Tíminn - 04.11.1950, Blaðsíða 4

TÍMINN, laugardaginn 4. nóvember 1950.
246. blað
Varnaðarorð til Valtýs Stefánss.
Herra ritstjóri.
Þér voruð ungur þegar ung
mennafélögin hófu göngu
sína í landinu. Með ung-
mennafélögunum hófst ný
öld bjartsýni, manndóms og
drenglundar. Þér höfðu tæki
færi til að njóta góðs af þess
ari vakningu og vonandi haf
ið þér gert það. Það skal ekki
lastað þó að þér farið vel með
það veganesti.
Með ungmennafélögunum
var íslenzka glíman endurvak
in. í glímunni takast menn í
hendur í upphafi og enda
leiks eins og þér vitið. Á það
að vera tákn þeirrar dreng-
Jundar, sem sýna ber í leikn-
um. Þá þótti ljótt að „bola“
í glímu og þykir enn.
Þér „Sjálfstæðismenn" haf
ið undanfarnar vikur átt í
harðri deilu við einn vel rit-
færan mann i ‘Framsóknar-
flokknum. Kann að vera, að
yður hafi fundist þér hrekj-
ast fyrir honum 1 viðureign-
inni, og er það mjög að von-
um. Leikreglum bar yður þó
að fylgja og forustugrein
blaðs yðar i dag hefðu þér
— vegna sóma yð'ar og minn
inga uppvaxtaráranna — átt
að láta óbirta.
' ■ - j.*
II.
Því er löngu slegið föstu i
vitund alþýðu þessa lands, að
einstök misstígin spor í einka
lífi manns þurfi ekki að hafa
nein áhrif á réttdæmi hans
eða hæfileika til mats á mál-
um og málaefnum.
Þjóðsagan, þessi dásamlega
gullvog alþýðunnar íslenzku,
hefir fyrir óralöngu vegið
þetta og metið. Stórskáldið
Einar Benediktsson hefir far
ið snillingshöndum sínum
um þjóðsögu þessá. Þér kunn
ið vafalaust Messuna á Mos-
felli og þekkið þá litsterku
mynd, sem skáldið dregur
upp.
Klerkurinn á Mosfelli
drekkur. Hann er brotlegur í
dagfari sínu. Svo koma til
hans „höfðingjarnir úr
Reykjavík", „kirkju og vald-
stjórnarmenn“, til þess að
svipta hann hempunni. —
„Ég uppræti hneykslið hvar
sem það finnst —“ segir
biskupinn, tákn þeirra, sem
vilja hvað eina meta eftir
mismunandi litlum brestum
í yfirborði dagfarsins.
Svo messar hinn brotlegi
klerkur og dómur þjóðsög-
unnar í máli hans verður
ekki rengdur eins og hann
verður í höndum stórskálds-
ins. Klerkurinn brotlegi
berst baráttu hinnar ein-
örðú hetju og höggin hans
eru hrein en þung:
„Hver brýnir mót öreigans
bæn sinn róm,
hver blettar sakleysið hörð-
ustum dóm,
hver grýtir ef gæfunni hnign
ar? —
Hver drápshönd slær mann-
orð vort, dulin og sterk,
Hver drýgir hugskotsins
níðingsverk?
Já, hvar er vor dómstóll? í
hræsnarans kverk,
hraksins er þýlundin tignar“.
í þjóðsögunni hlaut þetta
að hafa aðeins einn enda og
hann allt annan en dýrkend
ur yfirborðsins höfðu óskað.
„Þeim brá. Hér var maður,
sem sagði satt; margt sóma-
fólk verður illa statt í kirkju
Eftir Gunnlaiig Pétursson
hjá hreinskilnum klerki“,
jafnvel þó dagfari hans sé í
einhverju ábótavant.
„.. í minnum er höfðingja
heimreiðin enn.
Þeir hurfu í messulok allir
í senn.
Og það voru hljóðir, hógværir
menn,
sem héldu til Reykjavíkur“.
Ef til vill er rétt að skýra
brot yðar enn nánar fyrir yður
og minna yður á atvik, sem
gerðist fyrir mörgum árum
síðan. Þér áttuð þá í deilu
við Jónas Jónsson frá Hriflu,
sem og oft áður og um það
leyti, en of sjaldan síðan, því
miður hans vegna. Hann
drýgði þá sömu syndina og
þér gerið yður sekan um 1.
þ. m. með birtingu forustu-
greinarinnar í Morgunblað-
inu.
Jónas sagði um yður gamla
sögu, frá þeim tíma, þegar
þér voru enn í Framsóknar-
flokknum — eða áður en þér
snérust formlega gegn hon-
um. Þér áttuð að hafa pauf-
ast dauðadrukkinn upp stiga
í tilteknu húsi, tiltekna nótt,
áliðna, án þess að þora að
kveikja ljós.
Þessi sögn Jónasar kom
auðvitað ekkert við málum
þeim, sem ykkur greindi á
um, fremur en endranær,
þegar þessum aðferðum er
beitt. Og það skiptir engu
máli hvort sögnin var sönn
eða login. Hún var auðvitað
sögð til þess eins að ófrægja
yður. En mörgum mun hafa
orðið þetta minnistætt þá
um sinn og furðað það stór-
lega, hvernig Jónasi gat orð-
ið það á að „bola“ svona herfi
lega í ekki erfiðari glímu.
Vafalaust hafið þér einnig
undrast þetta, og sennilega
hefir yður þó gramist það, í
svipinn. Hefði það átt að
opna augu yðar fyrir því,
hversu mög þessi vopnaburð-
ur er varhugaverður og ó-
heppilegur.
III.
Þá er eftir, herra Valtýr
Stefánsson, að skýra yður frá
hvers vegna ég vanda um
við yður í þetta sinn. Það á
sína sögu.
Þér munuð minnast þess,
að eitt sinn var hafin herferð
gegn landhelgisbrjótum í
þessu landi. Sagt var, að
símahlustunum hefði verið
beitt í þeirri baráttu. Flokk-
ur yðar, „Sjálfstæðisflokkur-
inn“, var í stjórnarandstöðu
þegar þetta gerðist, — enda
gat því aðeins orðið af her-
ferðinni. Þér munið senni-
lega eftir vörn yðar „Sjálf-
stæðismanna“ gegn þessari
árás á þetta „framtak ein-
staklingsins". Það var varnar
stríð sem sagði sex.
- Hávaðinn var ægilegur,
portfundir haldnir og mikið
um dýrðir. Baráttuaðferðirn-
ar voru ekki allar upp á
marga fiska, mikið um per-
sónulegar árásir og jafnvel
nafngiftir, eins og hlaut að
verða þegar málstaðurinn
var svona herfilegur. Til
dæmis um hina ódrengilegu
glímu má geta þess, að
starfsmenn símans voru hlífð
arlítið svíviitir, og verður
ekki í efa dregið, að þér haf-
ið unnið fyrir kaupinu yðar
í þann tíma. Einn ungur mað
ur, Guðmundur nokkur Pét-
ursson, varð alveg sérstak-
lega fyrir barðinu á yður
„Sj álf stæðismönnum“.
Löngu síðar gerðist það í
kosningabaráttu, að ég skrif
aði grein í Tímann og setti
aðeins undir G. P.,* en ekki
fullt nafn. Yður hefir sennir
lega verið skipað að svara og
þér viljað verða við því, en
ekki treyst yður til málefna-
legra varna. Þá gripuð þér til
hins gamalkunna ráðs að
vekja upp draug. Hann var
frá tímum þessa áminnsta
„frelsistríðs“ landhelgisbrjót-
anna, sem þér „Sjálfstæðis-
menn“ háðuð fyrir þá —
Stöfunum G. P. gáfuð þér
merkinguna Guðmundur
Pétursson, settuð saman ill-
yrta getsakaklausu um
„hlustanirnar“ og birtuð í
dagbók Morgunblaðsins. Hús
bændur yðar hafa vafalaust
verið ánægðir við yður, en
fegurðarverðlaun áttuð þér
ekki skilið fyrir þessa glímu
og byltan verður varlá dreg-
in í efa.
Þegar þetta gerðist kom ég
því ekki við að ávíta yður fyr
ir þessi leikspjöll, en hugs-
aði mér að minnast þessa sið
ar, þegar tækifæri gæfist. Og
nú hafið þér aftur ,,bolað“.
jafnvel enn verr en áður. Þér
eruö ritstjóri flatarmesta
blaðsins í landinu og þess-
vegna varð ekki hjá því kom
izt að hirta yður.
V.
Þér búið við þær aðstæður.
Valtýr Stefánsson, að þér
þurfið að hafa alveg sérstak-
an andvara á yður hvað mál-
efnalega glímu snertir. Þér
höfðu í uppvextinum prýði-
leg tækifæri til að temja yð-
ur drenglyndi í baráttu, bjart-
sýni og manndóm, í skjóli
blómstrandi ungmennafélags
hreyfingar, eins og vikið var
að í upphafi þessa bréfs.
Svo er að sjá, sem áhrifa
þessa bjarta umhverfis hafi
gætt hjá yður fram á full-
orðsins ár. En þá viltust þér
af leið og genguð á mála hjá
braskaravaldinu og hafið síð-
an orðið að feta skuggsýnan
stig.
Stigagöngusagan hans Jón-
asar okkar hefir sitt tákn-
ræna gildi að þessu leyti. Það
er mjög auðskilið, að þeim,
sem þræða verður myrka leið
og ógreiðfæra, er hætt við
að rasa eða misstiga sig. Hoii
um er alveg sérstök hætta bú
in, ef hann hefir ungur van-
ist öðrum og bjartari götum
og því göngulagi, sem við
þær á. Þessvegna verðið þér
að vaka yfir sjálfum yður og
gæta varúðar við hvert fót-
mál.
Birting forustugreinarinn-
ar í Morgunblaðinu- í dag
var ein af þessum rösunum,
sem þér þurfiö að varast. Og
þér berið, sem ritstjóri, á-
íbirgð á birtingu greinarinn-
ar, þótt annar kunni að hafa
sett hana saman.
Það er eðlilegt, að þér og
samstarfsmenn yðar verðið
rökþrota fyrir mönnum eins
og þeim, sem forustugreinin
á að vinna á. Auðvitað hlýtur
yður „Sjálfstæðismönnum“
að sárna það, enda rétt það,
sem áður er haft eftir stór-
skáldinu Einari Benedikts-
syni, að
(Framhald á 5. síðu)
Sveinn Sveinsson frá Fossi
í Mýrdal ræðir hér um fjár-
^ skiptin:
Síðan niðurskurður hófst hér
á landi, vegna mæðiveikinnar
í sauðfénaði, hefir mér alltaf
þótt það mjög varasöm ráðstöf
un að hafa fjárskiptin á sama
hausti og niður er skorið, það
hefði átt að vera sjálfsögð regla
, að flytja ekki inn í það hérað
nýjan fjárstofn fyrr en að ári
liðnu eftir niðurskurð, því víð-
(ast hagar svo til á landinu,
, bæði í afréttum, heiðum, og
eldhraunum, að eftirlegu- og
flökkukindur eru að koma fram
eftir öllum vetri, eða ganga úti
sumstaðar, og ætti þvi meira að
! segja að fyrirskipa leitir að vor
og haustlagi, milli fjárskipta
svo að tryggt væri, að engin
kind gæti verið til í plássinu
af gamla fjárstofninum, þegar
nýi fjárstofninn er fluttur inn
í héraðið. Afleiðing þessara mis
taka hefir nú í haust komið í
ljós að Einholtum í Hraunhreppi
í Mýrasýslu, að flökku eða eftir
legukind hefir komizt saman
við nýja fjárstofninn, og er það
þó fyrir sig hjá mönnum, sem
eru svo samviskusamir, að þeir
hika ekki við að eyða fjárstofn
inum ef kindur af fyrra fjár-
stofninum hafa komizt saman
við þann nýja. En mér finnst
það hefði ekki verið nema sjálf
sögð hyggindi að slá alveg var-
naglann, og treysta ekki á það,
að allir menn væru jafn sam-
viskusamir, að segja til með
það ef kind slæddist af fyrra
fjárstofninum saman við þann
nýja, og eiga þá á hættu að nýi
fjárstofninn yrði þá tafarlaust
skorinn niður.
Það er ekki ofmælt þó að mað
ur segi það, að það er mikil
freistni fyrir menn sem í það
komast, og gæti líka heppnast
að smitun hefði ekki orðið, ef
kindin reyndist hraust, og þó
hún hefði ekki farið undir rann
sókn n. 1. ef kindinni væri eytt
heima án þess að gefa það upp.
Það sem hér hefir verið sagt, er
ekki meira en ýmislegt annað,
sem fram kemur i mannlegum
breyskleika, og þegar úr vöndu
er að ráða, þá er alltaf hyggi-
legra að búast við því verra,
því það góða skaðar ekki.
Máltækið segir, betra er seint
en aldrei. Það ætti því, með
allt það sauðfé, sem enn er
óeytt í þeim héruðum landsins,
sem til stendur að niðurskurð-
ur verði á eldra fjárstofninum,
að leyfa alls ekki fjárskipti
sama haustið og niður er skorið,
eða ekki fyrr en að ári liðnu,
í þeirri von, að með því gæti
heppnast að mæðiveikin færi
ekki nýja hringferð um héruð
landsins.“
Svo er Jón úr Flóanum hér
með aðra hugleiðingu:
„Ég las fyrir skömmu grein
í ísafold, sem bar fyrirsögnina
„Flóttinn úr sveitunum.“
Ég var greinarhöfundi ekki í
öllu sammála, og varð það til
þess að ég ákvað að láta til
mín heyra í baðstofunni, því
hingað til hef ég aðeins verið
þar hlustandi.
Hefi ég fylgst með hvað þar
hefir verið sagt af mér reyndari
og vitrari mönnum. Þar sem
ég er einn af hinum yngri les-
endum Tímans, hefur mér stund
um fundist það draga úr hin-
um heimilislega blæ, sem nafn
ið á þessum þáttum ber, hve
fáir jafnaldrar mínir láta þar
til sín heyra, þótt oft sé glatt
á hjalla í baðstofunni, svo sem
vera ber.
í ofannefndri grein er sagt
frá skýrslum lækna um fólks-
fækkun í sveitum, en síðar er
leitt getum að, hvort „heitu skól
arnir“ þar sem látin sé í té
lítilsverö bókleg fræðsla, eigi
ekki sinn þátt í því, að nem-
endur snúi baki við framleiðslu
störfunum.
Það má vel vera, að margir
séu sömu skoðunar og greinar-
höfundur, en ég er það ekki.
Ég hef verið nemandi í hér-
aðsskóla, hituðum með hvera-
vatni, ef það er það sem greinar
höfundur á við með hinu skáld
lega nafni, og hefi ég aldrei
haft meiri áhuga á því að taka
virkan þátt í slíkum störfum,
en á vorin eftir að hafa setið
við hinn „lítilsvérða bókalestur."
Fráleitt eru þeir margir, sem
þá hafa löngun til þess að býrja
vinnu við búðar- eða skrifstofu
störf. En þó svo færi, að þeir
tækju að sér slika vinnu, þá á
ekki ýera þeirra á skólunum þar
hlut ’að máli.
Gæti ekki heldur verið, að sá
æskumaður úr sveit sé betur
undir það búinn að taka við
starfi feðra sinna, sem hefir að
einhverju leyti aukið þekkingu
sína með námi og safnað kröft
um uridir aukin átök, heldur en
sá, sem orðið hefur að stunda
sín heimilisstörf allan ársins
hring frá fermingu, og borið
á ungum herðum sinn hluta af
búsáhy ggj unum ?
Sá síðarnefndi fær ef til vill
leiða á sínu hlutskipti og löng-
un til annars, sem hann enn-
þá síöur en hinn getur gert sér
greiri fyrir hvað er.
Ég ætla að víkja að öðru.
Fyrir skömmu var ég þar við
staddur er rætt var um skurða-
gerð og framræslu. Meðal ann-
ars lokræsi gerðum með kíl-
plóg.
Þótti sá galli við þau, að ræs-
in héldu sér ekki ef jarðvegur
væri ekki hentugur.
Kom þá fram sú uppástunga
að hafa hnífinn, sem kíllinn er
festur við, holan innan og láta
þar renna niður sand, möl eða
vikurmulning, sem fyllti ræsið
og héldi því opnu fyrir vatnið.
Því ekki það?
Að síðustu. Baðstofuhjalið er
vinsæll þáttur. En yrði ef til
1 vill enn vinsælli ef hann flytti
öðru hvoru efni, sem líktist
meira því sem bar á góma í
gömlu baðstofunum, þegar gesti
bar að garði og fróðir menn
sögðu frá þrekraunum, sem ein
stakir menn lentu í, öðrum at-
burðum eða einkennilegum fyrir
brigðum.
Frá slíku er sagt í endurminn
ingum, sem komið hafa út í
bókaformi. En margir kunna
frá sliku að segja þó ekki sé
efni í heila bók. Væri ekki nokk
urs vert ef Baðstofan gæti bjarg
aö slíkum frásögnum frá
gleymsku? Hvaða þátt áttu
gömlu baðstofurnar i því að
halda slíkum verðmætum til
haga?“
Ljúft væri mér að fá frá-
sagnir eins og hér er óskað eftir.
Starkaður gamli.
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Al Gn siXGASÍlII T I M A IV S ER 8130«