Tíminn - 24.04.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 24. apríl 1949.
81. blað
Norðlenzkur snjóavetur
fyrir 50 árum
Fjárrekstur yfir Holtavörðuheiði um sumarmálin 1899
Þéssi vetur, sem nú er að i
líða, mun vera talinn harðast
ur nú um nokkurra ára skeið,!
og veruleg fannþyngsli hafa'
verið í sumum héruðunum;j
En hríðarbyljir hafa ekki ver
ið neitt í líkingu við það, sem 1
áður var, á seinni hluta 19.
aldar, því þá áttu menn, sem
nú eru komnir á gamalsald-
ur, að venjast norðan gadd-
byljum, sem stundum stóðu
vikurnar út, og hlóð snjó að
hýbýlum manna, svo sum-
staðar stóð lítið meira en þök
in upp úr fannbreiðunni. Og
fylgdi þá venjulega „lands-
ins forni fjandi,“ hafísinn.
En þó þessir snjóavetrar
væru alltiðir á öldinni sem
leið, urðu þó ekki fellivetrar |
eins oft og ætla mætti eftir
öllum aðstæðum. Fóðurbætis'
gjöf var þá ekki þekkt, ekkert
nema úthey á að byggja, því
taðan var ekki einu sinni þá
fyrir kýrnar hj á allflestum
áður en bændur fóru almennt
að bæta og stækka túh sín,
en það voru oft i þá daga
sterkir heybændur, sem
björguðu þá oft þeim, er
verst voru staddir. I
En svo kom fyrir, að bænd
ur gripu til róttækra ráðstaf-
ana til björgunar bústofni
sínum, t. d. varð Pétur Sig- j
urðsson, fóstri minn, að lóga
helmingnum af lömbunum.
Efíir Jón Marteinsson frá Fossi.
sér á haga, þau voru rekin
norður í VestúrhópogÞingum
mánaðamótin Góu og Ein-
mánaðar, en um sumarmálin,
þegar engin breyting var á
tiðarfarinu og hafsísinn var
að reka að lanöinu, var sjáan
iegt, að þetta mundi ekki
duga. Vitað var áö suður um
allan Borgárfjörð var nær al-
auð jörð og öllu var borgið ef
hægt væri að komast með féð
þangað, en þröskuldur illur
var í milli, sem var Holta-
vörðúheiði, húíi var af póst-
inum álitin álófær, og bein-
línis lífshættulegt að leggja á
stað með ær í því veðurútliti,
sem alltaf var, þvi engin kind
hefði þrótt til að komast 'af
þótt ekki kæmi ófær bylur,
sem alltaf mátti búast við. Til
þess þurfti ekki nema hvessa,
þvi fönn var 'laus. En eklci dró
samt þetta úr þeim, sem voru
búnir að ráða við sig að reyna
að koma fénu suður, en það
voru þeir Fossbændur, Jón
Bjarnason og Guðmundur
Þorsteinsson, og Hrúttungu-
bændur, Tómas og Þorsteinn
Þorsteinssynir, og mun Jón
Bjarnason hafa verið aðal-
hvatamaðurinn.
Ákveðið var að senda tvo
menn suður til að hafa eitt-
hvað vist fyrir féð ef þetta
ana þar fyrir neðan. Nokkrir
menn fóru fyrir hópnum og
tróðu braut fyrir féð, fyrstur
fór gamall maður mikill vexti.
Það- var Ásbjörn Jónsson
bóndi Geithól. Hafði hann
gjört tilraun með að koma
fénu suður fvrir heiði, en varð
að snúa við. Var hann nú á
heimleið með fé sitt heim í
heyleysið. Man ég hvað mér
rann til rifja að sjá þessa
sjón. Hét ég þá því, með sjálf
um mér að ég skyldi leggja
alla mína krafta fram til að
þetta þyrfti ekki að endur-
taka sig, og hygg ég að öðr-
um muni hafa verið svipað
innan brjósts, sem þarna voru
staddir.
Daginn eftir var hafist
handa með undirbúning undir
heiðarferðina, flutt var hey
að Grænumýrartungu og troö
in braut alla leið þangað. Blot
1 að hafði fyrir sunnan heiði
| síðustu daga þó þoka og kaf-
( ald væri fyrir norðan, en þenn
an dag var þokunni létt og
komið bjart veður og mikið
frost, og ef það veður héldist
mundi ef til vill verða hjarn
ofan Norðurárdalinn og
mundi það ráða úrslitum
hvort tækist að koma fénu
yfir heiðina.
unnar stund. Ég er nú bara fávis
til þess að ærnar sjálfar héldu
lífinu þetta var harkaleg
aðferð (og mundi ekki síður
þykja það nú), en dugði þó,
til að halda bústofninum.
Til skýringar ætla ég að
geta þess, að hann var hrak-
inn svo snemma um vorið frá
fyrri ábúðarjörð sinni, Reykj-
um í Hrútafirði, og varð
hann þá að taka afskekkt
fjallabýli. Ég heyrði hann
síðar segja kunningja sínum,
að þetta hefði verið fyrsta
verkið sitt þar. En svo er hitt
tilfellið, en þar var bjargað
bæði ám og lömbum, og er
það aðaluppistaðan í þessari
grein.
Það bjargráð sem gripið var
til í þetta sinn til að afstýra
felli, vakti almenna athygli á
sinni tíð því þar fylgdi mikil
áhætta fyrir menn og skepn-
ur, en hvað um það, ekkert
lá fyrir ánum annað en hníf-
urinn, eða hungurdauði þang
að til þær ultu útaf úr hor,
en til þess gátu þeir menn
ekki hugsað, sem braut-
ryðjendur voru þarna.
Veturinn og vorið 1899 var
frábrugðið öðrum vetrum
undanfarið að lítið var um
norðan stórhríðar, og alls
ekki eftir að kom fram undir
þorra, en þó varð hann svo
þungur í skauti bændum að
við felli lá. Veðurlag var þann
ig, að þoka lá yfir firðinum
álla útmánuði og fennti úr
henni flesta daga meira og
minna og man ég eftir að ég
heyrði gamla menn segja, áð
þeir myndu ekki eftir annari
eins snjódyngju, sem komin
var þá um sumarmálin.
Bændur voru búnir að létta
'af sér öllum hrossum, sem á-
litin voru fær um að bjarga
tækist. í þessa ferð fóru Þor-
steinn í Hrútatungu og Sig-
urður Valdimarsson, þá vinnu
maöur hjá Jóni Bjarnasyni,
nú smiður í Hafnarfirði, fóru
þeir suður um Stafholtstung-
ur og allt upp að Húsafelli og
Kalmanstungu, að. ráði
bnæda að hýsa féð í hellin-
um.
Yfirleitt voru undirtektir
bænda að hýsa féð í hellin-
þeir þó að þakka einum
manni, að öllu var komið fyr-
ir, sem suður var rekið. Það
var Þorsteinn Hjálmarsson
í Örnólfsdal. Lögðu þeir upp
frá honum í síðasta áfangann
á Norðurleið . laugardags-
morguninn fyrstan í sumri og
hugðust ná norður um kveld-
ið, en náðu ekki fremsta bæ
í Hrútafirði fyrr en morgun-
inn eftir, þá þrekaðir mjög
eftir sólarhringsgöngu, því
niða þoka og kafald var á
heiðinni.
Þennan sama dag kom
„Skálholt" á Borðeyri fyrstu
ferð á því ári. Þótti Aasberg
skipstjóra hafa tekist giftu-
samlega að sigla í gegnum ís
út á flóanum og inn Hrúta-
fjörð lóðslaus í niða þoku,
því víða er blindsker á þeirri
leið og því hættuleg innsigl-
ing. Kom nú sér næsta vel
þessi skipskoma, því bjargar-
lítið mun yfirleitt hafa verið á
bæjum, en vörulaust var fyr-
ir alllöngu á Borðeyri. Og eft
ir að skipið kom, var kúm gef
ið eitthvað lítilsháttar af mat
og er það fyrsta sem ég veit
til, að skepnum væri gefinn
matur til fóðurdrýginda.
Þennan sama dag var ég
staddur á Bálkastöðum með
nokkrum mönnum. Sáum við
þá fjárhóp ekki allstóran og
nokkra menn þokast út mel-
Undirbúningi öllum var
lokið á mánudagskvöld. Svo
var lagt upp með Foss-féð
snemma morguns daginn eft
ir. Um dagmálabil var komiö
að Grænumýrartungu var
þá búið að fara þriggja til
fjögurra km. leið um morgun
inn yfir hálstagl það, sem er
á milli Hrútafjarðarár og Sík
ár. Voru nú þarna fyrir 50
sauðir frá Oddsstöðum. Áttu
þeir að verða með, svo greið-
ara gengi, en reyndist það
gagnstæða. Mun hópurinn þá
hafa verið upp undir 200 fjár.
Dreif nú að fjöldi fólks til
hjálpar, um eða yfir 20
manns og ekki var örgrant að
þarna sæust sumar blómarós
irnar af bæjunum í kring
klæddar í karlmannabrækur
og eggjuðu karlmennina í bar
áttunni, voru þær í því likar
kynsystrum sínum allra alda,
og ekki var laust við að okk-
ur yngri mönnunum væri létt
ara í sinni að hafa þær með,
en ekki vissi ég samt, að sam-
an drægi neitt alvarlega milli
karls og konu eins og oft vill
verða i svaðilförum.
Var nú skipst á að troða
braut á undan, var það erfitt
mjög því fönnin var föst und-
ir, þó hvergi héldi uppi manni
eða skepnu og mikill lausa-
snjór ofan á og víða kom fyrir,
að hún tæki í brókarlinda.
Var illt að koma fénu í braut
ina óvilja og ekki hægt að
koma því í sporaslóð fyrr en
komið var algjörlega upp fyr-
ir heiðarbrún og mesti bratt-
inn var búinn, en þá var degi
mikið tekið að halla. Töldu
því allir eru sáu til reksturs-
ins neðan úr sveitinni algjör-
lega vonlaust að þetta tækist.
i Framh.
Gcirmundur Heljarskinn tekur
hér til máls í dag. Þar sem hann
lýsir veðráttu vetrarins leyfi ég mér
að segja það til skýringar, að hann
mun vera Breiðfirðingur og gef ég
honum orðið þar með:
„Hér legg ég orð í bclg. Langt er
nú umliðið síðan ég hefi tekið þátt
í umræðum í baðstofunni. Um ýmis
legt mætti rabba ef tími væri tii.
Mér verður þá fyrst fyrir að minn-
ast á það mál sem efst hefir verið
á dagskrá síðustu daga n. 1. þátt-
taka íslendinga í Atlantshafsbanda
laginu. Okkur sveitakörlunum sum-
um þótti nú ætla að fara að koma
heldur betur líf í tuskurnar í
Reykjavík þá daga. Já mikið er
hvað ættjarðarástin getur gjört
menn að stórum hetjum á hætt-
unnar stund. Ég er nú bara fávis
sveitamaður, en ég er nógu gamall
til þess að muna — og muna vel —
lokaþátt sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga frá árunum 1913—1918. (ég
tel það lokaþátt sem átti sér stað
á þeim árum) Og .víst er um það,
að oft áttu sér stað mikil átök,
utan þings sem innan. En aldrei
heyrði ég minnst á að grjóti væri
kastað á Alþingishúsið eða að
þurft hefði að verja líf þingmanna
með fjölmennu lögregluliði.
Af hverju stafa þessar æsingar?
Ekki getur það verið af heimsku
manna nú fremur en áður því þjóð
in hefir haft tækifæri til að vera
betur upplýst en hún var í mínu
ungdæmi. Ekki getur það verið
styrjaldarótti, sem gripið heíir fólk
ið, því það sýnist ekkert hættu-
legra, sjálfstæði okkar að ganga í
Atlantshafsbandalagiö, heldur en
gjörast aðili að sambandi Samein-
uðu þjóðanna, sem ég vissi ekki til
að ylli neinum æsingúm hér á landi,
á sinni tíð. Það er enginn íslend-
ingur svo skyni skroppinn, að hann
í alvöru láti sér detta í huga, að
aðild okkar í Atlantshafsbandalag-
inu leiði okkur inn í styrjöld, sem
við án hans hefðum sloppið við.
Svo ekki meira um
Veturinn í vetur hcfir verið
óvenju harður og man ég ekki oft
eftir svo snjóasömum vetri síðan
1919—1920, algjört jarðbann hér um
slóðir frá 1. des. og ekkert minkun-
armót þar á enn, og í dag er 5.
apríl. Desember, janúar og febrúar
framúrskarandi storma og um-
hleypingasamir. Kalt hafa dýrin
átt sem úti hafa verið í vetur, hross
og jafnvel sauðfé. Og þarfara verk
væri fyrir alþingismenn, að búa til
lög sem bönnuðu slíka meðferð &
húsdýrum og þá, að láta þau ganga
úti á gaddinum allan veturinn,
heldur en ýmis frumvörp, sem bit-
ist er um, oft vikum saman.
í sambandi við þetta mál dettur
mér í hug tillaga Aðalbjargar í
útvarpinu einusinni í vetur, vegna
matargjafar til smáfuglanna. Flest
á nú að fara að láta ríkisvaidið
skipta sér af, ef ekki er hægt að
gefa smáfugli brauömola eöa mjöl-
hnefa, án þess að fá sérstakan
skammt til þess. Ég held, að það
hljóti að vera óvenju hugrökk
manneskja, þessi Aðalbjörg. Nei,
það er áreiðanlega ekki af skorti
á kornvöru, ef smáfuglunum er ekkl
gefið almennt. Það er af hugsun-
leysi og hjartakulda, sem það er
ekki gjört. Og nær væri þeim, sem
láta sig allt varða, hvort sem þeir
(eða þær) hafa vit á því eða ekki,
að reyna til að glæða það hugarþel
með þjóðinni, sem til þess þarf að
gefa smáfuglum og öðrum smæl-
ingjum mola, sem falla af borðum
þeirra, án skömmtunarseðla."
Framhald af þessu bréfi mun
fcirtast hér í baðstofunni á þriðju-
daginn.
Starkaður gamli
Hjartanlega þakka ég öllum þeim er sýndu mér
vinsemd á sextugsafmæli mínu.
Kristín Stefánsdóttir,
*
Asum.
iiiiiiiiiiiiiiiliiiiiillliliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiimimct
- —
|auglýsing|
frá Viðskiptanefnd
Viskiptanefndin hefur ákveðið, að smásöluverzlun- |
| um skuli óheimilt að selja hverskonar vefnaðarvörur §
I til iðnaðarframleiðslu, og að þeim jafnframt sé ó- 1
1 heimilt að framleiða nokkrar vörur úr slíkum efnum |
I án samþykkis nefndarinnar. |
Jafnframt hefur nefndin ákveðið, að heildverzlun- |
| um skuli skylt að selja umrædda vöru eingöngu til i
| smásöluverzlana, án þess að krefjast gjaldeyris- og |
1 innflutningsleyfa, hafi heildverzlunin sjálf fengiö |
| gjaldeyris- og innflutningsleyfi fyrir vörunni.
Þeir, sem uppvísir verða að því að brjóta þessi á- |
1 kvæði eiga á hættu að verða sviptir gjaldeyris- og i
\ innflutningsleyfum framvegis. |
Reykjavík, 22. apríl 1949.
Viðskiptanefndin
ÍÍIHIIHHHIIHHHHIIIimmHIIHIHHIIIIIIIIIHIIIIIIIIIHimilHIHIHIIIIIIIIIIHIIIHIIIHIIIHIHHHHIIIIIimilUIIIIIIHHIim