Tíminn - 01.07.1950, Blaðsíða 4

I
TTÍMINN, laugardaginn 1. júlí 1950.
141. blað
Verksmiöjur samvinnufélaganna
Samband íslenzkra sam-'
vinnufélaga er sem kunnugt j
er fyrir alllöngu orðið stærsta
verzlunarfyrirtæki hér á
landi, enda hefir það á hendi
innkaup vara fyrir 55 félög
með 30 þús. skráðra félags-
manna og selur jafnframt
innlendar afurðir fyrir flest
þessara félaga.
Hitt er almenningi ef til
vill ekki jafn ljóst, að Sam-
bandið er nú eitt allra stærsta
iðnaðarfyrirtæki landsins. —
Samkvæmt ársskýrslu 1949,
er lögð var fram á aðalfurnd-
inum nú nýlega, framleiddu
sambandsverksmiðjurnar á
þvi ári vörur fyrir 14 y2 millj.
króna. Sú tala er þó ekki ein-
hlýt til að gera sér grein fyrir
þeirri starfsemi, sem hér er
um að ræða, og verður þvi síð
ar í þessari grein skýrt frá
vörumagni í einstökum fram
leiðslugreinum.
Aldarfjórðungur er nú síð-
an iðnaðarstarfsemi var haf-
íq á vegum Sambandsins. Sú
starfsemi var að vísu ekki
mikil fyrirferðar fyrstu árin.
Byrjað var á garnahreinsun í
Reykjavik og gærurotun (af-
ullun) á Akureyri. En um 1930
tók iðnaður Sambandsins
mjög að færast í aukana. Þá
keypti Sambandið ullarverk-
smiðjuna Gefjun af hlutafé-
lagi á Akureyri og hóf þegar
rekstur hennar. En upp úr
gærurotuninni reis skinna-
verksmiðjan Iðunn, sem tók
að framleiða sútuð skinn, skó
o. fl. úr íslenzkum sauðargær-
um og stórgripahúðum. Báðar
þessar verksmiðjur hafa nú
hlotið mikil og góð húsakynni
við Glerá í Akureyrarbæ ut-
anverðum, og er þar nú mið-
stöð þeirrar upprennandi stór
iðju hér á landi sem byggð er
á hráefnum landbúnaðarins.
Enn eru verksmiðjur þessar í
vexti og stöðugt unnið að end
urbótum þeirra, einkum ull-
arverksmiðjunnar, en fram-
kvæmdum, sem fyrirhugaðar
eru á hennar vegum, er enn
hvergi nærri lokið. Nýjum
iðngreinum hefir verið komið
upp, sem síðar verður að vik-
ið, en auk þess rekur Sam-
bandið talsverðan iðnað i fé-
lagi við K.E.A. á Akureyri og
vélsmiðju i Reykjavík, Jötun
h.f. Framleiðsla þessara sam-
eignarverksmiðja og vélsmiðj
unnar er ekki talin í þeirri
upphæð (14Vi millj.), sem til-
greind er hér að framan.
Gefjun.
Ullarverksmiðjan Gefjun
vann á s.l. ári úr 177 þús. kg.
af ull. Sé gert ráð fyrir að
ullarframleiðsla landsins sé
um 500 tonn (500 þús. kg.) á
ári, hefir verksmiðjan unnið
úr rúmlega þriðjungi ullar-
framleiðslunnar að þessu
sinni. Árið 1947 var hafin
bygging nýtízku ullarþvotta-
stöðvar við verksmiðjuna, og
tók hún til starfa á s. 1. ári,
þar er hægt að þvo alla ullar-
framleiðslu landsins, ef með
þarf, og það þótt hún áukizt
til muna frá því sem nú er,
enda má gera ráð fyrir, að
ullarþvottur á heimilum legg-
ist niður að mestu.
Úr ullinni var unnið að
þessu sinni ca. 65 þús. metrar
af ýmis konar dúkum, 22 þús.
kg. af prjónagarni, 4 þús. kg.
af öðru bandi, 96 þús. kg. af
lopa og nál. 300 stoppteppi.
J Þeir, sem því eru kunnugir,
geta svo gert sér grein fyrir,
1 hvað úr þessu sé hægt að fá
1 af fatnáði, en öll framleiðsla
samvinnuverksmiðjanna er
seld á innlendum markaði.
Eins og kunnugt er hefir
orðið mjög mikil framför í
dúkagerð hér á landi á síðari
árum. Myndi hún þó verða
mun meiri, ef hægt væri að
flytja inn úrvals ullartegund-
ir erlendar til að vinna úr á-
samt íslenzku ullinni, og gæti
án efa verið hagkvæmt að
koma á slíkum innflutningi,
þegar íslenzkur ullariðnaður
er samkeppnisfær við erlend-
an iðnað af sama tagi. Telja
fróðir menn, að enginn vandi
væri að greiða slíkan innflutn
ing með fullunnum vörum úr
innlendri ull, er selja mætti
úr landi. — En að því ber að
stefna, að sem mest af þeim
ullardúkum, sem þjóðin þarf
að nota, sé unnið í ísienzkri
verksmiðju og hætta megi að
flytja út íslenzka ull óunna.
Yrði þetta stórmál án efa bezt
leyst á vegum samvinnufélag-
anna, og ættu sem flestir að
styðja að þvi, að svo mætti
verða..
SaumaverkstæSi
Gefjunar.
Gefjun rekur saumaverk-
stæði á Akureyri og i Reykja-
vík. Verkstæði þessi saumuðu
á s.l. ári rúml. 1400 alklæðnaði
karlmanna, rúml. 500 kven-
kápur og um 3300 einstakar
flíkur.
Fataverksmiðjan Hekla
Þessi verksmiðja er einnig
á Akureyri. Er hér um nýjan
iðnað að ræða á vegum sam-
vinnufélaganna, sem ætla má
að eigi sér mikla vaxtarmögu-
leika. í verksmiðju þessari á
að framleiða margs konar
prjónafatnað úr innlendu og
erlendu efni, þar á meðal nær
fatnað og undirfatnað úr
prjónasilki, og sðmuleiðis
vinnufatnað, sem kaupfélög-
in hefir skort tilfinnanlega á
undanförnum árum.
Á s.l. ári voru framleidd í
verksmiðj unni sem næst þvi,
er hér segir:
5500 sett af nærfötum
kvenna.
8100 kvenundirkjólar, nátt-
kjólar og pils.
5100 prjónapeysur og jakk-
ar.
3700 stk. af prjónafatnaði á
börn og unglinga.
28500 pör sokka og leista.
1800 tylftir vasaklúta.
Verksmiðjan hefir núe ign-
ast vélar til að prjóna nær-
fataefni (prjónasilki). og er
framleiðsla þess í þann veg-
inn að hefjast. Og vonir
standa til, að vinnufatagerð-
in geti tekið til starfa innan
skamms.
Iðunn.
Skinnaverksmiðjan Iðunn
afullaði á þessu ári um 21
þús. gærur og sútaði um 35500
skinn og húðir (bæði naut-
gripahúðir og hrosshúðir).
Ennfremur framleiddi hún
um 41500 pör af ýmis konar
skóm, karla, kvenna og barna.
Lætur því nærri, að félags-
menn í samvinnufélögunum
hefðu á þessu ári getað feng-
ið skó frá Iðunn handa helm-
ingnum af heimilisfólki sínu,
ef þeir hefðu einir setið að
framleiðslu verksmiðjunnar.
Samcignarverksmiðjurnar.
Verksmiðjur þær, er Sam-
bandið og Kaupfélag Eyfirð-
inga eiga sameiginlega, eru
sápuverksmiðjan Sjöfn, kaffi
bætisgerðin Freyja og Kaffi-
brennsla Akureyrar. Allar
þessar verksmiðjur eru á Ak-
ureyri.
Sápuverksmiðjan flram-
leiddi á árinu um 125 þús. kg.
af þvottadufti, 147 þús. kg. af
þvottasápu og blautsápu, 10
þús. tylftir handsápu, 2400
tylftir raksápu, 11 þús. kg. af
sóda, lút o. fl., 50 þús. pakka
af kertum, 11 þús. dósir af
júgursmyrslum og 12 þús. kg.
af trélími. Nam framleiðsla
þessi nál. 800 þús. kr. á árinu.
Kaffibætisgerðin framleiddi
vörur fyrir um 150 þús. kr. og
kaffibrennslan fyrir 320 þús.
kr. Er hér að sjálfsögðu um
verksmiðjuverð að ræða.
Nokkuð hefiir það dregið úr
framleiðslugetu samvinnu-
verksmiðjanna á undanförn-
um árum, að ekki hefir feng-
izt svo margt fólk til vinnu í
verksmiðjunum, sem þörf
hefði verið á. En alls störfuðu
á s.l. ári í verksmiðjum þeim,
er hér hafa verið nefndar
350—360 manns, þar af 150 í
klæðaverksmiðjunni, 85 í
skinnaverksmiðjunni, um 40
í fataverksmiðjunni Heklu og
20 í sápuverksmiðjunni, en 50
á saumastofum og útsölu verk
smiðjanna á Akureyri og í
Reykjavík. Margir hafa þvi
atvinnu við iðnað Sambands-
ins, auk þess sem hann stuðl-
ar að því að auka verðmæti
innlendra hráefna og vinna
þeim þar með öruggari mark-
að.
Hér hefir ekki verið rakin
sérstaklega sú starfsemi, sem
útflutningsdeild Sambands-
ins hefir með höndum og telja
má til iðnaðar, svo sem garna
hreinsunin, sem fyrr var
nefnd, og nú fer fram bæði í
Reykjavík og á Akureyri, en
á s.l ári voru hreinsaðar á veg
um S.Í.S. garnir úr rúml. 200
þús. fjár. Auk hennar má
nefna frystihúsið Herðubreið
í Reykjavík, sem frysti og
geymdi rúml. 2600 tonn af
kjöti og öðrum sláturfjáraf-
urðum, og reykhús S.Í.S., sem
seldi fram undir 290 tonn af
hangikjöti. Starfsemi þessara
fyrirtækja er heldur ekki með
talin 1 umsetningu verksmiðj-
anna hér að framan. Á vél-
smiðjúna Jötun h.f. hefir áð-
ur verið minnst. — Fóður-
blöndun hóf S.Í.S. á sJ. ári
og voru blönduð 5400 tonn af
skepnufóðri.
Eigi verður heldur að þessu
sinni getið iðnaðarstarfsemi
þeirrar, sem rekin er víða um
land á vegum einstakra sam-
bandsfélaga án hlutdeildar S.
Í.S., en sú starfsemi er þegar
mikil orðin og fer vaxandi.
Má þar t. d. nefna sláturhús
og frystihús kaupfélaganna,
saumaverkstæði, viðgerðar-
verkstæði o. fl., þess er
skemmst að minnast, að tvö
saipvinnufélög vestanlands, á
Þingeyri og Hólmavík, hafa
nýlega beitt sér fyrir þvi, að
komið var upp fiskimjölsverk
smiðjum á félagssvæðum
um þeirra. Væri ástæða til að
skýra ýtarlega frá þessari
starfsemi allri, ef fullnægj-
andi gögn væru fyrir hendi.
Sums staðar erlendis eru
(Framhald á 6. síðu.)
Veitingamaður úti á landi
skrifar:
„Oft má sjá í blöðunum ýmis
konar skæting til þeirra, sem
fást við veitingarekstur, einkum
verður þeim þó tíðrætt um sal-
erni veitingahúsa úti á landi.
Venjulega eru þetta dylgjur og
sleggjudómar í garð veitinga-
húsa yfirleitt, en þó stundum
látið skína í hvar verst sé, án
þess að nefna nöfn, svo að skrif-
finnarnir (hvort sem þeir kalla
sig Víkverja eða annað) geti náð
sér niðri á viðkomendum, vegna
einhverra ýfinga þeirra á milli,
en veitingamönnum sé erfiðara
fyrir að reka af sér rætnina og
atvinnuróginn.
Ugglaust er salemum veit-
ingahúsa víða ábótavant. En
það er sannarlega ekki að öllu
leyti veitingamönnunum að
kenna. Sumir gestanna eiga þar
áreiðanlega fyllilega sína sök.
Þegar t. d. handklæði og sápa
eru höfð i salernum er ekki ó-
sjaldgæft að hvort tveggja sé
horfið áður en varir og jafnvel
„Closettrúllumar“ líka. í skál-
arnar er troðið ýmsu rusli og
frárennslið stíflað og stundum
jafnvel kemur fyrir að gestimir
ganga þarfinda sinna á Closett-
gólfið, þótt áður hafi allt verið
í góðu lagi þar innra. Ég hefi
oft séð „snyrtiklefana" hreina
og ágæta, en svo sem hálftíma
seinna eins og verstu svínastíú.
En fyrst þetta er svona, þá
þarf að laga þetta, en það er
ekki hægt nema með aukinni um
gengnismenningu almennings.
Auðvitað má segja að nokkuð
mætti bæta úr, með því að hafa
stöðuga verði við „snyrtiklef-
ana,“ en þar sem eru máske
venjulega lítil viðskipti, er of
mikill kostnaður fyrir veitinga-
mennina að halda mann á háu
kaupi við svona starf. Tæplega
nokkur hæfur maður vill gera
það nema fyrir góð laun og hon-
um má tæplega ætla annað
verk.
Annars er þetta hrein áníðsla
oft á veitingahúsum, sem standa
við fjölfamar þjóðbrautir, að
verða að hreinsa „snyrtiklef-
ana,“ vegna fjölda manna, sem
gera þau ein „viðskipti," að nota
aðeins þessi. nauðsynlegu smá-
hús. En það er afleiðing van-
rækslu þeirra, sem vegunum og
umferðinni ráða.
En það er fleiri ómenning
sumra gesta, sem veitingamenn
úti á landi verða að stríða við,
heldur en umgengnin í „snyrti-
klefunum." T. d. hið sífellda
rusl, sem fólk fleigir frá sér hvar
sem það er. Bréfadót, sígarettu
stubbar, eggjaskurn, dósadrasl
og alls konar óþverri hálfþekur
oft slóðir ýmsra ferðamanna,
svo að hin mesta ömun er að.
Þá er það líka f gestastofum
hinn sífelldi kæfandi tóbaks-
reykur og aska á undirskálum,
bollum, diskum, borðum, dúkum
og gólfi. Og jórtur-gúmmíið, sem
er klest á sömu staði, er líka hið
viðbjóðslegasta. Svona má lengi
telja ýmsa hluti, sem virðast
eins og fastar fylgjur ótrúlega
margra gesta.
Þá eru skemmdarverk algeng,
svo sem að krota út hurðir og
veggi, slíta blóm upp rétt við
húsveggina og stundum skógar-
hríslur, þar sem þær eru.
Virðist engu betra í þessum
efnum fólk, sem er búið að vera
í skólum í 7—10 ár, þótt alltaf
sé fjöldi af alls konar fólki líka,
sem gengur vel um, þar sem það
fer.
Sýnist að skólanir ættu að
kenna og venja nemendur sina
á hina einföldustu og sjálfsögð-
ustu umferðamenningu. Og blöð
og útvarp ættu að gera sitt tH
að hafa áhrif á almenning til
bóta í umgengni, en vera ekki
aðeins að vandlæta yfir veit-
ingamönnunum, sem eru að
bazla — oft við mikla erfiðleika
— við að halda uppi gestaheim-
ilum hér og þar um landið.“
Eitthvað mun nú hafa verið
talað um slæma umgengni, en
seint verður góð vísa of oft
kveðin.
Starkaður gamli.
Þökkum innilega auðsýnda samúð við andlát og
jarðarför mannsins míns, föður okkar og tengdaföður,
HANNESAR ÓLAFSSONAR.
Svafa Þorsteinsdóttir, börn og tengdabörn.
Þökkum hjartanlega auðsýnda samúð við fráfall
og jarðarför
GUÐRÍÐAR SIGURÐARDÓTTUR
Hávarðskoti, Þykkvabæ.
Vandamenn.
Fresfið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Auglýsingasími Tímans 81300