Tíminn - 24.02.1949, Síða 4

TÍMINN, fimmtudaginn 24. febrúar 1949
42. blað
Svar við grein um stjórnar-
skrármálið
i.
í 20. og 21. tbl. Tímans þ.1
á., ritar Kristján Jónsson,
Garðsstöðum allýtarlega
grein um stjórnarskrármál-
ið. í grein þessari er nokkur
gagnrýni á þeim tillögum,
sem fjórðungsþingin á Norð-
arlandi og Austurlandi hafa
sameinazt um í stjórnarskrár
málinu.
Það erU einkum tvö atriði
úr tillögum fjórðungsþing-
anna, sem greinarhöfundur
getur ekki fellt sig við. í
fyrsta lagi ákvæðin um sér-
staká fylkjaskipun í iandínu,
sem hann telur með öllu
gagnslausa og aðéins til þess
falna að auka umstang og
kostnað. í öðru lagi, telur
nann ákvæði tíllágnanna um
r'orsetann fráleitar.
Sameiginlegt fjórðúngs-
þingunum hefir greinarhöf-
undur það, að hann vill auka
völd héraðanna og einnig for
setans, þó hvorttveggja þetta
vilji. hann með öðrum hætti
en fjðrðungsþingin hafa lagt
ciL Greinarhöfundur á því
bersýnilega samleið með
þeim mönnum, sem standa
að tillögum fjórðungsþing-
ailna, á. m. k. í veigamiklum
atriðum.
II.
Tilgangur fjórðungsþing-
anha með því að stofna til
sérstakra fylkja, er fyrst og
irernst sá, að dreifa ríkisvald
irttij sem langt um of hefir
safnazt á einn stað í höfuð-
borginni nú hin síðustu ár-
in. Þessi dreifing er hugsuð
m’eð þeim hætti, að mál, sem
nú heyra undir ríkisstofnan-
ir,1 Staðsettar í höfuðborginni,
verði af þeim tekin og flutt
i hendur fylkjanna, eða stofn
ahá á þeirra vegum, stað-
séttra í héruðum landsins eft
ír því, sem bezt reynist henta.
Sú dreifing ríkisvaldsins, sem
cillögurnar miða að, auka því
völd héraðanna og virðist
greinarhöfundi það atriði út
af fyrir sig þóknanlegt. Til-
'lögur fjórðungsþinganna
marka stefnuna í þessu efni
aðeins í stórum dráttum, en
þar er ekki gerð nánari grein
t'yrir því, hversu með hina
einstöku málaflokka skuli
t'arið. Sú leið er því í sjálfu
sér opin, að sveitar- og bæj-
arstjórnum verði falin aukin
völd frá því, sem nú er, eins
og greinarhöfundur óskar eft
:ir. Það atriði kæmi að sjálf-
sögðu til nánari athugunar
á væntanlegum fylkisþing-
um.
Það eru í raun og veru
tvær leiðir til þess, að auka
völd héraðanna. Annars veg
ar er sú leið, að ákveða með
lögum, jafnvel stjórnar-
skránni, hvaða málefni skuli
leggja í vald héraðanna, og
hverjum aðilum skuli falin
handhöfn þeirra. Aðalagnú-
ínn á þessari leið er sá, að
fýrirfram er erfitt að átta sig
á því til fullrar hlítar, hvaða
mál skuli leggja í vald hérað-
anna, svo og um nánari til-
högun um meðferð þeirra. Er
hætta á því, ef þessi leið yrði
farin, að j>mist yrði gengið
og langt, eða of skammt.
Efíir SSjáSsn?»r Villijjálmssoii, Seyðisfirði
Gæti því svo farið, aö tilraun
sem þessi til þess að auka
völd héraðanna, væri verr
gerð en alls ekki.
Hin leiðin er sú, að tryggja
héruðunum öruggt áhrifa-
vald á löggjafarþinginu, t. d.
með því að láta fulltrúa
þeirra skipa aðra deildina.
Hér við er þess aö gæta, að
skípun annarrar deildar
þingsins með hlutfallskosn-
ingum, eins og greinarhöfund
ur virðist helzt hallast að,
tryggir alls ekki sjónarmið
íiéraðanna. ÞingfUlltrúar
þannig kosnir, eru fyrst og
fremst handbendi þél’rrá póli
tísku flokka, sem bera 'fram
þann framboðsl., S'em nöfn
þeirra standa á. Æðsta sjón-
armið slíkra þingmanna er
flokkurinn, og ef ekki yrði
upp tekið búsetuskilyrði í
kjördæmi, má vísast reikna
með því, að flestir þessir þing
menn yrðu búsettir í Reykja-
vík. Héraðssjónarmið þeirra,
ef nokkurs slíks sjónarmiðs
gætti annars hjá jafn flokks
pólitískum mönnum og þeim,
sem hæfir yrðu taldir til þess
að taka sæti á framboðslista
eins eða annars stjórnmála-
flokks, yröi sennilega fyrst
og fremst sjónarmið Reykja-
vikur.
Tillögur f|órðungsþiriganna
gera ráð fyrir því, að fylkis-
þingin kjósi þingménn ann-
arrar þingdeildarinnar. Slík-
ír þingmenn yrðu líklega oft-
ast kosnir úr hópi fylkisþihg
manna. Méð starfi sínu á fylk
isþingum hafa þeir féngið ná
in kynni á málefnum síns
héráðs óg jafnan oftast á-
huga fyrir þeim málum, sem
helzt horfa til velferðar í fylk
inu. Þannig mætti ætla, ef
tillögur fjórðungsþinganna
yrðu að lögum, að önnur þing
deildin hefði jafnan vakandi
auga á því, sem nau'ðsynleg-
ast er og gagnlegast framtáki
og framförum hinna ein-
stöku bæja og sveita víðs veg
ar í landinu. Ef þingmenn
hinnar deildarinnar væru
kosnir í einmenningskjör-
dæmum, eins og tillögurnar
gera ráð fyrir, mætti örugg-
lega vænta þess tillits til hér-
aðanna af hálfu löggjafar-
þingsins í heild, sem nauðsyn
legt er til þess að .völd hérað-
anna verði aukin eftir því,
sem gagnlegt og hentugt
mætti reynast.
III.
Greinarhöfundi vaxa fylk-
isþingin mjög í augum. Tel-
ur hann að kostnaður verði
úr hófi fram af árlegum þing
höldum þeirra, svo og vegna
fylkisstjórna og fylkisstjóra.
Vissúlega verður að gera ráð
fyrir verulegum kostnaði af
þessu nýmæli, sérstaklega ef
tilganginum er náð og mörg
þau mál, sem nú heyra undir
ríkisstofnanir í Reykjavík,
Alþingi eða ríkisstjórn, yrðu
lögð til fylkjanna. Ekki skal
hér efast um dugnað og hag-
sýni þeirra valdhafa, og
starfsliðs þeirra, sem nú fara
með öll völd í landinu og nú
hafa aðsetur í Reykjavík, en
það mun ýmsum þykja oftrú
á hæfni þeirra og afköstum,
ef ekki finndust einnig heima
í héruðum menn, sem unnið
gætu að framkvæmd þessara
mála með álíka dugnaði og
kostgæfni og þeir, sem nú
vinna þessi störf í höfuðborg-
inni. Ef ýms mál og fram-
kvæmd þeirra yrðu flutt úr
höfuðborginni til ýmsra
staða út á landi, er augljóst
að ekki .þarf að halda fjöl-
mennt starfslið vegna þeirra
verka, sem unnin eru annars
staðar og mun því sparast ]
kostnaður við launahald í
Reykjavík, sem ástæða er til
að hafa- í huga, þegar til
greina kemur kostnaður
vegna fylkjanna.
Ýmsum vex í augum kostn-
aður af fundum Alþingis.
Verði tillögur fjórðungsþing-
anna að lögum, styttist seta
Alþingis til stórra muna. Það
sem einkum hefir tafið störf
Alþingis, er fjárlagasetning-
in. Samkvæmt tillögum fjórð
ungsþinganna, skal forsetinn
hafa lagt fram frumvarp til
fjárlaga eigi síðar en einni
viku eftir að þing kemur sam
an. Ef Alþingi hefir ekki lok-
ið fjárlagasetningu fyrir árs-
lok, gildir frumvarp forset-
ans sem fjárlög næsta fjár-
hagsár. Alþingi mun því sjald
an sitja lengur en ca. 90 daga
á ári og geta menn borið það
saman við þinghaldið undan-
farin ár. Mun því kostnaður
við Alþingishaldið stórlækka,
ef tillögur fjórðungsþinganna
verða að lögum. Þegar allt
kemur til alls mun það sann-
ast, að kostnaður við ríkis-
haldið stórlækkar, ef sú skip-
un verður tekin upp, sem felst
í tillögum fjórðungsþinganna.
IV.
Greinarhöfundur bendir á
þann möguleika, að hrepps-
nefndir, bæjarstjórnir og
sýslunefndir kjósi til annarr-
ar þingdeildar, óþarft sé þess
vegna að stofna til sérstakra
fylkisþinga. Greinarhöfund-
ur bætir því nú samt við, að
flestum muni þykja of mik-
ill réttur lagður í hendur
þessara aðila með því, aö
heimila þeim að kjósa aðra
þingdeild, til þessa muni því
alls ekki koma. Ekkert gagn
er að þessari uppástungu,
fyrst fyrirsjáanlegt er, að
hún verði aldrei tekin til
greina. Yfirleitt má telja, að
sýslunefndir, bæjarstjórnir
og hreppsnefndir hafi ekki,
sem slíkar bolmagn til þess
að koma fram gagnvart rík-
isvaldinu, sem nægilega sjálf
stæðir aðilar. Þessar nefndir
munu því hrökkva skammt til
þess, að standa fyrir þeirri
dreifingu ríkisvaldsins, sem
flestir telja nú nauðsynlega.
Reynslan er og mála sönnust
í þessu efni. Sú þróun, sem
átt hefir sér stað, hefir farið
fram þrátt fyrir tilveru og
starf þessara nefnda og er þó
umkomuleysi þeirra hvergi
lögfest, né yfirleitt nein á-
kveðin markalína dregin í lög
um milli valdssviðs þeirra og
Enginn lagamaður nefnist hann
sá sem hér tekur til máús. Fyrst
gerir hann almanna tryggingalögin
að umræðuefni og þarf ég ekki að
hafa neinn formála fyrir þvi:
„Pétur og Páll eru bræður. Meira
að segja tvíburar. Pétur kvongaðist
er hann var 22 ára. Hann er nú 45
ára og á sex börn, það élsta 22 ára
og það yngsta 16 ára.
Hann er efnalítill en kemst vel
af. Börnin hans eru öll í skóla.
Þau eiga öll að borga tryggingar
gjald til almennatrygginganna og
hjónln líka. Auk þess varð að skera
eitt barn Péturs upp og varð hann
að greiða þann kostnáð, á þriðja
þúsund krónur.
Meöan Pétur var að ala upp börn
sín voru foreldrar hans hjá hon-
um. Hann greiddi þeim kaup, svo
þau ættu eitthvað til elliáranna.
Páll gifti sig fyrir áttá árum.
Var hann þá orðin mjög vel efnað-
ur maður, enda fékk óðalsjörðina.
Nú á Páll átta börn og greiðir rikið
honum meðlag með 5 þéirra, sam-
kvæmt alnianmrtryggingalögun-
um. Foreldrar þeirra bræðra eru nú
til heimiiis hjá Páli. Þau halda enn
fullri heilsu og eru sæmilega efnuð.
En þau eru orðin 67 ára, svo Páll
fær þeirra ellistyrk.
Þetta erú staðreyndir, ef til vill
geta þessi lög verkað ehhþá órétt-
iátlegar en í þessu dæmi.
Ef til vill hafa þau líka einhverja
kosti, þannig að þau komi þeim fá-
tæku að liði. En þau kosta líka ó-
hemju og við framkvæmd þeirra er
mikið starfsmannahald. Auðvitað
er sjálfsagt að þeir efnaðri hjálpi
þeim fátæku og vanheilu. En væri
ekki nægjanlegt að það væri sveita
sjóður er sæi urh slíkt. Því ég sé
ekkert óheiðarlegra við að þyggja
af sveit ef heilsan er farin og efni
engin, en að greiða útsvar til hrepps
ins meðan maður var þess megn-
Ugúr.
Almannatryggingarlögin eru enn
ekki gömul og eru víst enn í deigl-
unni. En marga vankanta . verður
að sníða af þeim, ef þau eiga að
verða vinsæl og koma að notum
sem vonast hefir verið eftir.“
Nú finnst mér að vísu að þessi
dæmi séu ekki svo hræðileg. Víst
er það óeðlilegt að gömlu hjónin
skuli vera nýlega flutt frá Pétri,
svo að þar fengu þau kaupið, en
ellilífeyri hjá Páli, en víst er það
fræðilegur möguleiki. Hitt þykir
mér undarlegra með uppskurðinn
á barninu hans Péturs, hvers vegna
sjúkratrygging greiðir ekki kostn-
að í því tilfelli og bið því um nán-
ari skýringu. Hitt megum við al-
drei setja fyrij; okkur, þó að ýmsir
hefðu haft meiri verðleika til al-
menns styrks, áður en lögin fengu
gHdi, en ýmsir þeirra, sem njóta
hans nú. Þann samanburð þurfum
við ekki að gera. — Og að síðustu
— sé það svona erfitt hjá Pétri og
börnum hans. að greiða til trygg-
inganna og því skal ég ekki neita,
— er þá ekki gott, að Páll geti lágt
fyrir upp í tryggingagjöld sinna 8
barna þegar þau koma á þennan
erfiða aldur?
En svó snýr þessi sami höfundur
sér að öðru efni, sem taisvert hefir
verið talað um, þar sem er hæsta-
réttardómurinn um eignarrétt á
refnum. Og þá segir svo:
„Það er næsta undarlegt, að dóm
ur meiri hluta hæstaréttar skuli
tekinn alvarlega. Ekki síst þar sem
undirrétti og einum af dómendum
hæstaréttar sýnist það gagnstæða.
Enda held ég að almenningur á-
líti að refir og minnkar og önnur
skaðræðisdýr sem sloppið hafa úr
haldi séu réttdræp og ófriðhelg.
Múndi Björn Pálsson hafa greitt
skyttunni Guðmundi á Bollastöð-
um skaða er tófa hans hefði valdið,
ef svo hefði til tekist a5 tófan
hefði géngið áfram í fé hans eða
annarra?"
Víst væri fróölegt að vita, hvort
hægt er að krefjast skaðabóta af
eigendum svona villidýra. Ég er
hræddur um, að þeir leggi meira
kapp á að sanná eignarréttinn þeg-
ar eftir verðmætum feldi er að
slægjast, heldur en ef um er að
ræða að greiða skaðabætúr. Heyrt
hef ég þess getið, að minnkaeig-
andi kánnaðist ek:|i við, að það
væri dýr úr sinni hjörð, sem hon-
um var sagt til inni í hænsnahúsl
nágrannans. En þá er það sennilega
hinna að sanna eignarréttinn.
Starkaður gamli

Hjartans þökk flyt- ég þeim nemendum mínum úr
barnaskólanum á Flateyri árin 1912—’30, sem sæmdu
mig hinni rausnarlegu gjöf til minningar um samveru
okkar þar.
Þótt gjöfin sé góð og höfðingleg er mér þó miklum
mun kærara það hugarþel, sem á bak við liggur.
Guð blessi ykkur öll.
p. t. Reykjavík 17. febrúar 1949
Snorri Sigfússon námstjóri
uttttttts
Bændur, húsasmiðir |
Eigum fyrirliggjaridi hurðir úr Oregon Pine og Furu
Stærðir:
60x200 cm.
70x200 cm.
80x200 cm. :í
ÝT
Takmarkaðar birgðir. — Tökum aö okkur aö smíða H
eftir pöntunum allt til húsa, svo sem hurðir, glugga alls
konar innréttingar.
Trésmiðjan Herkúles h.f.
Blönduhlíð, sími 7295
ft
« *•
::
::
ft
8
(Framhald á 5. síðu) Kxtltttitxitliiiitttiniittitxxnuttliiiitiiitlttiiltitiiiiiiilttttr.iitiiitiitiiltv.tittittt