Tíminn - 25.08.1950, Síða 4

4.
TÍMINN, föstudaginn 25. ágúst 1950.
185. blaff.
Samvinna og þjóðnýting
Grein sú, er Hermann Jón-
asson formaður Framsóknar-
flokksins, skrifaði í þjóðhá-
tíðarblað Tímans í vor, virð-
ist hafa valdið nokkrum á-
hyggjum meðal forystu-
manna Alþýðuflokksins. Al-
þýðublaðið hefir hvað eftir
annað vikið að þessar grein
með nokkurri vanstillingu.
Og einn af þingmönnum
flokksins, Gylfi Þ. Gíslason
próf., hefir nú í sumar birt í
blaði sínu eigi færri en fimm
langar ritgerðir, er allar virð
ast skrifaðar í tilefni af fyrr-
nefndri grein H. J. Hefir nú
verið frá því skýrt, að þessar
ritgerðir prófessorsins verði
gefnar út í bókarformi til af-
nota fyrir liðsmenn þjóðnýt-
ingarinnar hér á landi. Svo
mikils þykir nú við þurfa.
Þrennt er að einkum í grein
H. J., sem virðist hafa farið
í taugarnar á Alþýðuflokks-
mönnum.
í fyrsta lagi sýndi H. J.
fram á, að vonir jafnaðar-
manna fyrir 30 árum um holl
ustu starfsmanna við þjóð-
nýtt fyrirtæki hefðu brugð-
ist. í öðru lagi var því haldið
frám af H. J., að jafnaðar-
mannaflokkar nágrannaland
anna flestra hefðú farið sér
hægt í því að hrinda jóðnýt-
ingaráformum í framkvæmd,
en í stað þess rekið svipaða
pólitík og Framsóknarflokk-
urinh hefir rekið hér á landi.
í þriðja lagi færði H. J. fram
ýms rök fyrir því, að úrræði
samvinnunnar væru vænlegri
til lausnar ýmsum vandamál
um þjóðfélagsins en úrræði
þj óðnýtingarmanna.
Um reynzlu þá, er fengist
hefur af þjóðnýtingu og á-
lyktanir þær, er erlendir jafn
aðarmenn hafa dregið af
þeirri reynzlu, skal ekki nán-
ar rætt að sinni. Hinsvegar
þykír rétt að vikja nokkrum
orðum að því, sem Gylfi Þ.
Gíslason segir um samvinnu-
stefnuna og hlutdeild hennar
í lausn þjóðfélagslegra vanda
mála.
G. Þ. G. segir:
„Samvinnustefnan er eng-
anvegin hliffstæff þjóðmála-
kenning einkareksturskenn-
ingunni eða jafnaðarstefn-
unni, sem báðar fela í sér
ákveðna lausn á þjófffélags-
vandamálunum í heild. Sér-
hver hugsandi maffur verður
aff gera sér ljóst, hvaða meg-
inleiðir hann vill láta fara
til þess aff tryggja sem mesta
frahileiffslu og sem réttlátasta
arðskiptingu, en úr því sker
samvinnustefnan ekki“
..„Þessvegna er“ segir hann,
„villandi í grundvallaratrið-
um, þegar gerff er grein fyrir
kjarna þjóðfélagsvandamál-
anna á þann hátt, aff þar sé
um aff ræffa val milli einka-
reksturs, þjóffnýtingar og sam
vinnureksturs“
Að hans dómi er valið að-
eins milli einkareksturs og
þjóðnýtingar.
Með þessu er G. Þ. G. að
halda því fram, að rangt sé
að tala um samvinnustefnuna
sem sérstaka þjóðmálastefnu.
Hann virðist vera svipaðrar
skoðunar og Jón Pálmason
frá Akri, að í raun réttri eigi
þjóðin aðeins að skiptast í
tvo stjórnmálaflokka, sosíal-
ista og kapitalista. Fyrir
fleiri flokka sé í raun og veru
Skrif Gylfa Þ. GIí
engin sérstök þjóðmálastefna
til. Menn verði að trúa á
annaðhvort, einkarekstur eða
þjóðnýtingu, og skipa sér í
flokk eftir þvi.
Sjálfur lýsir G. Þ. G. sam-
vinnustefnunni á þessa leið:
„Hún kennir, aff í viðskipt-
um sérstaklega eigi hlutað-
eigendur að annast eða látast
annast sameiginlega kaup sín
og sölu til þess aff tryggja
sem hagkvæmast verff og
koma í veg fyrir óeðlilegan
milliliðagróða. Hún telur einn
ig rétt aff beita hliðstæðum aff
ferðum, þar sem hægt sé aff
koma því við í framleiðslu til
þess aff tryggja þeim, sem viff
framleiðsluna vinna, þær tekj
ur, sem framleiðslan gefur
raunverulega af sér.“
Getur nú G. Þ. G. ekki fall-
izt á það við nánari athugun,
að heimurinn myndi breyt-
ast töluvert, ef allur „óeðli-
legur milliliðagróði“ væri af-
numinn. Skyldi það ekki vera
ærið verkefni fyrst um sinn
fyrir sérstaka „þjóðmála-
stefnu“ að beita sér fyrir
slíku, bæði hér á landi og
annars staðar?
Vandamál vörudreifingar-
innar“ sem G. Þ. G. nefnir svo
er eitt af mestu vandamálum
heimsins eins og nú standa
sakir. Af því að sú tegund
vandamála er enn að mestu
óleyst, stafar það m. a. að
sumsstaðar á jörðinni búa
heilar þjóðir við skort jafn-
framt þvi, að miklar birgðir
neyzluvara verða ónýtar á
öðrum stöðum. Ef samvinnu-
stefnan getur leyst „vanda-
mál vörudreifingarinnar"
mega fylgjendur hennar út
af fyrir sig vel við una að
hafa gert hana að þjóðmála-
stefnu sinni.
G. Þ. G. segir, að „samvinnu
rekstur í framleiðslu komi aff
eins til greina í smáum at-
vinnurekstri t. d. bátaútvegi,
ýmsum handiðnaði o. s. frv.“
Stórfyrirtæki til framleiðslu
sé „ekki unnt að reka þannig,
aff þau séu sjálf meff sam-
vinnusniffi“.
Hér liggur þá fyrir viður-
kenning G. Þ. G. á því, að
hægt sé að reka „smá“ fram-
leiðslufyrirtæki með sam-
vinnusniði. En hin „smáu“ fyr
irtæki eru nokkuð mörg, ekki
sízt hér á landi.
Sú kenning G. Þ. G., að
ekki sé unnt að reka stórfram
leiðslufyrirtæki með sam-
vinnusniði, er algerlega úr
lausu toft gripin. Hitt er svo
annað mál, að samvinnumenn
hafa aldrei verið þeirrar skoð
unar, að slíku reksursfyrir-
komulagi yrði komið á í
skjótri svipan.
Hér kemur fram m. a. mun
urinn á starfsaðferð sam-
vinnumanna og þjóðnýtingar
manna. Sosíalistar vilja koma
þvi á með lögum, kommúnist-
ar með ofbeldi, að einkarekst
urinn sé lagður niður og rík-
isrekstur tekinn upp í stað-
inn. Breytingin á ið gerast
með valdboði, samkvæmt fyr
irmælum frá þjóðfélaginu,
og eftir þessum fyrirmælum
eiga einstaklingarnir að fara
jafnskjótt sem þau eru gef-
in. Samvinnumenn vilja efla
la.s»iiar prófessors
félagshyggju hins vinnandi
fólks og þekkingu þess á við
fangsefnunum. Það er yfir-
leit ekki ósk samvinnumanna,
að samvinnufélög og fyrir-
tæki, sem rekin eru
með samvinnusniði, séu stofn
uð með valdboði. Samvinnan
á að vera frjáls, byggjast á
vilja einstaklinganna til að
sameina átök sín í ákveðnum
tilgangi. í samvinnufélögum,
sem þannig eru mynduð, hef-
einstaklingsframtak almenn-
ings skapað sér skipulags-
form, sem menn vlja una við
og vinna fyrir af trúmennsku,
af því að það er miðað við
þeirra eigin álit, þarfir og
vilja. En þetta skipulag verð-
ur að fá sínn tíma til að vaxa.
Undirstaða þess er lífið sjálft.
Þesvegna hlítir það sömu
vaxtarskilyxðum og annað
gróandi líf. Það verður ekki
mótað eða aukið með afli
eins og hinn ^dauði málmur
milli hamars og steðja.
En þó að samvinumenn
óski þess ekki yfirleitt, að
skipulagi samvinnunnar sé •
komið á með lögum, er hitt
eigi að síður mjög mikilsvert
að þeirra dómi, enda getur
það jafnvel verið lífsskilyrði
samvinnunar, þegar svo stend
ur á, að þeir, sem hafa úrslita
áhrif á löggjafarstarfsemina
á hverjum tíma, séu sam-
vinnumenn. Því aðeins verð-
ur það tryggt, að löggjöfin sé
þannig úr garði gerð, að sam-
vinnufélögin geti vaxið og
dafnað í skjóli hennar, en
ekki séu lagðir steinar í götu
þeirra af hálfu löggjafanna.
Stefna samvinnumanna er
því jöfnum höndum þjóðmála
stefna utan lööggjafarþing-
anna og þjóðmálastefna á
vettvangi stjórnmálanna. Tak
mark hennar er að efla sam-
vinnufélögin og færa út verk
svið þeírra eftir því sem fé-
lagsþroski þjóðarinnar leyfir.
Hingað til hefir einkum verð
að því unnið, að tryggja sann-
virði vara fyrir notendur,
þeirra eða framleiðendur og
færa verzlunarfjármagnið i
hendur alþýðu manna. Trygg
ingarstarfsemi og útvegun
lánsfjár er rekin i stórum stíl
á vegum samvinnufélaga í
ýmsum löndum, og bygging-
arstarfsemi þeirra í þágu fé-
lagsmanna sinna er alkunn
einnig hér á landi. í þessum
efnum er enn mikið óunnið,
bæði hér og annars staðaA
En einnig við sjálfa framleiðsl,
una, og þá eigi sizt stórfram-
leiðsluna mun samvinnuhreyf
ingin láta til sín taka, meir
en verið hefir, er stundr líða,
og þá væntanlega með giftu-
samlegri árangri en hingað
til hefir orðið af þjóðnýtng-
aráformum „Alþýðuflokks-
ins“.
ELDURINN
gerir ekki boð á undan sér!
Þeir, sem eru hyggniir
tryggja strax hjá
Samvinnutryggingum
flucflýAii í Twœkuin
Höfuð'dagurinn nálgast. Hann
er 29. ágúst. Það er gamalla
manna mál að oft skipti um veðr
áttu þann dag. Ef óþurrkasamt
hafði verið um sláttinn, sögðu
menn: Hann batnar með höfuð
deginum. Og margir segja það
enn. En rigning á höfuðdaginn
þykir ekki góðs viti. Sumir segja
aftur á móti, að haustið fari eft
ir veðrinu á Egidiusmessu, sem
er 1. sept.
„Hundadagarnir" hafa verið
erfiðir að þessu sinni. Bændur
og síldveiðimenn hafa fengið sig
fullreynda á tíðarfarinu í sumar.
Það má heita sama, hvaðan vind
urinn blæs. Rigning eða að
minnsta kosti skúrir úr öllum
áttum, nema á vestanverðu land
inu — og þoka eða ,,bræla“ á
miðunum. En út yfir tók á Aust
urlandi í vikunni sem leið.
Síðastliðið laugardagskvöld
var ég staddur hjá rosknum
bónda syðra, sem var að hlusta
á útvarpsfréttirnar að austan.
Hann þagði við og sagði svo:
Ég held, að við ættum ekki að
kvarta yfir óþurkkunum héma.
Var þó búinn að hafa mikiíi
fyrir því, sem inn var komið
af sumarheyskapnum. En lengi
má una duttlungum náttúrunn
ar, meðan ekki verða slys á
lífi eða limum af hennar völd-
um.
Manntjón mun ekki hafa orð-
ið á íslenzku síldveiðiskipunum
að þessu sinni, en a. m. k. einn
sinni hefir þó orðið árekstur í
þoku, og sökk annað skipið, sem
í hlut átti. Strönd hafa átt sér
stað og er það ekki furða í
þessu tíðarfari. Útlent skip
strandaði í Þorgeirsfirði og fórst
af því einn maður. Það er ein-
kennilegt, sem segir í fréttum
af þessu slysi, að hinir útlendu
skipbrotsmenn virðast hafa' ver
ið hræddir við íslenzu björgun-
armennina. Svona er tortryggn-
in milli þjóða. Ef til vill hefir
þessum útlendu sjómönnum ein
hverntíma verið sagt, að hér
væru strandræningjar, sem nídd
ust á skipbrotsmönnum, eins og
sumstaðar tíðkaðist á fyrri öld-
um. Talið er, að sumum þjóð-
um séu sagðar ófagrar sögur,
af því, sem fram fari í löndum
annarra þjóða.
Þeir, sem svona sögur heyra
af íslendingum, hefðu gott af
að sjá kvikmyndina af
því, sem gerðist við Látrabjarg
fyrir þrem árum. Og allir ís-
lendingar ætttu að sjá hana.
Það ætti að geyma hana um
aldur og æfi og sýna hana
hverri nýrri kynslóð, sem á
legg kemst í landinu. En vel
mætti bæta við hana ýmsu úr
lífi fólksins, sem að björgim-
inni stóð. — Einhverntíma
hefðu íslenzk þjóðskáld valið sér
þessa atburði að yrkisefni.
„Ferðalangur" skrifar mér á
þessa leið: „Ég kom nýlega í
Þorlákshöfn, og þar þykja mér
vera miklar framkvæmdir á
ferðinni. Búið að byggja haf-
skipabryggju. Mér er sagt, að
700 tonna skip hafi lagst við
hana. Hún virðist vera mjög
rammbyggð, víst um 10 metra
breið með háum skjólgarði að
utanverðu, enda þarf mikið til
að standast átök við haföld-
una á vetuma. 1 Þorlákshöfn
er beinamjölsverksmiðja, og nú
er langt komið að byggja hús
til að þurrka í saltfisk. Stór
geymsluhús fyrir fisk eru líka
i byggingu, en skemmra komin
— auk þeirra sem fyrir voru.
Sumir segja, að þarna sé fram
tíðarhöfn Suðurlands, bæði fyr
ir fiskiskip og kaupskip, 1 vetur
voru .þar nokkrir stórir vélþát-
ar og öfluðu vel. Ég taldi um
40 stóra fiskstakka á mölunum
út með sjónum. Saltfiskurinn
hefir verið þurrkaður úti í sum
ar, og hlýtur það að hafa geng-
ið treglega nú í seinni tíð eins
og annars staðar, vegna óþurrk
anna.
í Þorlákshöfn er stórt tún og
nokkur bithagi utantúns, en að
öðru leyti er land jarðarinnar
að mestu gróðurlaust, sandar
og berar klappir á milli, hellu-
hraun. Nokkur melgróður er þó
hér og þar, og landið hefir lengi
verið friðað fyrir sauðfé, ásamt
hluta af Neslandi í Selvogi. En
lönd Þorlákshafnar og Ness
liggja saman. Þar er ein af sand
græðslugirðingum ríkisins. Ef
einhverntíma verður stór bær
í Þorlákshöfn, mun verða lögð
áherzla að græða upp sandinn,
þvi að hann er ömurlegur yfir
ferðar, og fýkur úr honum á
veginn, þegar stormar eru.
Auk stórra vélbáta á legunni
sá ég þarna nokkra trillubáta
í fjöru, sem bera nöfn Skál-
holtsbiskupa, a. m. k. sumir, og
er það vel til fundið.
Ég bæti því við, að mér er
sagt, að víða sé verið að koma
upp einskonar súgþurrkun á salt
fiski á þessu ári, líklega á 30—
40 stöðum. Það er dýrt, en eifct-
hvað . verður að gera til að
tryggja sölu á fiskinum. Ekki
dugir að sitja aðgerðalaus og
láta allt fara í hundana.
Gestur.
Hjartans þakkir fyrir auðsýnda samúð við andlát
og jarðarför
JÓFRÍÐAR JÓNSDÓTTUR
frá Fallandastöðum
Vandamenn
||*ll■llllll■lllllllll||||||l■ll|||•■llll■lllll■llll•llllllllllll■llllllllllllllllllllll■ll■llllkll■llll•lllll|||l|lall,,,|l«|||l|,,l|lt■l||•ll■
Öllum ykkur, sveitungar, vinir, og vandamenn, nær 1
| og fjær sem glödúuð mig á 80 ára afmæli mínu 20. í
| ágúst s. I. meö heimsóknum, gjöfum, skeytum, og f
[ margskonar vinsemd, þakka ég hjartanlega og bið Guð |
| að blessa ykkur í framtíðinni.
Hellishólum í Fljótshlíð.
Sigurður Ólafsson
Auglýsingasími Tímans 81300