var
horfðu sól og stjörnunrar,
með þér á móðurgrund.
Mikil og dýrðleg stund!
Snœfellið, bláhvitt og bjart.
Bar nú sitt fegursta skart
rétti þér trölltrygga rhund.
Sástu af regin sjónarhól
saumaðan gulli mjallakjól.
Bjartan Fjallkonufel,
felldan við skaut og hald.
Drottningin dýrðleg og há
djúpuðgi mótuð á brá
tignin og vorbjarmavald.
Þaðan í frá var þjóðardis,
þrungin eldi, skautuð ís,
drottning þín draumavís
Drottni sé lof og pris!
Háva í höll þú gekkst
hirðvistarréttinn fékkst,
í eld-sól-ís-paradis.
Fannstu svo hve Frón þér
ann,
í för þinni með líkamann,
mannvit og mœrðstefjagnótt {he™b°9 að hjarta lands -
mörg hundruð manna við
það, að komast fram hjá ó-
þörfum milliliðum. Vegna
þess að kaupfélagið hefir um
stundarsakir þetta sparaða
fé fátækrar alþýðu undir
höndum krefst Mbl. að það
teljist tekjur þess og sé skatt
lagt eins og stórgróði ein-
staklings.
Síðan kaupfélögin fengu í
hendur mestalla afurðasölu
bænda hafa einstakir kaup-
menn keypt af þeim vörur,
t. d. gærur, með áætlunar-
verði, og látið þá hafa upp-
bót síðar meir líkt og kaup-
félögin. Engum hefir dottið
í hug að halda því fram, að
kaupmenn ættu að greiða
skatt af því fé eins og eigin
gróða, jafnvel þó að þeir lægu
með það yfir áramót. En upp
bötin er eign viðskipta
manna, það sem reynslan sýn
ir að vanti á að þeir hafi not-
ið sannvirðiskj ara, og á því
ekkert skylt við einkagróða.
Þó að Mbl. skilji ekki mun
inn á þessu tvennu, munu
þessi skrif hjálpa almenn-
ingi til að skilja muninn á
Mbl. og því, sem fjöldanum
er fyrir beztu. Og þá hafa
þessar greinar í Mbl. verið
skrifaðar til nokkurs.
Því hefir oft verið haldið
fram, að auðvaldið væri ó-
víða harðsvírugra og óbil-
gjarnara en í Bandaríkjun-
um. Það sézt þó í þessu máli.
að auðklíkur þær, sem standa
að Mbl., taka því langtum
fram í óbilgirninni og sér-
hagsmunastreitunni. í Banda
ríkjunum njóta samvinnufé-
lögin stórum víðtækari skatt
fríðinda en hér á landi. Það
væri áreiðanlega íslenzku
þjóðinni til meiri sóma og
gagns, ef farið yrði eftir
þessu fordæmi Bandaríkj-
anna og óbilgirni og ósvífni
auðkonunganna, sem standa
að Mbl., þannig svarað á
verðugan hátt.
magnaða Eddustílsþrótt,
þjóðveldið, Þorgeir og Hall,
Þingvelli, heiðninnar fall.
Á bikarnum bergirðu hljótt.
Sást í anda íslandsmynd
árnar, fjöllin, dal og tind.
Frásögn um ógnir og eld,
öldurnar þuldu margt kveld.
Sastu við sagnanna brunn,
sveit þin var nálœg og kunn■
í huga þinn fortiðin felld.
Bragadísin bar til þín,
boðnar gullið töfravín.
Drjúgsvalan tókstu þér teig,
trúin á manngildið steig.
Draumar og dagsýnir þá
dýrðarsvið könnuðu há.
Sál þin varð svanvœngja
fleyg.
Battstu tryggð við hreint og
hátt,
hétst að styðja veikt og
smátt.
Grimmd mátti gœta að sér.
Gunnreifur mannvinur fer,
ádeilu bregðandi brand,
bölvun að reka í strand.
Því illa stóð ótti af þér.
Eldheitur í andanum
á undan mörgum landanum
heima, i magnkyngi máls,
mœttirðu sterkur og frjáls,
á skáldþingi elfdur að ást,
íslandi hvergi þú brást,
eigin þess eðli þín sjálfs.
Flaugstu lipurt létt og hátt,
löngum beint i sólarátt.
Sveifst yfir Sandy-Bar,
svanfagurt kvaðstu þar.
Geystist þín eldsnara önd,
œttarlands heima á strönd.
Flugafrek fullkomnað var.
Viðivalla gróna grund,
greindir þú á samri stund.
Blöstu við bœjanna þil,
brosandi hœðir og gil.
Hjarta þitt hörpunnar fann
hugblœ frá œskurann
djúpt stilla strengjaspil.
Ljömaði straumlcyrrt Lagar-
fljót
Ijósast Héraðs-œttarmót.
Sástu við sund og hól,
sœldarleg höfuðból,
fjalla og bjarkanna band
bundið við Austurland,
afa og ammanna skjól.
hugljúfi sérhvers manns!
Kenndir þú hollvinahönd
hnýtandi órofabönd,
þjóðskálda þáðirðu krans.
Gefið lítt um glys og hróp,
gullvœgur í þínum hóp,
léttirðu guma hvers geð
góðvild og fyndninni með.
Sœirðu sorg búa i rann
settistu á skuggabekk þann.
Mannvitið rœðunni réð.
Nú ómar hljómsterkt Is-
landslag
í austri og vestri þennan dag,
þýðast á þjóðernisstreng,
þökk fyrir skáldmann og
dreng!
Ber þér nú bragvinafjöld,
blómsveiga andans í kvöld,
valinn og vel unninn feng.
Guttormur J. Guttormsson,
göfuga skáld í Riverton!
Andi þinn er oss hér nœr
íslandi þekkur og kœr.
Hér áttu œttjarðarvé
eldtryggð með Stepháni G.,
þars „langholt“ og „lyngmói“
grœr.
Sigurður Baldvinsson
Sjómannabókin
1948
Bára blá. Sjómannabók
in 1848. Gils Guðmundsson
valdi efnið og bjó til prent
unar. Annað bindi. Útg.
Farmanna og fiskimanna-
samband íslands. Stærð:
255 bls. 23X15 sm. Verð:
kr. 40.00 innb.
Þetta bindi er eins og hið
fyrra, að þar eru saman
týndar ýmsar frásagnir og
lýsingar af sjóferðum og
veiðiskap að fornu og nýju.
Nokkuð er þar og af sjávar-
ljcðum og siglinga.
Eflaust mun bókin þykja
góð til lestrar, því að fátt
efni mun vera eftirsóttara til
lesturs, en frásagnir af bar-
(Framliald á 6. síðu).