Tíminn - 09.05.1950, Blaðsíða 5

100. blað
TÍMINN, þriðjudaginn 9. maí 1950
5
Læknismál Rangæinga
Þriðjtid. 9. maí
Ráðstöfun Jafnvirð-
issjóðsins
Samkvæmt lögum Mars-
hallsamstarfsins skal jafnanj
leggja til hliðar í innlendum
gjaldeyri tilsvarandi fjárhæð
ir þeim framlögum, sem
hvert ríki fær af óendur-
kræfu Marshallfé. Það fjár-
magn er kallað jafnvirðis-
sjóður, en honum ber að
verja til að koma fótum und-
ir fjárhagslíf og viðskiptalíf
þjóðarinnar.
Jafnvirðissjóðnum er þann
ig ætlaö að standa straum af
framkvæmdum þeim, sem
eiga að skapa atvinnulegt
framtíðaröryggi og gjaldeyr-
islegt sjálfstæði þjóðarinnar
á komandi tímum eða hon-
um er varið til niðurgreiðslu
á ríkisskuldum. En ráðstöfun
þessa fjár er að sjálfsögðu
háð samþykki Marshallstofn-
unarinnar til tryggingar því,
að meðferð þess sé í sam-
ræmi við tilganginn.
Nú líður að því. að íslend-
ingar skuli ráðstafa þeim
mótvægissjóði Marshallfram-
laga, sem hér hefir myndast
og heldur áfram að myndast.
Vissulega myndi flestum finn
ast, að eðlilegt væri að reyna
að sinna hvorutveggja, að
koma upp einhverju því, sem
verulega munaði um í at-
Vinnumálum og að grynna
á skuldum hins opinbera.
Nokkuð mun nú vera rætt
um það, að ráðstafa þessum
jafnviröissjóði að verulegu
leyti til viðbótarvirkjana við
Sogið og Laxá. Við það þarf
engum að bregða enda er sú
ráðstöfun eðlileg, svo gjör-
samlega sem Nýsköpunar-
stjórnin vanrækti fram-
kvæmdir í raforkumálum.
Næg raforka frá vatnsvirkj-
unum er jafnan mikil undir-
staða atvinnulegs öryggis og
geysilegur þáttur í gjaldeyr-
isbúskap hverrar þjóðar
beint og óbeint. Það er því
óneitanlega eitt af meirihátt
ar þjóðmálum íslendinga, að
í þeim efnum verði bætt úr
framkvæmdaleysi stríðsvímu
áranna.
En það veröur líka að muna
eftir öðrum stórframkvæmd-
um, • enda fellur það að
nokkru leyti saman, þar sem
stórvirkjun þarf iðnað og iðn
aður þarf stórvirkjun. Fram-
tíð íslenzku þjóðarinnar er
lika mjög bundin við bætta
og aukna ræktun landsins, en
jarðyrkjan krefst mikils til-
búins áburðar. Innlend á-
burðarframleiðsla hefir því
verið áhugamál framsýnna
umbótamanna og þó aldrei
fremur en nú. Þess vegna
munu margir mæla, að þar
sé stórframkvæmd, sem á
engan hátt megi nú lengur
setja til hliðar.
Landbúnaðurinn var sett-
ur hjá á timum Nýsköpunar-
stjórnarinnar. Það er því
brýn nauðsyn að rétta hlut
hans.
Það hefir að ýmsu leyti
verið gert, en undirstaða
lífvænlegs landbúnaðar er
alltaf ræktuð jörð, og ný-
ræktin þarf mikinn áburð, —
og raunar öll ræktun. Það er
(Framhald af 4. síðu.)
ekkert við það að athuga, þó
að læknir settist að á Þjórs- '
ártúni og starfaði á sama (
hátt og Ólafur ísleifsson
gerði áður. Við munum pú
ekki, hvernig áskorunarskjal,
þetta var orðað. Hitt munum
við fyrir víst, að við skrif- (
uðum undir það með þeim
fyrirvara, að hér væri um að
ræða fyrirkomulag, sem nú- '
verandi héraðslæknir teldi
hagkvæmt og væri því með
öllu samþykkur. Mun undir- 1
skriftarskjalið bera það með
sér, að þessi eða þessu lík er
meiningin, sem felst í fyrir-,
vara okkar, þó að við ekki
munum að tilfæra þetta orð-
eða stafrétt. Að síðustu leyf- 1
um við okkur að mótmæla
því, að læknishérað Rangár-;
vallasýslu verði skert eða
mulið utan úr því, og lagt
undir annað læknisumdæmi.
Þykjumst og hér að framan
hafa bent á önnur hagkvæm
ari ráð til bóta á því, sem!
mestum erfiðleikum veldur
nú; en stofnun nýs læknis-
embættis, með læknissetri,
með þeim fjárhagslegum af-
leiðingum, sem það hlyti að
hafa í för með sér ekki ein-
asta fyrir ríkissjóðs, heldur
einnig fyrir Rangárvalla-
sýslubúa sjálfa, sem eins og
nú stendur er alltaf að
fækka.
Hreppsnefndin í Landmanna
hreppi 12. des. 1938.
Eyjólfur Guðmundsson.
,(sign.)
Guðmundur Árnason.
(sign.)
Ófeigur Vigfússon.
(sign.)
Árni Jónsson.
(sign.)
Hannes Ólafsson.
(sign.)
Til landlæknis yfir íslandi.
Hitt erindið er álitsgerð
landlæknis til ríkisstjórnar-
innar um þingsályktunartill.
mína um stofnun nýs lækn-
ishéraðs. Ég birti hér aðeins
þann hluta álitsgerðarinnar,
er snertir upprunalegu till.,
hitt skiptir hér ekki máli.
Álitsgerð landlæknis:
„Á Alþingi vorið 1938 var í
neðri deild samþykkt þings-
ályktunartillaga þess efnis,
að skorað var á rikisstjórn-
ina að „láta rannsaka í sam-
ráði við landlækni möguleik-
ana fyrir stofnun nýs lækn-
ishéraðs fyrir næstu sveitir
beggja megin Þjórsár, svo og
nauðsyn á stofnun nýs lækn-
ishéraðs í Kjósarsýslu og í
Súgandafirði“.
Tillaga þessi var upphaf-
lega flutt í þinginu af 2. þing
manni Rangárvallasýslu, hér
mest geta megnað í þessu til-
liti, enda þegar verið stofn-
sett í sumum þeim hreppum,
sem hér eiga hlut að méli,
aðslækninum í Rangárhér- ríflegur 1 einu héraðinu ÍEyr þó að ekki sé það enn í hin-
aði, Helga Jónassyni, og arbakkahéraði), við hæfi í um verst settu þeirra.
náði þá aðeins til hins um- cðru (Rangárhéraði), en má j Auk þess sem mér lízt svo,
talaða nýja læknishéraðs bá að vísu hslzt ekki minni að ekki hnígi nægilega sterk
beggja megin Þjórsár. Voru vera í einu þeirra (Grímsnes- rck undir það, að nauðsvn
tildrög flutningsins þau, að héraði). beri til að fjölga læknishér-
hreppsnefndir þriggja hreppa Hins veo.ar verður ekki uðum á þessum slóðum, eru
á þessum slóðum og innan „ao(; ‘ að ° fólksfiöldinn í rÖk fyrir hendi> sem beinliu
kjördæmis hans höfðu skor- nokkru þe.eara trÍCTaia h»r- is mæla þvi 1 gegn’ og neíni
að á Alþingi að gera ráðstaf- aða slffcur, það út af
anir um „stofnun læknisset- fyrir sig geri Et0fnun nýs hér
urs að Þjórsartum . I sama að, uouð3vnl.:pa, og enn síð.
ur chjákvæmilega. Allt að
3939 manna í héraði. bar sem
engum sjúkrahússtcrfum er
aé sinna, eins og á sér stað
í þessum héruðum, eru eng-
an véginn ofvaxið einum
héraðslækni, og ber miklu
heldur að telja til kosta, að
héruð nái þeim fólksfiölda,
, , . sem miðar til hvors tveggia.
að tl!.s]úklin5a ..í ná!!enn: | að þau verði að <iðru jöfnu
eftirsóknarverð dugandi
streng munu og hafa tekið
hreppsnefndir hreppanna
næst Þjórsá, Árnessýslumeg
ín. Var í þessum áskorunum
mjög vitnað til þess, að um
langt árabil hafði leikmað-
ur með takmcrkuðu lækn-
ingaleyfi, Ólafur ísleifsson,
setið að Þjórsártúni, og hans
um skeið verið allmikið vitj-
en að vísu mun hann árum
saman úndanfarið lítt eða
ekki hafa gegnt læknisstörf-
um.
Við þessa tillögu flutti svo \
þingmaður Gullbringu- og.
Kjósarsslu breytingartillögu \
i læknum og bjóða síðan svo
umsvifamikil störf, að þau
endast til að halda við á-
huga og starfhæfni lækn-
anna.
Annað, sem gæti kallað á
um hið nýja hérað í Kjósar- slíka breytingu á héraðsskip-
sýslu, og þingmaður Vestur- , unínni á þessum slóðum, sem
ísfirðinga tilsvarandi breyt- j hér er um að ræða, væri það,
ingartillögu um Súganda- að einstakar byggðir væru
fjörð, er báðar voru sam-
þykktar.
Þingsályktunartillcguna
sendi ráðuneytíð mér með
bréfi, dags. 22. okt. 1938, og
hugðist ég að afgreiða málið
eins og til var ætlast þá fyr-
ir næsta þing. En það fórst
fyrir af ástæðum þeim, er síð
ar greinir.
Hér fer á eftir umsögn mín
um möguleika og nauðsyn á
svo fjarlægar lækni eða ættu
til hans slíkt torleiði, að erf-
itt væri við að búa. Þessu er
þó ekki til að dreifa fram yf-
ir það, sem á sér stað í lang-
flestum héruðum á landinu,
og mjcg víða miklu fremur.
Fyrir góð símasambönd og
víðast bilvegi, sem teygjast
lengra og lengra með hverju
ári, sem líður, má ná í lækna
til hinna fjarlægustu staða.
stofnun þessara þriggja lækn'í þessum héruðum á örfáum
ishéraða, hvers um sig:
1. Læknishérað við Þjórsá.
Ég hefi ferðast á staðlhn og
klukkustundum. Enda nefir
ekki undan því verið kvart-
að, að langan tíma tæki að
ná í lækni, heldur hinu, að
áttað mig á afstöðu allri og i læknisvitjanir eftir langleið-
leiðum. Ef hérað ætti að
stofna á þessum stað, yrði að
skerða til þess þrjú nú sam-
liggjandi læknishéruð: Rang
árhéfað, Grímsneshérað og
Eyrarbakkahérað, þannig, að
undan Rangárhéraði, sem tel
ur rúmlega 3000 íbúa, féllu 4
hreppar (Landmanna, Holta,
Ása og Djúpárhreppar) með
samtals ca. 1100 ibúum, und-
an Grimsneshéraði, sem telur
ca. 1850 íbúa, 2 hreppar
(Gnúpverja- og Skeiðahrepp
ur) með samtals rúml. 500
íbúum, og undan Eyrarbakka
héraði, sem telur ca. 3000
íbúa, 1 hreppur, Villingaholts
hreppur, með ca. 280 íbúum.
íbúafjöldi hins nýja héraðs
yrði þá hátt upp í 2000, sem
er meira en miðlungsfólks-
fjöldi í sveitahéruðum, og
fólksfjöldinn í hinum þrem-
ur skert.u hérutium þó enn
um væru kostnaðarsamar og
kæmu á þann hátt misjafnt
niður. Á þetta við rök að
styðjast, þó að engan veginn
sé sérstakt um þessi héruð,
en ýmis ráð ti-1 úr að bæta,
sem ódýrari væru en að stofna
til þess nýtt læknishérað,
með öllum kostnaði, sem þar
til heyrði. Má þar til nefna,
að hraða fyrirhugaðri brú-
argerð á Hvítá hjá Iðu, en
brúarieysið þar má raunar
ég þau helzt, að ef hinir
tveir tilgreindu hreppar
væru teknir undan Grímsnes
héraði, væri læknissetrið þar,
að Laugarási, á þeim héraðs-
enda, að ekki yrði við unað.
En þs(í hefir nýlega verið
endurreist, gert myndarlega
úr garði, enda með ærnum
kostnaði og ofviða venjuleg-
um bónda. Likt má segja um
læknissetrið að Stórólfshvoli,
sem að breyttri héraðaskipun
ætti að færast austar, og hér
aðið þá sennilega að breikka
austur eftir alla leið að Mýr-
dalssandi.
Ég hefi Borið þetta mál
allt undir hreppsnefndir allra
hreppanna, sem samkvæmt
framansögðu koma hér t.il
greina, svo og alla þrjá hér-
aðslæknana: í Éyrarbakka-,
Grímsnes- og Rangárhéruð-
um. Héraðslæknarnir í Eyr-
arbakka- og Grímsneshéruð-
um líta á málið svipuðum
augum og ég, og leggja báð-
ir eindregið á móti röskun
héraðaskipunarinnar, hvor
fyrir sitt leyti. Héraðslækn-
írinn í Rangárhéraði, flutn-
ingsmaður málsins á Alþingi,
hefir dregið mig á svarinu og
að síðustu látið málið af-
skiptalaust. En það hefir aft-
ur leitt til þess, að svo mjög
hefir dregizt fyrir mér að
ganga frá umsögn minni.
Niðurstaðan af svari hrepps-
nefndanna er sú, að aðeins
tvær þeirra (Villingaholts-
hreppur og Skeiðahreppur)
virðast vilja nýtt hérað, ein
mælir beinlínis 1 gegn því
(Landmannahreppur), fyrir
hinum virðast vaka meira
eða minna óljósar óskir um,
að unnið yrði að því, að
„praktiserandi“ læknir sett-
ist að við Þjórsá, en flestir
taka fram, að þær vilji eng-
an kostnað af slíku hafa.
Að öllu samanlögðu virð-
ist mér engínn verulegur á-
hugi á þessu máli, og sízt al-
mennur, meðal fólks, sem
teljast hin eina samgöngu- ætla mætti, að léti sig það
skipta. Ætla ég, að sumir á-
skorendurnir hafi engan veg
því geysilega mikið gjaldeyr-
ismál hvort áburðarþörf ís-
lenzkrar ræktunar verður
fullnægt með innflutningi
eða inrilendri framleiðslu á
komandi tímum, en þó er sú
hættan mest, að þeirri þörf
verði alls ekki fullnægt með-
an það er háð árlegum gjald-
eyrisástæðum og innflutn-
ingsjafnvægi.
En þó að allar þessar stór-
framkvæmdir séu nauðsyn-
legar og sannarlega megi
binda við þær miklar vonir,
mega menn þó ekki gleyma
hinum smáu og dreifðu, sem
stórvirkjanir ná ekki beinlín-
is til. Það -'eru mörg héruð
þessa lands, þar sem heim-
ili og atvinnulíf nýtur einsk-
is beint frá virkjunum við
Sogið eða Laxá. Það fólk og
atvinna þess má heldur ekki
gleymast. Hér verður að gæta
jafnvægis og með einum eða
öðrum hætti verður hlð ís-
lenzka ríki að finna leiðir til
að beina fjármagni að því að
leysa velferðarmál þess, svo
að jafnvægi og réttlæti geti
haldist, en það er jafnan.ó-
hjákvæmileg undirstaða far-
sældar í þjóðfélaginu.
hindrun í þessum héruðum.er
orð er á gerandi i þessu sam-
bandi. Eftir að Selfoss varð
samgöngumiðstcð Árnesinga,
þykir héraðslæknirinn ekki
sem bezt settur á Eyrarbakka
fyrir aðra en þorpin tvö, Eyr
arbakka og Stokkseyri. Vilja
sumir færa lækni.ssetrið upp
að Selfossi, en fjölbýlið í þorp
unum yrði þá allhart úti, og
má búast við nokkurri tog-
streitu um þetta enn um
sinn. Leit út fyrir, að málið
inn gert sér ljóst, um hvað
þeir voru að biðja, og hafa
sumir beinlínis tekið það
fram í erindum til min. Er
mér ekki grunlaust, að mál-
ið sé i öndverðu risið í ein-
hverju sambandi við velvilj-
aðan skilning á þörfum hins
fyrrgreinda ábúanda og eig-
anda Þjórsártúns að losna
við eignir sínar þar“.
Eins og álitsgerð landlækn
leystist með því, að starfandi is ber með sér, þá reynist það
læknir settist að á Selfossi á
síðastliðnu hausti, en liann
festir þar ekki rætur, og geri
ég ráð fyrir, að málum verði
miðlað þannig, sem nú hefir
svo, — eins og ég líka var
búinn að komast að raun um
við eftirgrennslan málsins í
héraði —, að áhugi fyrir skipt
ingu héraðsins var ekki eins
verið upp tekið, að héraðs- mikill og ég hafði búist við,
læknirinn hafi lyfjasölu að J þá er ég flutti þingsályktun-
Selfossi og fasta viðtalstima j artill. Var mér ljóst, að til-
þar efra. Þá má nefna í þessu gangslaust var að halda mál-
sambandi læknisvitjana-1 inu áfram og lét það því af-
styrki, sem miða til þess að skiptalaust eins og segir í á-
jafna aðstöðumun einstakra 1 litsgerð landlæknis.
byggðarlaga til læknissókn-
ar, en ættu raunar að"þoka
fyrir sjúkrasamlögum, er
Ekki er þvi að neita, að
stundum hefir flögrað að
(Framhald á 7. siðu.)