Tíminn - 01.02.1949, Blaðsíða 3

22. blað.
TIMINN, þriðjudaginn 1. febrúar 1949
»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦..............
^^♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦i-
♦♦
::
♦♦
1
ll
í siendingaþættir
!:»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
zi»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦«
Helga Þórðardóttir
^iokiiiii' miimingaFoi'S
Pyrir sjötíu og fimm árum
síðan, eða 21. janúar 1874,
fæddist hjónunum að Hamri
í Þverárhlíð, þeim Guðrúnu
Hermannsdóttur og Þórði
Þorsteinssyni, meybarn, sem
síðar var vatni ausið og gef-
ið hið fagra forn norræna
nafn: Helga. Helga litla var
síðan brátt tekin í fóstur af
hjónunum Pinni Sveinssyni
og Þórdísi konu hans að Háa-
felli í Dölum, þar sem hún
ólst síðan upp þar til hún
varð gjafvaxta stúlka.
Poreldrar Helgu fluttu
einnig vestur í sömu sveit og
bjuggu að Harrastöðum um
langt skeið. Áttu þau níu
börn, er náðu fullorðins-
aldri. Er nú aðeins eitt þeirra 1
á lífi: Hermann, kennari við
Laugarnesskólann, en áður,
lengi bóndi að Glitsstöðum í
Noröurárdal.
Helga giftist laust eftir.
aldamótin Pétri syni Hjálm- j
týs Magnússonar bónda og
læknis að Svínhóli og Kvenna j
brekku, ágætum dugnaðar-,
og ráðdeildarmanni. Bjuggu
þau Helga og Pétur á þrem-
ur jörðum í Dalasýslu og sið-
an alllengi á Skógarströnd-
inni, þar til þau brugðu búi
fyrir nokkrum árum og fluttu
til sinna góðu og efnilegu
barna í Reykjavík: Sigríðar,
Fanneyjar, Þórdísar og Hjálm
týs. Hefir fjölskyldan síðan
búið saman með hinni mestu
prýði, síðustu árin að Greni-
með 7 í Rykjavík. Þar and-
aðist Helga 25. f. m. eftir
mikla vanheilsu, sem hún
bar með mesta hetjuskap.
Búskapur þeirra Helgu og
Péturs var jafnan farsæll og
voru þau alltaf vel bjargálna,
vegna dugnaðar síns, iðju-
semi og ráðdeildar.
Á harðindaárunum um
1880—90 lék Helga sér kát
lítil stúlka vestur að Háafelli
í Dölum, en fór strax og
kraftar leyfðu að hjálpa til
við hin erfiðu heimilisstörf.
Eftir að Helga gerðist hús-
freyja — og móðir — með
ævifélaga sínum þar vestra,
þá einkenndi jafnan heimili
hennar góðvilji og glaðlyndi.
Þótt húsmóðirin væri bók-
hneigð, stundaði hún börnin
sín fjögur og bústörfin jafn-
an með prýði. Öllum var hlýtt
til Helgu, er kynntust henni
fyrir hennar gestrisni, glaða
viðmót og hjálpsemi, er hún
hefir m. a. gefið svo ríkulega
börnum sínum í arf.
Manni sínum var Helga
hin ágætasta eiginkona og
börnin hennar munu af al-
hug geta tekið undir með
Matthíasi er hann kveður
eftir móður sína:
Ég hefi þekkt marga háa sál,
ég hefi lært bækur og tungumál
og setið við listaiindir.
En enginn kenndi mér eins og þú
ið eilífa og stóra, kraft og trú
né gaf mér svo guðlegar myndir.
En það voru ekki aðeins
börn Helgu, sem elskuðu
hana. Allir vandala^sir, sem
dvöldu á heimili hennar
gerðu það einnig. Hún var
Íslenzkar kvenhetjur
Eftir Ilöðvar Magmisson, Laugarvatni
ein af þessum látlausu,
traustu íslenzku konum, sem
starfa í kyrrþey en byggja
upp traustustu stoðir þjóðfé-
lagsins, með sívakandi starfi
og sjálfsafneitun: góð heim-
ili.
Úti í löndum er það siður
að leggja blóm á leiði ó-
þekkta hermannsins og stund
um að byggja við það vegleg
og heimsfræg minnismerki
eins og t. d. í París — við
leiði þess manns, sem með
brugðnum brandi gegn „ó-
vinum“ þjóðar hans hefir lát
ið lífið fyrir ættjörðina.
Hér á íslandi væri góður
siður á hátíðisdegi þjóðarinn
ar, að leggja blómsveig á leiði
óþekktu húsfreyjunnar ís-
lenzku, móðurinnar, sem
kenndi oss gegnum aldirnar:
„ástkæra ylhýra málið
og allri rödd fegra.“
Það hefir aldrei verið skráð
og verður sennilega aldrei
skráð hvað hinar kyrrlátu,
yfirlætislausu íslenzku hús-
mæður hafa um aldaraðir
verið mikið íslenzku þjóðlífi.
Og þegar þær falla frá, eftir
sitt oft kyrrláta lifsstarf, en
dýrmæta, minnast þeirra fáir
eins og vert er.
Það er eins og fæstir taki
eftir þeim, nema þeir, sem
hafa kynnst þeim persónu-
lega. En konur eins og Helga
Þórðardóttir, sem kvödd er í
dag af eiginmanni, börnum
og öðrum vinum, þær skilja
eftir sig óskipta þökk og yl
í hugum þeirra, sem kynnst
hafa þeim á lífsleiðinni.
V. G.
Fasteignasölu-
miðstöðin
Lækjargötu 10 B. Sími 6530.
Annast sölu fasteigna,
skipa, bifreiða o. fl. Enn-
fremur alls konar trygging-
ar, svo sem brunatryggingar,
innbús-, líftryggingar o. fl. í
umboði Jóns Finnbogasonar
hjá Sjóvátryggingarfélagi ís-
lands h.f. Viðtalstími alla
virka daga kl. 10—5, aðra
tíma eftir samkomulagi.
Þetta er ein af þeim mörgu
bókum, sem komu út fyrir
jólin núna.
Ekki veit ég, hvort allir eru
með sama markinu brenndir
og ég, þegar ég lýk lestri á
nýrri bók, að ég legg þær frá
mér með mismunandi gleði
eítir lesturinn. Sumar leggur
maður frá sér með það fyrir
augum að líta aldrei i þa^r
oftar, aðrar gefa litla ánægju,
en hafa þó ekki skilið eftir
neina gremju hjá manni, já
svo sem ekkert hvorki gott
né illt. Þá eru eftir þær bæk-
ur, sem maður leggur frá sér
með óblandinni ánægju
að afloknum lestri. Ein þess-
ara bóka eru íslenzku kven-
het j urnar hennar Guðrúnu
Björnsd. Þar fer saman hið
söguríkasta efni og hugljúf-
ur frásagnarstíll, sem tekur
mann fastan og heldur föst-
um við lesturinn unz lestri
bókarinnar er lokið. Frú Guð
rún er afburða vel ritfær og
segir vel frá öllu, sem hún
segir. Er hún þar um allt lík
móður sinni frú Ingunni frá
Kornsá, sem jafn ánægjulegt
var að eiga tal við og lesa
eftir, allt fram á elliár.
Sögur þessar eru 9 fyrir ut-
an Herleiðing og bókarlok.
Myndir eru í bókinni af öll-
um konunum, sem lýst er.
Ekki kafna konur þessar und
ir nafni þótt veglegt sé. Er
þar hver konan annarri meiri
— og betri, sem hver um sig
hefir unnið svo stóra sigra á
erfiðleikum og mannlegum
raunum í lífinu, að hverjum
hershöfðingja væri meir en
samboðið, hvað þá meðal
karlmönnum. Enda er það fyr
ir löngu viðurkennt að í
stærstu hörmum mannlegs
lífs, hafa konurnar staðið sig
betur, — en karlmennirnir.
Þegar feðurnir hafa gugnað
í sárum vinamissi hafa kon-
ur þeirra hvergi haggast og
verið þá þeirra stoð og styrk-
ur, — sannar hetjur. Þetta
hefir skeð á öllum öldum,
allt frá því að Ásgerður fann
ráðið að sækja Þorgerði dótt-
ur sína í Hjarðarholt til að
hugga mann sinn Egil Skalla
grímsson, sem eftir dauða
Böðvars var óhuggandi, þótt
enginn veifiskaði væri, —
j og fram á þennan dag. Það er
jþví ekki um skör fram hjá
frú Guðrúnu, þótt hún dragi
fram i dagsbirtuna þessar fáu
ágætiskonur, af mörgum, sem
enn liggja óbættar hjá garði.
Það er ekki fyrir allar
stúlkur að fara í föt Jakobínu
Jensdóttur ljósmóður á Siglu
firði, þegar hún var að ferð-
ast yfir Siglufjarðarskarð í
blindhríð, og gekk af sér tvo
röska menn. Vel fer þetta
fagra nafn ljósmóðir á slíkri
konu.
Þá myndi margur karlmað
urinn hafa kiknað meir en
þær gerðu fátæku barnakon-
urnar Dýrleif, María og Ste-
fanía, sem allar börðust þrot-
laust til sigurs við fátækt og
heilsuleysi árum saman, unz
fullum sigri var náð. Þá
gleymir enginn, sem les um
Maríu í Lundi, þegar hún
braust norður yfir Siglufjarð
arskarð á undan fjárhópnum
í blindhríð gangandi við hlið
uppáhaldshestsins, og bjarg-
aði öllu fé og mönnum úr
ihríðinni. Þá er það ekki fyr-
I ir alla að búa til sólríkan
sumardag og færa hann upp
á baðstofuloft í stórhríð, eins
og móðir höf. Ingunn gerði
í Grímstungu einn hríðardag
og skaffaði börnunum sínum
togið sitt til að láta þau
breyta því i græna töðu.
Mörgu hafa góðu mæðurnar
fundið upp á til að breyta
tárum barna sinna í sólskins-
bros fyrr og síöar, en þetta
finnst mér bera af.
Þá er ekki síður æviþáttur
frú Bjargar Einarsdóttur, síð-
ari konu séra Hjörleifs Ein-
arssonar prófasts á Undir-
felli, en móður frú Guðlaug-
ar konu Sigurðar Kristinsson
ar framkvæmdarstj óra. Fer
þar allt saman frámunalega
góð og merk kona, einkenni-
lega viðburðarrík ævi, sem er
„full af frægð og sJ/íði“,
blönduð hinum sárustu sorg-
um og hörmum, ástvinamissi,
veikinda og dauða, en líka
framúrskarandi þreki og lífs-
gleði, sem entist henni alla
ævi til 94 ára aldurs, — og
svo frásagnarlist Guðrúnar.
Ekki er frú Guðrún marg-
orð um litlu frænku sína Ing-
unni Jónsdóttur, Árnasonar
bankastjóra og Sigríðar syst-
ur Guðrúnar, þessa einkadótt
ir þeirra hjóna, sem dó
ung svo sviplega og öllum
varð harmdauði, sem hana
þekktu. Þegar allt samferða-
fólkið er svo óþolinmótt út
af því að bíllinn hafði bilað,
og talar ekki um annað en
óhappið, segir Inga litla,
sem um stund hafði verið
þögul. „Hvers vegna er alltaf
verið að tala um það sem
orðið er?. Því má ekki eins
tala um það, sem verður í
kvöld, þegar við komum að
Laugarvatni og fáum svo gott
að borða og allt verður svo
skemmtilegt“. Það var litla
stúlkan ein, sem vildi dreifa
áhyggjunum og horfa fram
til gleðinnar, sem í vændum
var, en ekki einblina á yfir-
standandi erfiðleika. Þá er að
lokum Amma mín, frásögn
frú Guðrúnar á æskuást
ömmu sinnar. Finnst mér sú
lýsing bera jafnvel af öllu í
bókinni. Það er þessi sak-
lausa „ást í íslandsdölum“,
sem Þorsteinn Erlingsson
kveður svo fagurlega um, sem
þarna kemur fram. En inn í
þennan helga lund voga ég
mér ekki. Þó vil ég ekki biðja
afsökunar á því, að ósjálfrátt
dettur mér i hug, að höf., sem
er alin upp á sömu æsku-
sfcöðvum og í sama dalmim
þekki eitthvað til likrar hrifn
inga og amma hennar, en nú
má ekki segja meira. —
Þetta er orðið lengra mál
en til stóð, en þetta hug-
ljúfa efni og frásögn heíir
teygt mig áfram.
Að lokum þakka ég frú Guð
rúnu fyrir bókina. Hún hlýt-
ur að verða kærkomin öllum
íslenzkum konum. En hver
skrifar um allar þær ágætu
konur, í öllum landsfjórð-
ungum, sem óbættar liggja
hjá garði.
Frú Guðrún hefir leyst af
hendi sitt hlutverk með mikl-
um sóma, og á þakkir skildar
fyrir. Þessa bók er gaman að
eiga og lesa oft, en það er
meira en sagt verður um
margar bækur.
Nýlendustaöa Grænlands
Eftir dr. Jón Dúason
Vilhjálmur Finsen er ein-
asti lögfræðingur Austur-ís-
lendinga, er heimsfrægð hef-
ir hlotið. í 20. kapítulanum í
óprentuðu réttarsögunni
sinni í Árnasafni segir hann
undir fyrirsögninni „Territor-
ium Grænland (þegnréttur)“ ,
„ . . . Frá íslandi byggðist
Grænland 986 og nýlenda
þessi var talin hluti hins ís- [
lenzka þjóðfélagssvæðis. Til
þess vísa orðin „í várum lög-
um.“ Það verður því að álíta, ■■
að öll íslenzk lög og réttar- j
venjur hafi að sjálfsögðu ver
ið í gildi á Grænlandi, er virð- J
ist hafa haft sérstakt þing,'
er virðist hafa verið skapþing
(ekki eins og þau norsku), en
raunar aðeins dómþing, ekki
löggjafarþing.“ Síðar ritar
hann á rönd ritsins, sér til
minnis: „Hér ætti, ef til vill,1
að gera grein fyrir landsvæði
hins íslenzk-grænlenzka þjóð
félags.“ í . ísl. útgáfunni af
Grágás hafði hann áður sýnt
fram á, að Grænland væri ný- J
lenda íslands og hluti hins
ísl. þjóðfélagssvæðis og sömu- [
leiðis í dönsku þýðingunni á
konungsbók. I
Hinn stórmerki nýlátni
landi vor próf. juris Svein-
björn Johnson, er var dóms-
málaráðherra og hæstarrétt-
ardómari í Norður-Dakota og
síðast próf. í lögum og lög-
fræðilegur ráðunautur ríkis-
háskólans í Illinois, fullyrðir
í formála fyrir hinni ensku
þýðingu sinni á Grágás, aö
Grænland hafi verið hluti
hins ísl þjóðfélags. Á einum
stað farast honum t. d. þann-
ig orð: „ . . . Veldi Noregs-
konungs náði vestur á mitt
haf í átt til íslands (Gula-
þingsl. 111, Ngl. I, 50). ísland
fór með yfirráðarétt austur á
mitt haf í átt til Noregs. ís-
lendingar töldu sig hafa yf-
irráðarétt í vestur frá íslandi,
þar á meðal yfir Grænlandi
(Ib. 195—97, III. 436—66),
einnig yfir landaleitan, til að
finna ný lönd og eru þá höfð
í huga nýfundin lönd í vestri
(Vínland og það svæði yfir-
leitt). Grænland var numið
frá íslandi og var samkvæmt
alþjóðalögum nýlenda ís-
lands. í Frostaþingslögum eru
tilsvarandi fyrirmæli, þar
sem sagt er beinum og ber-
um orðum, að taka arfs skuli
fara að íslenzkum lögum, þeg
ar eigandinn deyi“ fyrir vest-
an mitt haf eða á íslandi út
„(Ngl. I, 210, gr. 6). Það virð-
ist vera útkljáð mál eftir
beztu heimildum, að Græn-
land var numið af íslending-
um og landnámiö byrjaði 985
eða 986 e. Kr.f.“
Hinn víðkunni þjóðarrétt-
arfræðingur og ágæti íslands
vinur, dr. jur. Ragnar Lund-
borg, hefir haldið fram sömu
skoðun og þessir tveir landar
vorir og ennfremur, að þessi
réttarstaða Grænlands hafi
(Framhald, á 7. slðu).
4B*
fl
rfynt#(WW