Tíminn - 20.05.1949, Blaðsíða 3

108. blað'
TlMINN, föstedaginn 20. maí 1949.
3
iönámi me
ijóðin hefir ekki
orðið ásátt um varanieg úrræði
Herra í'orseti.
Ég hygg það rétt sem fram
kom í umræðunum hér á al-
Þ'ingi i gær, að nefna stjórn-
timabil núverandi stjórnar,
sem nú hefir staðið nokkuð á
þriðja ár, „viðnámstímabilið“
og gæti ég trúað að það yrði
nefnt því nafni síðar meir, er
til þess er vitnað.
í>að hófst er styrjaldartima
bilinu var að mestu lokið,
með hinum skjótfengnu og
fljóteyddu ævintýralegu auð-
æfum þjóðfélagsins, sem var-
ið hafði verið í óvenjulegar
framkvæmdir, máske nokkuð
á þann veg er segir í vísunni:
Sumt gama.n, sumt var þarft, I
sumt við ekki um tölum.
Ég ætla sem sé að leiða það J
hjá mér að þessu sinni að
rekja þá sögu. Það hefir svo 1
oít verið gjört, að menn ‘
munu annaðhvort hafa skap
að sér skoðun um það nú eða !
þeir gjöra það ekki héðan af. j
Þessu tímabili fylgdi síauk- ,
in verðþensla og svo stór-
kostleg atvinnuröskun í þjóð-
félaginu, að ekki á sinn líka
í sögu þess. Öll þjóðfélags-
byggingin hafði raskazt eins
og þegar að holklaki lyftir
húsi af grunni.
Aðkoma núv. stjórnar og
verksvið hennar.
Næsta tímabil í stjórnmála
sögunni hlýtur að verða mót-
að af því að koma húsinu aft
ur á fastan grunn. Spurning-
in verður þá. Hefir ekki þessu
timabili verið eitt í tilgangs-
laust strit eða verra en það?
Ég veit að sumir álita það,
og vel má vera aö sá reynist
dómur sögunnar síðar meir.
En það var trú þess þing-
meirihluta, sem að þessum
stjórnarsamtökum stóð á sín-
um tíma, að svo væri ekki, og
það er skoðun okkar flestra
enn, að þetta tímabil hafi
verið óhjákvæmilegt.
Þegar að þessi ríkisstjórn
var mynduð hafði staðið yfir
margra mánaða stjórnar-
kréppa. Það var miður vetur,
og ógjörningur að efna til
kosninga til að láta þjóðina
segja á þann hátt fyrir um
vinnubrögö vegna hins
breytta viðhorfs. Það voru
mánuðir liðnir af árinu og
engin samtök til um af-
greiðslu fjárlaga. Vélbátaflot
anum hafði að visu veriö kom
íð úr höfn, en engin starfhæf
stjórn til að annast samn-
fnga um sölu væntanlegra af-
urða,, sem var orðiö aðkall-
andi.
Þjóðfélagið var álíka statt
og skip sem rak undan stormi
og straumi. Þá var það að all-
ir flokkar þingsins, nema sá
er stýrir eftir stjörnum, sem
liggja utanvið okkar sólkerfi,
kommúnistaflokkurinn
hófu samstarf um að ráða
fram úr vandanum, með sam-
stjórn þessara þriggja flokka,
sem á margan hátt hafa
gjörólíkar skoðanir um það,
bvernig heppilegast sé að
stýra málefnum þjóðarinnar,
og oft veigamiklum í einstök-
um atriðum, en eiga það sam
eiginlegt að vilja byggja þá
stjórn á grundvelli hins vest-
ræna þingræðis og lýðræðis.
Ræða Bjarna Ásgeirssonar, afvinnumálaráðherra,
í eldhúsumræðunum 17. þ. m.
En því aðeins getur þjóðin
treyst því stjórnskipulagi, að
það sé starfhæft hvenær sem
á reynir.
Stjórnarflokkarnir gerðu
þá með sér starfssamning —
sem að visu engin þeirra var
fyllilega ánægður með — en
varð eölilega eins konar msð-
alverð allra meðalveröa — af
stefnu þeirra og skoðunum.
Og þannig hefir stjórnarsam-
starfið orðið. |
Afstaða til samstjórna.
Menn tala oft um það hve
samstjórn fleiri flokka sé ó-
æskileg og óeölileg. Það má
vel vera að svo sé. En ætli
þeir sömu menn hefðu það
ekki líka til að telja það síður
en svo æskilegt að einn flokk
ur e. t. v. með íitlum meiri
hluta þjóðarinnar næöi hrein
um meiri hluta á alþingi, og
gæti einn mótað og ráðið
stjórnmálastefnunni, ef það
væri ekki þeirra eigin flokk-
ar er hrepptu það hnoss?
Og væri ekki líklegt að ýms
ir kjósendur úr minni hluta
flokkanna óskuðu þá að þeir
og þeirra hagsmuna og hugð,
armál, ættu fulltrúa og hefðu 1
einhver áhrif hjá þingmeiri- (
hlut og ríkisstjórn — jafnvíð- j
tækt vald, sem þing og stjórn
hefir yfir hvers manns hag, í
nútíma þjóðfélagi.
Ég er hræddur um það. En
annars virðist tómt mál að
tala um það.
Á meðan að háttvirtum kjós
endum ekki þóknast að fela'
einum flokki meirihlutavald
á Alþingi, verða þeir aö sætta 1
sig við samstjórn fleiri flokka
á einhvern hátt, þó að þeir
þannig ekki geti fengiö jafn-
hreinar línur í framkvæmd-
um og ella.
Skipulagning framkvæmda.
Jæja, þegar stjórnin tók við
störfum, var eins og fyrr er
sagt hinum erlendu innstæð- '
um að verða lokið. Hins veg-
ar biðu fjölda mörg og rnikil
óleyst verkefni, sum nýhaf-
in, onnur hálfgerð, mörg ó- ,
fullgerö og önnur sem ákvörð
uð höfðu verið, og nauðsyn- j
leg voru, en ekki hafin. Það
rak því nauðir til aö koma
skipulagi á þessa fjárfestingu '
til þess að sá gjaldeyri, sem'
til félli og þeir fjármunir sem
til voru, færu í það sem nauð- |
synlegt var, til að forða eyði- t
leggingu verðmæta og að hin |
bráða nauðsyn yrði rnetin
mest.
Þetta viðnám var hafið með
stofnun fjárhagsráðs og frarn
kvæmd þeirra laga. Og þó að
rnenn nú kveini og kvarti yfir
þeim höftum og ófrelsi sem
þetta hefir í för með sér, þá
skilja þaö allir vitibornir
menn, aö hér var aðeins verið
að taka af þjóðinn frelsiö til
að fara sér fjárhagslega að
voða. Og þó að margvíslegar
misfellur kunni aö vera á því
starfi, sem öðrum verkum ó-
fullkomnra manna, er nú ó-
hætt að fullyrða að þaö hefir
i aðalatriðum lánast eins og
sannað hefir verið meðal ann
ars í ræðum ráöherranna hér
i gær.
Menn tala mikið um hvað
þetta skipulagsstarf hafi orð
ið kostnaðarsamt, og er það
út af fyrir sig rétt. En það
hefir þó ekki kostað þjóðina
nema brot af því sem það
hefði kostað að láta þetta ó-
gert.
Landbúnaöarmálin.
i Þá voru verkefnin í land-
búnaðinum ekki síður aðkall
andi, eins og menntamálaráð
herra, gerði góð skil í ræðu
sinni í gær. |
Fyrir rás viðburðanna, stóð
þessi annar undirstöðuat-
vinnuvegur þjóðarinnar
hallari fæti en nokkur önnur
starfsgrein þjóðfélagsins, eft
ir umrót styrjaldarinnar —
og má segja að svo sé enn,
þótt nokkuð hafi verið úr
bætt.
Atvinnuuppgripin við sjáv- '
arsíð. og sú óhemju fjárfest- j
ing þar, er þeim voru sam-
fara, höfðu rótað til sín fólki I
úr öllum sveitum landsins svo
að víða lá við og liggur enn
við landauðn. |
Viðnám ríkisstjórnarinnar
gegn þessari þróun var eitt af
fyrstu verkefnum hennar.
Fyrsta sporið var að tryggja
þeim, er af framleiöslustörf-
um í sveitinni vinna, starfs-
laun svipað því sem aðrar al-
þýðustéttir landsins höfðu
tryggt sér og veita stéttar-
félagsskap þeirra starfstéttog
aðstöðu, sem m. a. 8. lands-
kjörinn Árni Sig. hafði neit-
að þeim um á sínum velmegt
ardögum.
Annað var efling lands-
stofnana landbúnaðarins,
sem menntamálaráðherra
skýrði frá hér í gær.
Þá hefir veriö reynt að
bæta úr vanrækslu 2. þ.m.
Rvk Einars Olgeirss., þegar
hann var „herra“ í nýbygging
arráði og varði miklu af fé
því er landbúnaðinum hafði
verið heitið í vélakaup, til
annara hluta.
Fjárfestingarstarfinu hefir
aítur verið beint upp í sveit-
irnar, eftir því sem getan og
gjaldeyrinn hafa leyft — og
þyrfti þó sannarlega betur að
gjöra.
Itaforkumálin.
Þá vil ég enn minna á ei’tt
stórkostlegt nauðsynja- og á- 1
hugamál fólksins í dreifbýl-
inu, sem reynt hefir verið að
þolca nokkuð áleiðis, en það
eru raforkumál byggðanna.
Þannig hefir verið unnið að
línulagningum frá hinum
stærri orkuverum, um nær-
liggjandi byggðir, bæði sunn-
an lands og noröan, og nú í
sumar eru fyrirhugaðar fram
kvæmdir í þessum efnum í
Borgarfirði út frá Andakýls-
árvirkjunum.
Þá hefir verið unnið að
virkjun Sauðár í Skagafirði,
sem nú er langt komin til raf
orkuframleiðslu, bæði fyrir
Sauðárkrók og nærliggjandi
byggðir. Undirbúningur hefir
verið hafin að virkjun Fossár
í Snæfellsnessýslu, og verður
byrjað á verkinu næsta sum-
ar.
Nú er raforka Sogsins og
Laxárvirkj unarinnar að heita
má fullnýtt, og er undirbún-
ingur hafin að stækkun
þeirra beggja, og standa von-
ir til að þeim framkvæmdum
verði hrundið áfram með að-
stoö Marshallhj álparinnar.
En frá þessum stóru virkjun-
um verður að leiða rafmagn
út um byggðina langa vegu.
Hitt er mönnum ljóst, að
vegna hins mikla strjálbýlis
landsins er útilokað að unnt
verði að veita öllum býlum
landsins raforku á þennan
hátt í náinni framtíð. Þau úr- !
ræði, sem þar eru hugsuð, eru j
í fyrsta lagi í smærri vatns- |
virkjanir, þar sem vel hagar
til fyrir eitt býli eða fleiri
saman - og að því slepptu raf
orkuframleiðsla frá disel-
stöðvum. j
Til að greiða fyrir þessu, |
hefir rikisstjórnin notað
heimild í raforkulögunum, til
að lána ódýrt fé til hinna
smærri virkjana, og hefir nú
þegar verið lánað til all-
margra slikra framkvæmda,
og eru mörg ný í undirbún-
ingi.
Er mikill áhugi meðal
bænda .viða um land að hefja
slíkar framkvæmdir — og hef
ir nú verið afráðið að raf-
orkustjórn rikisins, taki 'í,
þjónustu sina þegar á þessu i
ári, sérstakan ráðunaut fyrir I
almenning til leiðbeiniirga og
mælinga á þeim stöðum, er
slíkar virkjanir koma til
greina. Til þess svo að greiða
fyrir öflun diselrafstöðva þar
sem hin fyrrnefndu tvö úr-
ræði ekki koma til greina —
hefir stjörnin beitt sér fyrir
því aö hafin verði á þessu ári
allverulegur innflutningur
slíkra stöðva með tilheyrandi
tækjum og jafnframt gjörðar
ráðstafanir til eftirlits og at-
hugun á því hverjar tegundir
reynist bezt, svo unnt verði
að fá sem bezt öryggi í notk-
un þeirra í framtíðinni og að
hægara verði að tryggja nauö
synlega varahluti.
Heimild til hagkvæmara
lána vegna þessara fram-
kvæmda voru sett i lög þau
um ræktunarsjóö er afgreidd
voru á þinginu 1947, og nú á
þessu þingi hefir auk þess
verið heimilað að lána úr raf-
orkusjóöi til þeirra meö góð-
um kjörum.
Hætt er þó við, ef verulegur
skriður kemst á þessar fram-
kvæmdir, aö afla verði báð-
um þessum lánsstofnunum
aukið fé til þeirrar starfsemi.
Ýmislegt fleira væri ástæða
til að nefna, sem stjórnin hef
er unnið að til að veita við-
nám gegn fólksflóttanum úr
sveitunum, — sem hér er ekki
timi til — viðnám sem einn-
ig hér þarf aö veröa að öflugri
sókn.
Sjávarútvegsmálm.
Ég vil þó með nokkrum orð
um rninnast á hinn aðalat-
vinnuveg þjóðarinnar — sjáv
arútveginn, og viðnám það er,
ríkisstjórn og þingmeirihluti
hefir veitt. þar gegn yfirvof-
andi hruni og þjóðarvoða. En
þá er komið að sjálfum kjarn
anum í dýrtíðarmálinu mikla.
Öll verðbólgan botnfellist
sem sé að iokum í kostnaðar-
verði útflutningsvörunnar,
þvi að þar koma fram á einn
eða annan hátt allar kröfur
allra einstakiinga og stétta
þjóðfélagsins, sem þær gjöra
í þjóðarbúið um kaup og kjör.
Allt hjálpast þetta að til að
skapa kostnaðarverð útflutn-
ingsframleiðslunnar. Hið er-
lenda verðlag hefir þjóðin aft
ur á móti ekki á valdi sínu —
og verður því að sætta sig við
það, sem heimsmarkaðsverðið
segir til um á hverjum tima.
Nú hefir það verið stað-
reynd mörg undanfarin ár,
að þeir sem að útgerðinni
standa hafa ekki borið úr být
um á erlendum mörkuðum,
það sem kostað hefir að fram
leiða ýmsa veigamikla útflutn
ingsvöruflokka. Féð hefir því
smám saman tapazt út úr út-
gerðarstarfseminni og hún
staðið fjárhagslega hallara og
hallara fæti með hverju ár-
inu. — Gegn þessu varð að
snúast á einn eða annan hátt.
— Stjcrnin setti sér það mark
að spyrna fæti við hinni vax-
andi verðbclgu eftir því sem
við yrði komið og hefir tekizt
það í sumum greinum en mis
tekizt í öðru — þvi að það
þurfti sterkari stíflugarö
gegn þeim straum — eii sem
máske hún og vafalaust þjóð-
in i heild gerði sér grein fyr-
ir.
Þó varð sá árangur af þess-
ari viðleitni eins og getið var
um hér í gær að á árinu 1948
hækkaði ekki framíéiðslu-
kostnaður útgerðarinnar sem
var nýjung um margra ára
skeið.
Leiðir í dýrtíðarmálunum.
En þetta var ekki nóg. Hið
áorðna misræmi verður að
laga til fulls.
Til þess eru þrjár aðalleið-
ir.
1. að þjóðin í heild dragi nokk
uð úr kröfum sínum svo að-
framleiðslukostnaður út-
flutningsvörunnar lækki til
samræmis við hið erlenda
markaðsverð. Þetta hefir
verið nefnd lækkunarleið.
2. Að erlenda verðlagiö á út-
flutningsvörunni verði
hækkuð, án þess að innan-
landskostnaðurinn hækkL
að sama skapi. í því efni
ráðum við ekki yfir annarrí.
leið en gengislækkun með’
viðeigandi hliðar ráðstöf-
unum.
Um hvoruga þessa leið hef-
ir enn sem komið er verið
unnt að fá nokkra samstöðu
eða samtök meðstéttumlands
ins, né þingflokkum. Þá vai
ekki nema þriðja leiðin fyrir
(Framhald d 4. síðu)