Tíminn - 15.06.1949, Blaðsíða 3

125. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 15. júní 1949.
3

íÞRÓTTIR
K.R. vann VÍking 3:1
foaHaytuHtt mt cjtœHa H balpt:
Danskur herragarður
Islendingar eiga ekkert hús,
sem oröið er 200 ára gamalt.
Dómkirkjan á Hólum, Viðeyj-
arstofa og fáein hús önnur
, . ,, . , ................hafa staðið meira en hálfa
Fjorði leikur Islandsmotsms for fram a manudagskvold. ‘ aSra öld> og þetta eru elztu
K.R. vann Víking með 3:1 eftir skemmtilegan, en ekki góð- byggingar landsins.
an leik. K.R.-ingar voru mun betri og léku vel saman, en j Þetta verður íslendingnum
Víkingar virtust aldrei ná sér á strik og lítið sást um hinn rikf 1 huga þegar hann geng-
skemmtilega samleik er einkennir liðið oft. ur um mörg hundruð ára
Fyrri hálfleikur 0:0.
Strax i byrjun leiks ná Vík-
ingar nokkrum upphlaupum
en komust ekki i færi. K.R.
ingar ná yfirhöndinni og á 8
mín. kemst Hörður Óskarsson
í gott fæ.ri, en skaut yfir.
Stuttu seinna kemst Haraldur
Einarsson frír að Víkingsmark
in, en er of seinn að skjóta
og Kjartan Elíasson nær knett
inum af honum. Um miðjan
hálfleikinn ná Víkingar góðu
upphlaupi, Ingvar Pálsson
gefur knöttinn til Bjarna
Guðnasonar, sem skallar rétt
yfir markið. K.R. er þó alltaf
meira í sókn, og í einu upp-
hlaupinu meiðist Guðm. Sam
skorar Ol. Hannesson.
gamlar byggingar í öðrum
aldrei góðu samspili. Á 20 mín.1 löndum. Og sízt er þaö furða,
kemst Baldur frír að K.R. Þó að Islendingum verði
markinu og enn misnotar stundum heitt í hamsi að
hann tækifærið herfilega. Vík, hiinnas't liðinna alda, er þeir
ingar sækja ákaft og á 25. mín gamlar stórbyggingar í
skorar Ingvar með lausu skoti j Danmörku. Sumt af því var
frá vítateig. Litlu síðar meið- ! byggt fyrir arðinn af verzlun
ist Ingvar og var ekki með við íslendinga.. íslenzk al-
það, sem eftir var leiksins. K. ’ Þýða var aldrei kúguð ver en
R.-ingar ná alveg yfirhönd- j dönsk alþýða, en sumt af því,
inni síðustu mín.. og fá nokk- sem kúgað var af alþýðu
ur góð tækifæri og á 42. mín. beggja landanna, var lagt í
I veglegar byggingar, sem ýms-
ar standa enn. En nú hafa
Ljgln orðið þáttaskil og hin danska
K.R. féll vel saman og náði alÞýða hefir endurheimt sína
^ , ... ... „ T, iherragarða að verulegu leyti.
oft ágætum leik. Oh B. Jons-
son var bezti maðurinn og er Fimm stórgarðar.
úelsson, hægri bakvörður ( þetta tvímælalaust bezti leik- J Blaðamennirnir norrænu
Víkings og verður að yfirgefa' ur hans í sumar. Daníel var , voru látnir koma á eina 5
völlinn. Veikti það Víkings- j ágætur og Bergur stóð sig vel' gamla herragarða. Fyrst var
vörnina mikið. KR. sækir fast í markinu. Framlína K.R. var Börglum klaustur sem var
en Gunnar, markvörður Vík- J hættuleg og náði oft hröðum eitthvert auðugasta klaustur
ings, ver mjög vel, og geta^leik samfara ágætum skipt-'j Danmörku enda fyrir yfir-
Víkinga,r. þakkað .hqnum á- , ingum. Samvinna Gunnars stétt í murikareglunni og
samt Helga Eysteinssyni að (og Haraldar er góð og Hörður ^ hafði forustu og völd í kirkju
,ekki fór ver. Undir lokin ná ' og Ólafur voru ágætir. Ólafur málum. Auk þess var þar bisk
Víkingar upphlaupi og kemst náði mörgum hættulegum' upssetur. Þar var Stygge
Baldur Árnason í dauðafæri, upphlaupum enda var hans J Krumpen biskup. Byggingar
en spyrnir framhjá. (illa gætt. í Víkingsliðinu var j þar eru síðan á Sturlungaöld.
í byrjun seinni hálfleiks Gunnar beztur, einnig voru pessi herragarður er ennþá
hefja K.R.-iilgár leiftursókn framverðirnir Helgi, Einar og einstaklingseign, en kirkj-
og litlu munaði að þeim tæk- Kjartan góðir. Framlína Vík- ! Unni er að nokkru haldið við
ist að skora. Á 6 mín. tókst ings var sundurlaus og náði með ríkisstyrk sem þjóðleg-
Haraldi Einarssyni að skora ekki að leika saman. Ingvar ! um minjum og reynt að af-
var beztur og er hann í stöð- j má ýmsar breytingar, sem
ar, síðan Kristján Lewetsau
lét byggja hús það, sem nú
stendur í Restrup. Hafa land-
setar hans eflaust átt margt
dagsverkið við þær bygging-
ar. Ekki var hann heldur ást-
sæll af því fólki. Hann var
uppnefndur „general beint —
af — auga“ því að hann sagði
jafnan að leggja alla vegi
beint af auga. Til dæmis um
vald slíkra höfðingja er það
að enn finnst í byggingar-
bréfum sumra jarða, sem
eiga land að vegi, sem þessi
höfðingi lét leggja en nú er
löngu aflagður, ákvæði um
þá skyldu, að láta ekki búféð
ganga á vegi herramannsins.
Búpeningur kotunga átti ekki
að trufla ferð greifans þegar
hann ók sinn veg „beint af
auga.“
Sú saga er sögð, að þegar
lík herramannsis var flutt til
grafar stóðu hestarnir kyrrir
fyrir líkvagninum í lítilli
brekku á leiðinni og varð ekki
þokað. Þegar prestur kom til
sá hann að Kölski sat klof-
vega á líkkistunni. Kom hann
honum niður og varð þá ferð
inni haldið áfram. Segja sum
ir, að eitt hjólið hafa verið
tekið af vagninum og Kölski
sem er miðaður við hæfi
sveitafólks, einskonar milli-
liður venjulegra danskra al-
þýðuskóla og bændaskóla. Á
sumrin er þar kvennaskóli og
sátu þar liðlega 50 stúlkur við
sauma, þegar við gengum um
húsið.
Auðvitað fáum við enga
þekkingu á skólastarfi því,
sem unnið er, þó að snöggv-
ast sé komið í húsið. Þessi
skóli er einkaeign, eigendurn-
ir eru þrjú þúsund að tölu,
en sumir eiga ekki nema 10
krónur í stofnuninni. Nem-
endur greiða skólagjald, en
sumir fá þó styrk til dvalar-
innar, ef ástæða þykir til,
Það er einkennandi fyrir
þennan skóla og vekur undr-
un sumra íslendinga, að þar
eru engin próf. Forstöðu-
mennirnir segjast gera ráð
fyrir því, að þeir, sem á ann-
að borð verji tíma sínum og
peningum til að stunda nám
í skólanum, muni reyna að
hafa eitthvað upp úr því. Um
þann árangur má alltaf deila.
En vel megum við íslending-
ar hugleiða það, að Danir
reka enn skóla, sem eru ætl-
aðir alþýðu manna og eiga
að gera fólkið betra og hæf-
fyrir K.R. og áður en mín-
úta er liöin liggur knötturinn
aftur í Víkingsmarkinu, Ól.
Hannesson hljóp með knött-
inn að vítateig og skoraði
glæsilega. Víkingar fara nú
heldur að sækja á, en ná þó
ugri framför. Bjarni átti einn | seinna tíma „lagfæringar“
ig sæmilegan leik. Dómari var
Helgi Helgason og dæmdi
hann vel, en mætti vera á-
kveðnari.
H. S.
Kaupum vorull
Eins og að undanförnu kaupum við þvegna og
óþvegna vorull hæsta verði. Verð á góðri ull er nú all-
miklu hærra en undanfarið og er afar nauðsynlegt að
ullin sé viðruð eftir rúninguna o. s. frv.
ullin viðruð eftir rúninguna o. s. frv.
Ullina sækjum við heim til bænda, ef óskað er og
bílfært er að bænum.
Verzlimarfélag Borgarfjarðar h.f.
Borgarnesi
:«»»«»
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•
Herbergisþernu
vantar á Hótel Borg. Upplýsingar á skrifstofunni.
Hótel Borg
• ?
síðan hlaupið með og borið'ara til þess að lifa lífinu

tmitusaststitttími
nxtœiutmttmimmximitmtmmmtmitmmiitœtœKUtmmtttumiumtn
hafa valdið.
Á Bygghólmi rétt við Hors-
ens er gamall og konunglegur
herragarður, þar sem Mar-
grét drottning dvaldi stund-
um meðal annars, þó að bygg
ingar séu ekki frá hennar tíð.
Þar er nú eitthvert fínasta
gistihús í Danmörku enda
flestar lystisemdir þar í kring
í hinum aldagamla lysti-
garði, vatni, skógum og svo
framvegis. Þar eru enn gömul
silkitjöld á veggjum í riddara
salnum, sem nú er borðstofa
gistihússins. Þar sátu blaða-
mennirnir veizlu í boði Al-
þýðusambandsins danska.
Hindsgavl á Fjóni hefir Nor
ræna félagið danska keypt og
gert að heimili sínu. En mik-
ið af landi herragarðsins hef-
ir borgin Middelfart keypt.
Hann vil ég kalla Ferjubakka.
í Dalum á Fjóni er land-
búnaðarskóli.
En bezta dæmið er þó frá
Stóra Restrup, og þvi verður
sú saga sögð hér í stuttu máli.
Af henni má læra margt, sem
er táknrænt fyrir sögu
dönsku þjóðarinnar.
Heimili kúgunarinnar.
Danir segja sjálfir að bær-
inn heiti að réttu lagi Refs-
staðir eða Refsþorp og séu
sagnir um að gamall víking-
ur hafi byggt hann. En svo
mikið er víst, að frá því um
1300 verður saga herragarðs-
ins rakin og hafa setið þar
sumar fremstu aðalsættir
Danmerkur og má nefna nöfn
eíns og Gyldenstjerne, Lewetz
au og Roserikrantz.
Það eru nú um þáð bil 225
ásinn uppi. Annars er sagt að
marmarakistan, sem greifinn
liggur í, hafi getað verið full-
þungt æki. En svo mikið er
víst, að þessir herrar hafa ekki
alltaf kvatt þennan heim með
heilum og góðum fyrirbæn-
um allra undirmanna sinna.
Önnur saga er sú, að ívar
Rosenkrantz og Júlíana Soffía
kona hans fylgi staðnum enn.
Frúin lézt af barnsförum 19
ára gömul og í rauðu stof-
unni, sem hún dó í, er aldrei
lítið barn um nætursakir, svo
að hún komi ekki i hvítum
hjúpi og kyssi það.
Um bónda hennar er hins-
vegar sagt, að hann sé gráa
vofan. Hann dó skyndilega
við heimkomu úr drykkju-
veizlu með Kristjáni konungi
VII. En sú saga er sögð að
hann hafi látið eitur í súkku
laði konungs en verið staðinn
að verki og neyddur til að
drekka það sjálfur. Segja
sumir, að þetta hafi átt að
vera hefnd á konung fyrir að
leysa átthagafjöturinn af
bændum, en þar sem ívar dó
tveimur árum áður en það
var gert, hlýtur þar að vera
blandað málum.
Átthagafjöturinn þýddi það,
að kotbændur voru einskonar
kúgildi, sern fylgdu þeim
herragarði, sem þeir voru
fæddir undir og máttu þaðan
ekki fara. Þeir gátu þvi í raun
og veru enga vörn sér veitt,
þó að herramaðurinn gengi
nærri þeim með kvaðir og
skylduvinnu enda byggðist
ríkidæmi heramanna þeirra,
sem garðana áttu fyrst og
f remst á endurgj aldslausri
nauðungarvinnu bændanna.
Borg alþýðunnar.
Saga Restrupstaðar verður
ekki rakin hér, en síðast
keypti félag smábænda herra
garðinn árið 1912 og skipti
honum upp í smábýli, eins og
þá var mikill áhugi fyrir,
Varð það þá að ráði, að gera
herrasetrið sjálft að skóla-
setri. Sá skóli hófst 1915. Og
nú ér þar rekinn alþýðúskóli,
án þess að þeir komi því í
hærri launaflokka. Og full-
trúi Finna á grundvallar-
lagahátíðinni dönsku sagði,
að Finnar stæðu í þakkar-
skuld við Dani vegna hinna
miklu og góðu áhrifa Grundt-
vigsskólanna á finnska þjóð-
menningu.
Svo mikið er víst, að í skól-
ann í Restrup kemur æska
sveitanna til að mannast og
búa sig undir lífsstarfið í
sinni fögru og góðu sveit.
Forstöðumenn skólans reyna
að sameina hagnýta al-
menna fræðslu því, sem
menntar og leggur grundvöll
að farsælu mannlífi án þess
að lesið verði til prófs. Og
þeir trúa sjálfir á tilgang og
þýðingu í starfi sínu og al-
þýðan í kring trúir með
þeim.
Fyrir hundruðum ára voru
danskir smábændur kúgaðir
til að byggja þessa borg
herramannsins, sem lifði þar
utan við þeirra samfélag.
Þeim stóð ógn af herrasetr-
inu, því að þar var valdið, en
réttur var þar lítill þeim til
handa. Nú er þessi gamla
borg orðin félagsheimili
byggðarinnar. Þar eru mót og
mannfundir. Þangað koma
ungir og gamlir til að gleðj-
ast saman. Þangað sækja
þeir fræðslu og leiðbeiningar.
Nú er hinn gamli herragarð-
ur búinn að fá lífrænt hlut-
verk fyrir sveitina.
Kr. Kolding, kennari í Re-
strup, hefir skrifað sögu stað
arins og lýkur henni með
þessum orðum:
„Þetta var hinn nýi aðall,
aðall starfsins, sem hafði tek
ið borgina. Það barst með hon
um boðskapur nýrrar aldar,
þar sem jafnréttið var leitt
til öndvegis og eftirkomend-
urnir nutu ávaxtanna af því,
sem forfeðurnir urðu að þola.
Það var tími þjóðræðis og
þjóðfrelsis".
Þetta er sannur kafli úr
sögu Danmerkur.
H. Kr.