Tíminn - 23.09.1950, Blaðsíða 5

209. blað.
• fc »
TÍMINN, laugardaginn 23. september 1950.
5.
Flóttinn frá fr 3 m l&i öslunni
Laugard. 23. sepí.
Togaradeilan
Úrslit atkvæðagreiðslunnar
um tillögur sáttanefndar í,
togaradeilunni urðu þau, að
þeim var hafnað með stór-
felldum atkvæðamun af báð-
um deiluaðilunum. Samkomu
lagshorfur í deilunni virðast
því litlu eða engu betri nú
en fyrir nær þremur mánuð-
um síðan, þegar togaraverk-
fallið hófst.
Þeir, sem til þekkja, telja
að tillögur sáttanefndarinn-
ar hafi verið við það miðaðar,
að gengið yrði eins langt til
móts við kröfur sjómanna
og unnt væri, án þess að
stefnt yrði i fyrirsjáanlegan
hallarekstur á togaraútgerð-
inni. Útgerðarmenn virðast
hafa talið, að sáttanefndin
hafi gengið lengra en rekst-
ur útgerðarinnar þyldi. Af
hálfu sjómanna hafa ekki'
verið færð rök fyrir því, að1
togaraútgerðin gæti boðið'
þeim betri kjör en tillögur
sáttanefndarinnar gera ráð
fyrir. Eigi að síður halda þeir
fast við kröfur sínar.
Þegar á þetta er litið, virð-
ist horfur ekki miklar á því,
að deiluaðilar komi sér sam-
an. Allar líkur benda til þess,
að verkfallið myndi vara
endalaust, ef þeir væru látn-
ir eigast einir við.
Afstaða þjóðfélagsns er
hinsvegar þannig, að það þol
ir ekki endalausa stöðvun tog
araflotans. Mikið af fjármun
um þjóöarinnar hefur verið
bundið í þessum stórvirku
framleiðslutækjum með það
fyrir augum, að þau öfluðu
ríflegs gjaldeyris fyrir þjóðar
búið. Nú þarf þjóðin meira
á þessari gjaldeyrisöflun að
halda en oftast áður. Það er
henni því mikið nauðsynja-
mál, að deilan leysist sem
fyrst.
Það er viðtekinn regla í
lýðræðisþjóðfélögum, þegar
verkföll eru hafin með eðli-
legum hætti, að rikisvaldið
gefi deiluaðilum næglegan
tíma tl að jafna ágreining
sinn. Hinsvegar getur þjóðfé-
lagið ekki veitt þennan frest
endalaust, því að ella gætu
slík vinnubrögð leitt til al-
gers öngþveitis og stjórnleys-
is. Þegar deilan hefur staðið
lengi og er samt enn á því
stigi, að engar horfur eru á
samkomulagi milli aðila, en
tjón heildarinnar verður til-
finnanlegra með hverjum
degi, hefur ríkisvaldið bæði
rétt og skyldu til að höggva
á hnútinn með einum eða
öðrum hætti.
Togaraverkfallið er nú kom
ið á það stig, að til þess
hlýtur að reka, að ríkisvaldið
geti ekki látið það afskipta-
laust, ef afstaða deiluaðila
breytist ekki fljótlega og sam
komulagshorfur aukast.
Hér skal ekki rætt neitt
uni þá möguleika, sem ríkis-
valdið hefur til að leysa deil-
una. Erlendis hefur ýmist ver
ið gripið til þeirra úrræða að
leysa enstakar verkfallsdeil-
ur með gerðardómi eða með
lögfestingu á tillcgum sátta-
semjara eða sáttanefndar.
Sumstaðar hafa atvinnufyr-
irtæki þau, sem verkfallið
hefur náð til, verið þjóðnýtt
til bráðabirgða, en þá alla
jafnan á þeim grundvelli, að
Ermdi eftir Friðgeir Sveinsson gfaldkðra
Gott kvöld, góður hlustend
ur!
Sumri er tekið að halla. Að
þessu sinni hefir það verið
okkur erfitt og lítt gjöfult.
Bændur norðaustan- austan-
og suðaustanlands hafa orðið
að þola óvenju erfitt tíðarfar
og eru því óvenju illa búnir
undir köld átök vetrarins,
Verður því ekki annað séð,
nema sérstakar ráðstafanir
verði gerðar, en að márgur
bóndi hverfi að því ráði, að
minnka bústofn sinn til að
forðast, svo sem verða má, ó-
hófleg fóðurbætiskaup.
Ef bændur þurfa að taka
þennan kost til að bjarga sér
undan öðrum stærri skellum,
er það ærið alvörumál fyrir
þjóðfélagið. Samdráttur fram
leiðslunnar er okkur hættu-
legri en flest annað, svo illa
sem við erum staddir í þeim
efnum.
Ekki hefir sumarið verið
verið gjöfulla við sjávarsíð-
una. Síldveiðin hefir brugðist
svo að aldrei hefir verið verra
en nú, og hefir þó nógu illa
skipast undanfarin ár við þá
atvinnugrein.
Á þessu sumri höfum við
mátt horfa á afkastamestu
veiðitæki landsmanna, nýsköp
unartogarana svokölluðu
bundna vandlega í skjóli við
hafnargarðinn hér í Reykja-
vík, i stað þess að sækja út
á fiskimiðin, og afla dýr-
mætra gjaldeyristekna fyrir
þjóðfélagið. Er það kapituli
út af fyrir sig, sem er þyngri
en tárum taki.
Á sama tíma eru gjaldeyris
yfirvöldin að brjóta heilan
um það, hvernig eigi að láta
þann gjaldeyri, er við höfum
yfir að ráða, hrökkva til
kaupa brýnustu nauðþurfta.
Ósanngjarn málflutningur.
Á þessu ári hafa útflutnings
vörur okkar íslendinga fallið
í verði á heimsmarkaðinum.
Markaðstregðu hefir einnig
borið að garði. Það eru því
síður en svo að horfurnar séu
góðar eins og nú standa sak-
ir. Eðlilegt er, að margt og
mikið sé um þetta rætt og
ritað. Hitt er svo sorglegra,
hve mikið af því, sem um
þessi mál er sagt virðist vera
gert í einhverjum annarleg-
um tilgangi, en alls ekki til
þess að sýna fram á hvað
gera þurfi til útbóta né held-
ur það, sem er þó auðveldara,
að skýra á hlutlægan hátt af
hverju erfiðleikarnir stafa. T.
d. kemur viða fram sú skoð-
un í umræðum og blaðagrein
um að verðfall á erlendum
markaði og markaðstregða
standi í beinu sambandi við
gengislækkun ísl. krónunnar.
Er það helst um þennan mál
flutning að segja, að hann
er fullkomin móðgun við
tiómgreind almennings í
þessu landi, og alveg
óskiljanlegt hverjum er
verið að þjóna með
slíku skrafi, því það
mega þeir vita, sem þessu
halda fram, að allir, sem um
þessi mál hugsa af einhverri
alvöru, verða að viðurkenna,
hvort ,sem þeim nú þykir það
ljúft eða leitt, að allt þetta
á sér stað þrátt fyrir gengis-
lækkunina, en ekki vegna
hennar.
Gamalt íslenzkt máltæki
segir: „Neiðin kennir naktri
konu að spinna" og þótt ekki
sé hægt að segja, að hér sé
neyð enn sem komið er og
vonandi verði aldrei, þá
krefjast erfiðleikarnir þeir,
! sem nú er við að etja, þess, að
. eitthvað sé hugsað alvarlega I
I til framtíðarinnar og þess, |
, hversu megi ráða bót á þeim!
, óhugnaði, sem að undanförnu
hefir færst yfir efnahags- og
atvinnukerfi okkar íslend-;
inga.
| Er þá fyrst að gera sér
' grein fyrir því, hvar við er- .
um stödd, hversu atvinnu-
háttum okkar er komið í dag.
, Vil ég nú víkja að því nokkru
nánar.
Atvinnuskiptingin 1940.
Árið 1940 fór fram rann-
sókn á því hversu margir ein
staklingar lifðu á hverri at-
vinnugrein fyrir sig. Leiddi sú
rannsókn í Ijós samkv. skýrsl
um hagstofunnar fyrir það ár,
að 30,6% landsmanna lifðu
af vinnu við landbúnað,
21,3% af vinnu við iðnað,
15,9% af vinnu við sjávarút
veg, 8,7% af vinnu við sam- !
göngur, 7,2% af vinnu við
verzlun, 5,8% af vinnu við
opinbera þjónustu og 5,2%'
var fólk, sem ekkevt vann en
lifði af eignum sínum. M. ö.
o. árið 1940 lifir 46,5% lands'
manna af framleiðslu þ. e. af
landbúnaði og sjávarútvegi. |
Að sjálfsögðu mætti þátt- ,
taka í beinum framleiðslu-
störfum vera meiri, og þyrfti
að vera meiri. En þau ár, sem
þessi eða lík atvinnuskipting I
var hjá okkur, var þó ekki
skuldasöfnun erlendis og ekki
þurftum við þá á gjafafé að
halda. Má því gera ráð fyrir,
að ef þessi hlutföll hefðij
haldist óbreytt væri nú gott
að lifa á íslandi. |
Frá því aö þessi rannsókn
fór fram fyrir réttum 10 árum
síðan, hafa ekki verið skráð-
ar neinar tölur varðandi at-
vinnuhætti, og er því eigi
unnt að segja nákvæmlega,
hversu þessum málum er
komið nú. Hér verður þetta
kaupgreiðslur hafa veriö látn
ar vera í samræmi við eldri
samninga meðan fyrirtækin
hafa verið rekin af ríkinu.
Bráðabirgða rekstur ríkisins
hefur þá verið við það miðaö
ur, að tími ynnist til samn-
inga, án þess að atvinnutæk-
in væru ónotuð, og jafnframt
fengist óhlutdrægar og raun
hæfar uppíýsingar um rekstr
arafkomu fyrirtækjanna.
Á þennan hátt var t. d. af-
stýrt járnbrautarverkfalli í
Bandaríkjunum á dögunum
og tóku hlutaðeigandi verka-
lýðssamtök því sæmilega.
Sá möguleiki virðist einnig
fyrir I^end í sambandi við
togaradeiluna, að sjómcnn-
unum sjálfum verði gefin
kostur á því að reka togarana
um skeið og þeir fengju þann
ig úr því skorið undir eigin
stjórn, hvað þeim raunveru-
lega bæri. Þá fengist sá grund
völlur, sem ekki væri hægt að
véfengja.
Það er áreiðanlega vax-
andi krafa þjóðarinnar að
endir verði bundinn á stöðv-
un togaranna. Bezt væri, ef
deiluaðilar gætu komið sér
saman. Geri þeir það ekki,
verðr ríksvaldið fyrr en sið-
ar að skerast í leikinn.
því rætt eftir þvi sem næst
verður komist.
Aukning iðnaðarins
i landinu eru nú um 6500
fcændur, þar eru þó meðtald-
ir flestir unglingar í sveit,
sem cru yfir 16 ára aö aldri
um 4500 manns hafa stund-
að sjóinn sem aðalatvinnu-
grein, það eru því aðeins um
11 þús. manna, sem hafa bein
framleiðslustörf sem aðalat-
vinnu. Hins vegar hefir iðn-
aðarmönnum fjölgað á þessu
árabili og eru þeir nú fjöl-
mennasta atvinnustéttin eða
um 11 þús. eða jafnmargir og
bændur og sjómenn til sam-
ans.
Út af fyrir sig er margt
gott um vöxt iðnaðarins að
segja. Iðnaður er nauðsynleg
og sparar gjaldeyri í stór-
um stil, en þvi miður er all-
mikið af ónauðsynlegum iðn
aði svo sem jólatrésskrauts-
og gifsmyndaframleiðslu svo
eitthvað sé nefnt. Og því mið
ur hafa iðnaðarvörur okkar
eigi náð þvi marki að vera út
flutningsvörur, þegar frá er
tekinn fiskiðnaður.
Getur iðnaðurinn því ekki
bætt úr gjaldeyrisþörfinni, að
öðru, en spara gjaldeyri mið-
að við að kaupa vörurnar full
unnar erlendis. En gjaldeyri
til kaupa á hráefni til iðnað
ar og véla til iðnaður, verður
að taka af gjaldeyristekjum
beinnar framleiðslu.
Gjaldeyrisöflunin byggist
á framleiðstlstéttunum
Um þessar mundir munu
vera um 141 þús. manns á
landinu, þar af eru 44 þús.
börn og unglingar innan 16
ára. Þeir, sem eru á starfs-
aldri eru því um 97 þús. Ef
við gerum ráð fyrir að helm-
ingur af því séu konur, sem
mun láta mjög nærri, eru á
landinu um 48,500 vinnufærra
karla yfir 16 ára aldur. Af þeim
vinna aðeins 11 þús. við bein
framleiðslustörf eða sem
næst 23% auk þeirra, sem
hafa slík störf til ígripa t. d.
skólapiltar, sem fara á síld
yfir sumartimann, og aðrir, er
líkt stendur á um.
Þar sem útflutningur okk-
ar íslendinga er aðallega ó-
unnin fiskur, hálfunnar síld
arafurðir og lítilsháttar land
búnaðarvörur, verða bændur
og sjómenn að skapa útflutn
ingsverðmæti, sem nægja til
að kaupa fyrir allar kaptital
vörur, vinnsluvélar og verk-
færi, brennsluolíur, olíur og
kol til hitunar, kornmeti,
sykur, kaffi o. fl. matvörur,
jafnvel kartöflur í stórum
stíl og fatnaðarvörur að
mestu leyti.
Það er vel skiljanlegt að í
lélegu árferði verði erfitt um
gjaldeyri til kaupa á lífsnauð
synjum, meðan stéttarskipt-
ingin er svo sem ég hefi vikiö
að.
Það er full þörf á. að al-
menningur geri sér ljóst, að
þótt við höfum aukið véla-
kost okkar og með því aukið
afkastamöguleika, þá er það
ekki einhlítt, það á ekki að
þýða að við fækkum að sama
skapi starfsliði við fram-
leiðslu, heldur stuðla að meiri
gjaldeyrisöflun, til þess að
við séum betur stödd og lifum
betra lífi, séum færari til að
mæta óhöppum og erfiðu ár-
ferði en áður.
Þess verður líka aö gæta,
að vélakosturinn tekur til sín
mikinn gjaldeyri ekki aðeins
í innkaupi, heldur einnig í
viöhaldi og rekstri. Gjaldeyris
þörfin eykst því við aukna
vélanotkun. Sé hinsvegar skyn
samlega á haldið þá eiga vél-
arnar að skila því aftur og
meiru til með meiri vinnuaf-
köstum, það gera þær þó því
aðeins, að þær hafi nóg verk
efni og séu ekki látnar vera
ónotaðar og jafnvel umhirðu
lausar meirihluta ársins.
Fólksfækkun við
framleiðslustörfin
Þegar þetta allt er athugað
kemur í ljós að við bein fram
leiðslustörf hefir starfandi
höndum fækkað óhugnanlega
mikið eða allt að helming frá
1940 til þessa dags, en ónauð
synlegri starfsgreinar hafa
tekið vinnuaflið til sin. Má
þar til nefna ónauðsynlegar
iðngreinar svo sem ég hefi
áður vikið að, þá er og ljóst,
að opinberum starfsmönnum
hefir fjölgað stórkostlega og
óþarflega. Verzlunarstéttin
hefir einnig vaxið mikið svo
sem sjá má af því, að nú í
dag eru verzlanir í Reykjavík
samkv. því er greinir i nýj-
ustu hagtíðindum 976, en
voru árið 1940 aðeins 630. Á
því herrans ári 1949, sem ekki
þótti merkilegt viðskiptaár,
var þó hafin rekstur 40 nýrra
verzlana í höfuðborg lands-
ins.
Þá eru nú einnig hlutfalls-
lega fleira fólk en nokkru
sinni fyrr, sem lifir af eigin-
um sínum án þess að leggja
fram arðbæra vinnu. Því mið
ur er ekki hægt að nefnda ó-
véfengjanlegar tölur í þessu
sambandi, aðeins hægt að
fullyrða að hér eru um öra,
óhugnanlega öfugþróun að
ræða.
Fordæmi Færeyinga.
Það er nokkrum vanda
bundið fyrir okkur íslendinga
að bera okkur saman við aðr
ar þjóðir vegna smæðar okk
ar, en við höfum hér á næstu
grösum við okkur litla þjóð þ.
e. Færeyinga, þeir eru minni
en við, jafnvel á okkar mæli-
kvarða eru þeir smáþjóð og
við tölum oft um þá sem
slíka, en ef við berum saman
efnahags- og atvinnukerfi
þeirra og okkar megum við
bera kinnroða fyrir frammi-
stöðuna.
Þar er enginn vöruskortur,
þar er aðeins óveruleg dýrtíð,
þar er ekki atvinnuleysi, enda
vinnar þar um 80% vinnu-
færra manna að beinni fram
leiðslu, sjávarútvegi. Gætum
við ekki borið höfuð hærra,
verið upplitsdjarfari, ef við
gætum lýst efnahag okkar á
líkan hátt og Færeyingar
geta og gera?
Góðærið hefir blekkt
þjóðina.
Ef við hefðum ekki eytt i
góðærum cllum gjaldeyrissjóð
um okkar og í góðærunuin
ekki lokað augunum fyrir
veruleikanum, eins og gert
var, og reynt, einmitt þau ár
in, að hafa taumhald á at-
vinnuháttum okkar, þá væri
hér betri afkoma og bjartara
umhorfs en raun er á. Mesta
hættan sækir okkur heim í
mestu góðærunum. Sú hætta
að við gleymum veruleikan-
um, gleymum því, að til fram
búðar getur ekkert þjóðfélag
staðið nema því aðeins, að
fullkomið jafnvægi sé í at-
(Framhald á 6‘. síSu.)