Tíminn - 01.05.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 1. mai 194ff.
86. blað
Ritgerðir Stephans G.
Stephanssonar
Niðurlag. |
í einni skáldlegri ritgerð
segir Stephan:
„En nú ætla ég að fara að
verða skemmtilegur og yrf.tja
eins og ykkur ætti að líka
bezt. Ég skal kveða um það,
sem þið öll trúið, að þessi
mannheimur sé ekkert ann-
að en stórt súputrog, sem við
sitjum öll við, og að sá sé sæl
astur, sem krækir í flesta og
feitasta bitana, og þeim til
hughreystingar, sem annað
hvort fá ekkert eða sitja með
lapþunna súpuna, skal ég
ríma um það eins hjartnæmt
og ég get, að uppi yfir okkur
hangi ennþá stærra súputrog,
þar sem allir fái einhvern
tíma. svo meira og meira en
nóg, að enginn verði útund- 1
an. Framvegis ætla ég að
setj a aðgreinistölu á skýin,1
svo þið vitið um hvert þeirra
ég er að kveða í það og það
skiptið, og þá verða kvæðin
mín hér um bil svona, fyrir-
sögn og efni:
Vísa um svartaskýið no. 2,
sem situr á brúninni á
Skollakoll.
Ég ætla að úr því rigni,
svo of þurr jörðin dygni,
sig Rauðka og Rósa græði,
svo rjóminn úr þeim flæði“.
Þannig gat hann brugðið
upp mynd af hugsun fólks og
smekk og kröfum þess til lífs
ins. Honum hraus hugur við
þeim kynbótabúskap, þar sem
húsbóndinn sjálfur var verst
ræktaða skepnan í allri hjörð
inni. Og löngun hans til að
starfa, svo að mannlífið yrði
fegurra og betra, átti enga
samleið með þeim, ,sem
bundu vonir sínar og trú
þessa heims og annars við
súputrog.
Stephan G. var alþýðusinni
og tók jafnan máli hinna kúg
uðu og smáðu. Þó var hann
fjarri öllu lýðskrumi og vissi
það fullvel, að mikið vantaði
á, að hinir fátæku hefðu allt
af þann þroska, sem nauðsyn
krefur. Hann féll ekki í þá
gröf að kaupa sér lof með
smjaðri.
í ævintýrinu Kviksettur
bregður Stephan* upp mynd,
sem nær óvenju langt til að
skýra íslenzkt stjórnmálalíf
eins og það er nú, meira en
hálfri öld eftir að ritgerðin
er skrifuð vestur í Ameríku.
Þar segir frá hugsjónamann-
inum, sem ætlaði að berjast
til liðs „þessum kyrpingslegu
manndvergum, með hnýttu
hendurnar og bogna bakið,
með undirleita svipinn og
þokuaugun". Hann ritaði
grein í blað sitt Bersögli, til
að sýna, „að undir skipulagi
hinna svokölluðu siðuðu
manna borguðu öreigar
hæstu tolla; að skilvísir
menn yrðu gjarnast að borga
skuldir hinna óráðvöndu, að
sá, sem ekkert ætti, en drægi
fram lífið á erfiði sínu einu
saman, greiddi öðrum skatt
af öllum lífsnauðsynjum sín
um“. Hann benti á Fésjóð
gjaldþrota kaupmanninn,
sem allir vissu, að byrjaði
verzlun allslaus, sem allir
vissu, að varð gjaldþrota með
stórskuldir, sem hann borg-
aði aldrei, og allir vissu, að
nú var iðjulaus ríkismaður“.
Eftir Halhlór Kristjánsson
Hann skrifaði líka um1
„Stigamenn á stjórnarbraut-
um“. „Ríkisómagar væru
dubbaðir embættismenn" og
nefndi í því sambandi Lýting
Töskubak, sem sendur var um
allar jarðir með tóma stjórn-
artösku, einungis til að draga
embættisyfirskin yfir 3000
dollara árslaunin hans.
„Næsta dag bar Lýtingur
Töskubakur bænarskrá í
kring til undirskrifta, að
stjórnin hætti að leggja fé
til vegabóta og vatnsræslu
um mýrarnar í afskekktu út-
kjálkabyggðinni Heiðaþingi,
því skattar væru almenningi
óbærir, sökum alls þess kostn
aðar. Þeir með bogna bakið
ogx undirleita svipinn vildu
allir koma nafninu sínu þar
að, og ákafastir voru þeir,
sem ekki kunnu að skrifa það
sjálfir, en urðu að fá aðra til
að gera það. Sjálfir bjuggu
þeir í borg með steinrennd-
um strætum; hvern skratt-
ann varðaði þá svo um, þótt
landar þeirra í Heiðaþingi
lægju í fenjunum þar; þeim
var ofætlun að borga til að
draga þá upp, þeir gátu gert
það sjálfir. Um kvöldið bættu
þeir nýjum endurlausnara
við í trú sína, honum Lýtingi.
Hann var þó eini framfara-
maðurinn, sem nokkuð vildi
gera almenningi til hagsbóta.
Hvernig áttu þeir að lá hon-
um, þó hann tæki við því,
sem að honum var rétt af
stjórnarbitlingum né afþakk-
aði það, sem þeir vissu að
hann vann ekki til, — þeir,
sem sjálfir voru aldrei ánægð
ir með lífið, af því þeir kom-
ust svo sjaldan að því að fá
eitthvað fyrir ekkert, einung
is af því að þeir höfðu orðið
útundan hjá forsjóninni í að
fá sinn hluta af bragðvísi,
eða að mennirnir höfðu í
æsku þeirra sett þá hjá skóla-
göngu“.
Var það ekki í vetur, sem
fjármálaráðherra vor áætlaði
3 milljónir á fjárlagafrum-
varpi ríkisins til nýrra vega,
en í fjárhagsáætlun Reykja-
víkurborgar eru veittar 5
miljónir til nýrra gatna og
holræsa? Og Lýtingur Tösku-
bakur varð endurlausnari í
trú borgaranna, hvað sem hef
ir nú verið í Heiðaþingi!
Hér er ekki rúm að rekja
þetta ævintýri Stephans til
enda, en það ættu allir að
lesa. Það gæti orðið til skiln-
ings á því, hvernig vanþrosk-
aður múgur dregur stjórn-
málamenn niður.
Stephan G. var of mikill
raunsæismaður og of glögg-
skyggn til þess, að hann
héldi að forréttindamaöurinn
þyrfti að vera nokkuð verri
en hinir, sem óskuðu sér for-
réttinda og öfunduðust yfir
því, að þau hefðu fallið öðr-
um í skaut. Hann vissi, að
slikar smásálir frelsa aldrei
heiminn og við þær eru eng-
ar vonir bindandi um það.
Hann vissi, að það er enginn
gæfuvegur, að kaupa sér met
orð með því, að ganga til
þrælkunar hjá slíkum múg,
þó að forusta eigi að heita.
Stundum reyna kommún-
lstar að eigna sér Stephan
G. Vist er það rétt, að hann
gat verið róttækur. Hann leit
byltinguna í Rússlandi með
samúð og spurði:
Er til ríkis kominn kannske
karlssonur úr garðshorninu?
Er hann heims úr böli boginn,
blóðugur að rísa og hækka,
múginn vorn að máttka,
stækka?
Sannleiksvottur lýtum log-
inn!
Ljós, er fyrir hundrað árum
Frakkar slökktu í sínum sár-
um?
Lítilmagnans morgunroði?
Fóttroðinna fyrirboði?
Þá gat hann líka sagt:
og úr þjófshönd sessa sinna
skilaði hann okkur frelsi
Finna.
Hvort myndi hann þá nú
vilja spyrja um frelsi þjóð-
anna austan Eystrasaltsins?
Mér leiðist allt þref um það,
hvar skipa eigi stórmenni
fyrri alda í flokka samtíðar-
innar. Það verður alltaf að
öðrum þræði leikur við að
snúa styttum þeirra og eru í
því litlar röksemdir. Hitt er
víst, að fáir standa fjær
hópsefjun og múgmennsku
en Stephan G. Hann vissi
það, að
Þegar sérhver ganti og
gjóstur
grunnhyggnina æsti í róst-
ur,
fús til sig og sína að spara,
sjálfur ætlar hvergi að fara,
eggjaði hæst á múgamanns-
ins
mannablót til fósturlands-
ins,
viss að bera í sínum sjóði
sæmd og auðlegð frá hans
blóði,
tómum köllum kokhreyst-
innar
kaupa nafnbót lýðhyllinnar.
Stærstan huga þurfti þá
að þora að sitja hjá.
Honum hefði naumast ver-
I ið geðþekkur leikur að kasta
i grjóti í nafni friðarins. Og
, fáir hafa fastar risið gegn
kúgun og einræði og þeim
klíkum, sem segja mönnum
, fyrir um það, hvernig þeir
i skuli hugsa. Svo mikið er víst,
að einræöið, sem höfuðsitur
hvern sjálfstæðan anda, var
aldrei hugsjón eða óska-
draumur þessa skálds. Hann
| var enginn flokksmaður og
vildi ekki vera, þó að hann
fylgdi flokkum að málum.
En fyrst hann var of sjálf-
stæður til að lúta flokksaga,
myndi hann sízt hafa kosið
sér það þjóðskipulag, að að-
I eins einn flokkur sé leyfður,
' strangur flokkur og lokaður,
' og ráði einn öllu í landinu.
' Öll rit Stephans G. eru mark
jviss og ákveðin barátta gegn
slíkri kúgun. Það er eitt, sem
I gefur þeim erindi til okkar
allra.
í bréfum og ritgerðum
Stephans eru margar dýr-
mætar perlur, svo aö bók
menntalega er þetta síðasta
bindi þeirra í fremstu röð
þeirra bóka, sem út hafa kom
ið á íslenzku síðustu ár.
Stephan á marga vini og læri
Stundum fáum viff skemmtilega
gesti inn í skrifstofur blaðanna. Til
dæmis kom nýlega að máli við mig
aldraður maður sunnan úr Garði
Hann er fæddur norður í Húna-
vatnssýslu en ólst upp í Reykjavík
eftlr að hann var kominn um ferm-
ingaraldur. Og frá þeim tíma sagði
hann mér eina smásögu, sem hann
vildi láta geymast.
Þessi nýi borgari Reykjavíkur var
að leika sér með öðrum jafnöldr-
um sínum við Klapparklöppina og
þótti Húnvetningnum fjaran merki-
leg. Sérstaklega vöktu ígulkerin at-
hygli hans og spurði hann strák-
ana, hvort þetta væri ekki hirt.
Einn þeirra, sem Páll hét, segir
honum þá, að Tryggvi Gunnarsson
bankastjóri kaupi þetta. Tínir pilt-
ur þá saman ,8 ígulker og leggur
af stað meff þau í bankann, en
leiknautar hans fylgja honum eftir.
Einn þeirra hét Georg og sagffi
honum í laumi, aff hér væri verið
að gabba hann og þetta væri hvergi
keypt.
Segir nú ekki af ferffum drengs,
fyrri en hann hefir náð fundi
bankastjórans. Sýnir hann Tryggva
ígulkerin og spyr hann hvort það
sé satt að hann kaupi þetta.
Tryggvi horfir á hann um stund
og spyr hann um nafn og heimili
og hvort hann sé löngu kominn í
bæinn. Piltur segist heita Hafliði
Nikulásson, eiga heima í Nikulása
koti og vera fluttur í bæinn fyrir
þremur vikum. Þegar Tryggvi hefir
heyrt þetta allt segizt hann kaupa
ígulkerin og spyr Hafliöa hvað hann
hafi heyrt um verð, en hinn segir,
að sér hafi verið sagt að hann borg
aði 25 aura fyrir stykkið. Tryggvi
lætur það gott heita og fara nú
kaupin fram, en jafnframt spyr
hann Hafliða þó, hver hafi sagt hon
um þetta. Hinn segir það og jafn-
framt hvað Georg hafi lagt til mál
anna. Tryggvi segir honum nú, að
hann kaupi ekki meiri ígulker, en
nú verði Skugga-Sveinn sýndur
annað kvöld og skuli þeir Georg
fara þangað og fær honunj aura
fyrir aðgangi fyrir þá báða, en seg-
ir honum að gefa Páli enga skýrslu
en láta hann sjá peningana, Þegar
Páll sá hvað góða ferð „ginningar-
fxfl" hans hafði farið, vildi hann
gjarnan græða eitthvað á ígulkera-
tekju sjálfur og tíndi væna hrúgu
í poka og færði Tryggva, en hann
(Framhald á 5. síðu)
bað hann gera við hvað sem hon-
um sýndist, en ekki keypti hann
þetta. Sneri Páll sneyptur frá hon-
um og hlaut aðhlátur félaga sinna
og skildi þá, hver orðiff hafði aff
ginningarfifli.
Þessi saga þykir mér góð og hún
sýnir vel hvernig maður Tryggvi
Gunnarsson var, aðgætinn og ró-
legur, nærgætinn og góðgjarn og
gamansamur með næman smekk
fyrir því, sem glettið var, samfara
siðferðilegri alvöru.
En svo er hér bréf frá Álfi:
Margir hafa hent gaman að veð-
urspám Hannesar á Horninu í vet-
ur — öllum góðviðraloforðunum.
Hafa víst ýmsir hugsað sem svo í
vor:
Heldur fatast Hannes tetri
hans er rotin spádómsgjörff,
hafði lofað hlýjum vetri
hunangsblíðu og grænni jcrð.
En eftirmæli vetrarins gætu veriff
eitthvaff á þessa leið
Þú hefir verið viðsjáll vetur —
verri en piparsveinageð.
Sólskin á morgni svikið getur,
syrtir í álinn hryssing meff,
útsynningsbylur brestur á,
brotsjóar mæða skipin þá.
Vísa, sem gerff var sunnlcnzka
óveffrasumarið í hitteðfyrra, gæti
einnig hafa verið kveðin í vetur
— oft og tíðum:
Þetta er leiður allra átta fjandi
útsynningur gleiður, tvístígandi.
Austan bræla, norðan náhraglandi
nú er varla hundi útsigandi!!
í þinghússlagnum — illræmda
á Austurvelli hugsuðu ýmsir upp-
hátt:
Þeir steyta hnefana, frelsi, frelsi —
fordæma móðgaðir vestrænt helsi -
kasta grjóti og hrópa hátt.
En berji að dyrum Stalin, Stalin,
stundum arftaki Hitlers talinn,
opna þeir landið upp á gátt ! !“
Ekki get ég veriff aff stinga undir
stól þessum kveðskap, þó að fyrsta
vísan sé flim um Hannes minn,
og vona ég að hann taki þessu meff
stillingu. Við erum hvort eð er allir
útsettir fyrir háff og spé hér í
heimi og þeir þó mest, sem helzt
eru á almannafæri eins og blaða-
mennirnir.
Starkaffur gamli.
Dóttir okkar,
Jóhaima Þorbjörg,
andaðist fimmtudaginn 28. þ. m.
Sigrún Jónsdóttir, Björn Jónsson,
Ölvaldsstöðum.
Jarðarför hjartkærs eiginmanns míns og föður
okkar,
Árn aJ. Ámasoiiar,
húsgagnasmíðameistara,
Mánagötu 24, fer fram frá Fríkirkjunni þriðjudaginn
3. maí og hefst með húskveðju frá heimili hins Iátna
klukkan 1 e. h.
Athöfninni í kirkjunni verður útvarpað.
Guðrún Einarsdóttir og börn.