Tíminn - 06.04.1949, Síða 3

73. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 6. apríl 1949.
3
Merkiskona 100 ára í daí:
Þorbjör;
Aldarafmæli á í’ dag merkis
konan Þorbrj örg Pálsdóttir —
fyrrum prestskonu að Gils-
bakka en lengi húsfreyju að
Bjarnastöðum í Hvítársíöu.
Ég vil hér með fáeinum orð
um minnast þessarar óvenju
tápmiklu gáfuðu hæfileika-
og heiðurskonu á þessum fá-
gæta afmælisdegi hennar.
Verða því máli þó lítil skil
gerð í einni blaðagrein og
væri hún sannarlega þess
verð að samin væri og sögð
ævisaga hennar og persónu-
lýsing heilsteypt og samfeld, á
meðan hún sjálf er moldu of-
ar. En til þess brestur mig
nægan kunnugleika svo vel
væri. Það sem ég segi hér um
ætt hennar og uppruna,
hefi ég aflað mér eftir beztu
fáanlegum heimildum, frá
Kristleifi hinum fróða á
Stóra-Kroppi.
Frú Þorbrjörg Pálsdóttir er
af þrótt- og hæfileikamiklu
borgfirzku bændafólki kom-
in í ættir fram. * Foreldrar
hennar voru hjónin Páll Jóns
son og Guðrún Bóarnadöttir.
Páll var sonur Jóns hrepp-
stjóra á Þorvaldsstöðum, Auð
unarsonar í Hrísum í Flóka-
dal Þorleifssonar á Hofsstöö-
um, Ámundasonar á Bjarna-
stöðum Ólafssonar. Frá
Ámunda á Bjarnastöðum eru
komnar fjölmennar ættir um
Borgarfjörð og víðar. Má
nefna Fróðastaðaætt, Vil-
mundarstaðaætt, Efstabæjar-
ætt og mætti svo lengi telja.
Frá honum er ogtaliðaðkomn
ir séu fleiri hreppstjórar en
nokkrum öðrum samtiðar-
manni hans i Borgarfirði.
Jón Auðunarson afi Þorbjarg
ar var tvígiftur. Fyrri kona
hans var Hildur Magnúsdótt-
ir. Þeirra börn voru Magnús
hinn auðgi á Vilmundarstöð-
um og Herdís í Efstabæ. Síð-
ari kona Jóns var Þórunn
Jónsdóttir. Þeirra son var Páll
faðir Þorbjargar. Voru þau
því hálfbræðra börn Hannes
bóndi í Deildartungu og Þor-
björg.
Bjarni faðir Guðrúirar móð
ur Þorbjargar var Sumarliða-
son, og var sú ætt allfjölmenn
í uppsveitum Borgarfj arðar.
En kona hans og móðir Guð-
rúnar var systir Daníels
hreppstjóra á Fróðastöðum
og komu þar saman ættir
þeirra hjöna Páls og Guðrún-
ar.
Páll faðir Þorbjargar var
greindar og hæfileikamaður,
en hneigðist meir að smíðum
en búsýslu og stundaði eink-
um þá iðn, enda var hann lag
virkur vel. Hann skrifaði svo
fagra rithönd að orð var á
gert á þeirri tíð. Búskap stund
aði hann þó meðfram smíð-
unum um nokkurra ára skeið
á ýmsum jörðum, lengst á
Þorvaldsstöðum í Hvítársíðu.
Þegar Þorbjörg vár um eða
innan við 10 ára aldur brugðu
foreldrar hennar búi vegna
vanheilsu. Fram að þeim tíma
hafði hún alist upp hjá þeim,
en flutti nú að Síðu-Múla til
hjónanna Jóns Þorvaldsson-
ar frá Stóra Kroppi og Helgu
Jónsdóttir frá Deildartungu.
Hjá beim dvaldist hún svo
fram undir fermingaraldur
en fluttist þá að Gilsbakka til
séra J-óns Hjartarsonar og
konu hans Kristínar Þorvalds
dóttur prests og sálmaskálds
Böövarssonar. — Voru þau'
vistaskifti ærið örlagarík fyr-
ir hina ungu meyju og mörk
uðu æviskeið hennar. þaðan
í frá. |
Börn prestshjónanna á
Gilsbakka voru: Þórunn er
síðar giftist frænda sinum
Þorvaldi lækni á ísafirði,
Hjörtur er lengi var læknir á
Vesturlandi, Þorvaldur er síð-
ar var prestur, Árni síðar
kaupmaður og Grímur síðar
skólastjóri — allir á ísafirði.
Öll voru systkinin eldri en
Þorbjörg nema Grímur, er
var yngstur þeirra.
Ekki mundi sá maöur hafa
þótt spámannlega vaxinn
(eins og aldarandinn var þá
á landi hér), er þá hefði sagt
það fyrir að þessi unga um-
komulitla þjónustustúlka, er
nú fluttist á prestsetrið ætti
eftir að verða húsmóðir staðar
ins og stjúpa þessara glæsi-
legu systkina.
En það er oft erfitt að
rekja þræði forlaganna — og
einmitt þetta átti fyrir Þor-
björgu að liggja. Eftir nokkur
ár frá því að hún fluttist aö
Gilsbakka missti séra Jón
Kristínu konu sina. Setti þá
heimilið niður um sinn sem
vonlegt var, er það naut ekki
lengur hinnar reyndu og i
mikilsvirtu húsmóður, enda
fóru þá börnin að flytjast að!
heiman. En árið 1872 giftist J
séra Jón Þorbjörgu er þá var |
rösklega 22 ára. Séra Jón var i
þá 57 ára, svo að aldursmun- J
ur var ærinn. Var orð á því
gjört hve fljót hin unga hús-
móðir var að ná tökum á allri
stjórn heimilisins, og vinna
upp það sem farið hafði for- j
görðum frá því er hinnar!
fyrri húsfreyju missti við. |
Með stj órnsemi, dugnaði og
prúðmennsku vann hún séf j
hylli allra hjúa sinna og hinn
roskni prestur, eiginmaður
hennar, unni henni hugást-
um.
Vorið 1881 missti frú Þor-
björg mann sinn séra Jón
Hjartarson eftir 9 ára hjóna-
band. Ekki varð þeim barna
auðið.
Eftir lát séra Jóns var séra
Magnús Andrésson vígður til
að þjóna þar embætti og tók
hann við brauðinu þá um vor
ið og fluttist að Gilsbakka.
Það ár dvaldi frú Þorbjörg
þó um kyrrt.
Bjarnastaðir er næsti bær
neðanvert við Gilsbakka. Var
sú jörð þá í eigu kirkiunnar,
og var gömul hefð, að prests-
ekkjur frá Gilsbakka hlutu
þar ábúð ef þær óskuðu.
Þessa jörð kaus frú Þorbjörg
sér til ábúðar og flutti þangað
árið eftir þ. e. árið 1882, og
hefir hefmili hennar verið
þar siðan. Það ár giftist hún
seinni manni sínum Páli
Helgasyni af Seltjarnarnesi.
Helgi faðir Páls var Einarsson
bróðir Jóns útvegsbónda í
ÞORBJORG PALSDOTTIR
myndin tekin fyrir örfáum dögum
Skildinganesi, afa Sigurjóns
á Álafossi og þeirra bræðra.
En móðir Páls var Þuríður
Guðmundsdóttir Jokobssonar
frá Húsafelli. Páll var mikill
myndarmaður, þá i blóma lífs
ins, formaður góður og sláttu
maður svo af bar. Hann var
söngleskur og söngmaður
góður og stýrði söng í Gils-
bakkakirkju frá því hann
kom að Bjarnastöðum og til
æviloka.
Þeim Páli og Þorbjörgu
búnaðist vel á Bjarnastöðum
og bjuggu þar við góðan efna-
hag og almennar vinsældir
um fjóra áratugi þar til hann
lézt. Þegar heimiluð var sala
kirkjujarða keyptu þau
Bjarnastaðina.
Þau híónin eignuðust þrjú
börn, Jón er nú býr á Bjarna-
stöðum, kvæntur Jófríði Guð
mundsdóttir, Guðmund sem
dáinn er fyrir mörgum árum,
bónda á Þorvaldsstöðum og
síðar á Bjarnastöðum. kvænt
ur Maríu Guðmundsdóttur og
Kristínu húsfreyju i Fljóts-
tungu konu Bergþórs bónda
þar. — Dvelur Þorbjörg nú
hjá þeim hjónum og hefir um
skeið haft þar vetrarvist en
er jafnan heima á Bjarnastöð
um um sumartímann.
Þegar ég kynntist frú Þor-
björgu fyrst var hún komin
um áttrætt. Á þvi æfiskeiði
er værð og sljóleiki ellinnar
að jafnaði farið að setja mót
sitt á þá, sem þeim aldri ná.
Ég hafði að vísu heyrt Þor-
bjargar getið áður en fund-
um okkar fyrst bar saman og
lífsfjör hennar og áhuga
rómað. En sJón var sögu rik-
ari. Nú stóð ég frammi fyrir
fremur smágerðri og grann-
vaxinni konu en svo þrung-
inni lifsorku og vakandi
starfshug sem stæði hún enn
i blóma lifsins. Hún kom mér
fyrir sjónir eins og fíngerð
stálfjöður, sem þó seint
mundi bresta heldur rétta sig
jafnharðan við eftir hverja
sveigju er lífið legði á hana.
Með verk í hönd og vökult
auga ræddi hún af eldlegum
áhuga um menn og málefni
um viðfangsefni dagsins í
sveitinni, í héraðinu, í þj óðmál
unum. Allstaðar fylgdist hún
með og ekkert var henn óvið-"
komandi. Ég fann að hún
liafði á langri starfsamri æfi
fundið og tileiknað jsér þá
lífsspeki skáldsins sem lýst er
í þessum orðum:
„Að lífsins kvöð og kjarni er
að líða.
og kenna til í stormum sinna
tíða.“
í önnum liðinna æfidaga
hafði þrek þessarar fínbyggðu
konu verið rómað, hvort held
ur var við bústörfin í bænum,
við tóvinnuna i baðstofunni
eða hrífuna á teignum. Als-
staðar birtist sama hamhleyp
an. Mun þar meifu háfa vald
ið hin andlega orka en kraft-
ar líkamans einir saman eins
og jafnan er þar sem afrek
eru háð. Og það fann ég flj ótt
að svo mun um alla, er henni
kynntust, að orka þessi geisl-
aði langt „út fyrir hringinn
þrönga“ sem umlykur að jafn
aði hin daglegu húsmóður-
störf.
- - 1AJ «/*- -
-A'í
Niðurlag á bréfi sem I>orbjörg P álsdóttir skrifaði á 99, aldursári.
Hún var annáluð fyrir hj álp
semi og góðvild við alla sem
voru hjálparþurfa og hönd
nennar náði til. Umhyggjan
fyrir ættingjum og vinum er
óþreytandi. Og hugur henn-
ar fylgdi heill og sterkur öllu
og öllum sem sannfærilig
hennar og samvizka sögðu
henni að færðu mál samfélags
ins til betri vegar. Ég sagði
áður að hún hefði minnt mig
á stálfiöður. Önnur samlíking
er þó máske fyllri og meira í
samræmi við þá tirna sem við
lifum á. Hún minnti á raf-
hlöðu sem orkan gneistaði
frá í allar áttir — sem knúði
til starfa og framkvæmda og
bar hita og yl til alls sem hún
unni og dáði. Þessi orka hefir
enzt henni um <£da>:skeið og
tekur nú nokkuð að daprast
sem von er að. Þó mega und-
ur heita á hve mikilli lífsorku
hún lumar enn. Enn þá í vet-
ur hefir hún setið við tóvinnu
12 og 13 tíma á dag, og ekki
vill hún fara að venja sig á
þá „ómennsku" að leggjast
útaf meðan dagur er. Enda
telur hún sitt mesta yndi að
geta gert „eitthvað til gagns“
eins og hún orðar það í sendi-
bréfum fyrir tveimur árum.
Til marks um tap hennar og
starfshug er þessi saga. Sið-
astliðið vor bar svo v.ið að allt
heimilsfólkiö hafði farið til
kirkju að jarðarför. Hún ein
var í bænum. Þá var nýfarið
að láta kýr út, en þær höfðu
ekki verið leyStar þennan
dag vegna kalsaveðurs um
morguninn. Um hádegisbilið
birti til og hlýnaði. Urðu nú
baulur óróar á básum. Þá ger
ir þessi 99 ára unglingur sér
lítið fyrir, — labbar út í fjós-
ið, leysir kýrnar og kemur
þeim á gras.
Lengi vel haföi hún mikla
ánægju af bréfaskiptum við
ættingja og vini. Voru sendi-
bréf hennar skýr og skemmti
leg enda hafði hún afbragðs
góða rithönd eins og faðir
hennár — og hefir henni litt
förlast hún fram á síöustu ár.
Nú um tveggja ára skeið hef
ir hún lítt eða ekki dregið til
stafs, — en hér er birt sýnis
(FramJiald á *>. síöu)
Sextugur:
Kristján Davíðs-
son, Neðri-
Hjarðardal
í dag er Kristján Daviðsson
bóndi í Neðri-Hjarðardal í
Dýrafirði sextugur.
Hann er fæddur að Kirkju
bóli í Valþjófsdal í Önundar-
firði 6. april 1889. Foreldrar
hans Davíð Davíðsson og. Jó-
hanna Jónsdóttir fluttust* síð
ar að Álfadal á Ingjaldssandi
og bjuggu þar og ólst Kristján
þar upp. ;[öv.
Á yngri árum stunciaöi
Kristján . Daviðsson ,„>t, sj6-
mennsku öðrum þræði,, eins
og löngum hefir veriö titt ,um
bændasyni á yestfjörðuni. En
J.engstan hlut ævinnar hefir
hann þó stundað bút>kap.
Hafa þeir bræður, hann og'Jó
hannes, lengi rekið félagsbú
í Híarðardal með mþCjlum
myndarskap.
Hér verður ekki rakin ævi-
saga Kristjáns, þó að afmælis
hans sé minnst, en hann .er
um margt hinn merkasti mað
ur. Hann hefir gengt og-gegn
ir ýmsum trúnaðarstörfUm
fyrir sveit sína og samferða-
menn og hefir nú meðal ann-
ars verið oddviti um 7 ára
skeið. Það er sammæli allra,
sem til þekkja, að Kristján
ræki hvert starf, sem honum
er tiltrúað af alúðu, glögg-
skyggni og trúmennsku.
Þeir bræður, Kristján og
Jóhannes Davíðssynir, hafa
hvor um sig gengt svo mörg-
um félagsstörfum, að ófært
hefði einyrkja verið að sinna
þeim öllum. Þeir hafa þar
beint og óbeint stutt hvor ann
an, og hefir félagsbúskapur
þeirra valdið þvi, að sam-
ferðamönnunum hefir notast
betur en ella að starfskröft-
um þeirra.
Kristján Davíðsson nreifst
ungur á morgni þessarar ald-
ar af mannbótahugsjónum
þeim, sem þá fóru víða sigur-
för um landið og mótuðu með
al annars hreyfingu ung-
mennafélaganna, en i henni
vann Kristján lengi gott starf
af alúð og heilindum svo sem
önnur verk sin. Eina smásögu
vil ég segja frá æskuárum
hans, því að bæði er í henni
mannlýsing og þar kemur
fram sú lífsstefna, sem Krist-
ján hefir fylgt. Tóbakspaútn
var algeng í umhverfi hans
og fór þá svo þar sem annars
staðar, að unglingum þ'ötti i
hugsunarleysi sinu, sem það
væri nokkur vegsaukí og
manndómsbragur að þýi, að
sýna öll merki þess, að þeir
hefðu tóbak um nönd frjáls-
lega svo sem siður væri full-
vaxinna manna. Hafði Krist-
ján eignast reykj apipál'! "sem
þá var stolt ungra m’annk að
sýna sig með. En hintfm hýju
hugsjónum fylgdi meðal"ahn-
ars sú skoðun, að mönnúm
bæri að lifa svo, áð landi
þeirra yrðu sem bezt nót að
starfskröftum þeirra og fiár-
munum til góðra hluta.
Því væri nautnastefna tókaks
tízkunnar bæði brot ‘á Skyn-
samlegri meðferð íjár-
muna og boðorði sjálfs-
varðveizlunnar. Og þeg-
ar Kirstján hafði gert sér
þetta ljóst tók hann pipuna
sína, fór út með hana og
muldi hana meö sleggju úti
á steini.
Þannig hefir Kristján'
CFramhald á 6. síðu):.