Tíminn - 22.04.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, sunnudaginn 22. apríl 1951.
90. blað.
Pólitískir jpankar:
Rabb um bændur
Það er ekki ætlunin að j
skrifa rækilega grein um i
bændur og landbúnaðarmál.
Ég hlýddi nýlega á ræðu, er
einn af aðal forustumönnum'
landbúnaðarins flutti. Undir|
þeirri ræðu varð eftirfarandi i
brot til að mestu og er það
að sumu leyti andmæli við
ræðu þessa ágæta forustu-
manns og að nokkru leyti
þankar í tilefni ræðunnar.
Úr sveitunum
komnir.
Sú menning, sem við ís-
lendingar höfum helzt hjar-
að á sem þjóð frá fyrstu tíð
og hægt er að leggja á borð
við menningu helztu þjóða
heimsins, er nær öll úr sveit
unum komin. Skáldskapur,
sagnalist og annað þess hátt-
ar hafa ekki aðeins bænd-
urnir að Borg og Reykhoiti
skapað á fyrstu öldum íslands
oyggðar, heldur bændur í
gegnum aldirnar. Og sveita-
drengir voru þeir í æsku, sem
mest og bezt kváðu þrek og
þor, sjálfstæðisþrá og fram-
farahug í aldamóta kynslóð-
ina, er mestar umbætur
skilur eftir sig á íslandi allra
kynslóða ennþá. Þeir voru úr
sveit Jónas Hallgrímsson,
Matthias, Stephan G , Einar
Ben., Þorsteinn Erlingsson o.
m. f 1., sem lyft hafa íslenzkri
alþýðu með andans reisn
sinni.
.4 gelgjuskeiði.
Ýmsum finnst bændurnir
vera ennþá mjög menningar
iega á gelgjuskeiði. Og víst er
það, að oft hefir tíðkast í
kaupstöðunum, einkum þó
Reykjavík, að sýna bændur
t. d. á leiksviði, sem hlægileg
flón eða fffl. Bændurnir fá
harða dóma og það m. a. hjá
ýmsum leiðtogum þeirra, að
beir séu daufir og seinir að
tileinka sér nýjungar al-
mennt.
En þetta er ekki nærri allt-
af rétt ásökun. Það væri a.
m. k. þörf að bæta við, að
bændur eru varkárir að
taka upp nýjungar, af því að
leiðtogar þeirra hefðu talið
þá á að taka ýmislegt upp í
búnað sinn, sem hefir reynst
þeim mjög illa og stundum
orðið að hinum méstu plág-
um. Tökum t. d. karakúlféð.
Voru bændur ekki svo ákafir
að gera tilraunir með það, eft
ir að leiðtogarnir voru búnir
að fegra þetta fyrir þeim og
enginn að vara við þvi, að þeir
icepptust víðsvegar um landið
að innleiða þennan ófögnuð.
Hefðu nú bændur verið veru
lega tregir að taka upp þessa
nýbreytni, þá hefði ekki sú
ómetanlega ógæfa fylgt þess
um „framförum“ eins og raun
hefir á orðið. Það er annað
að vera varkár og hygginn
eða vera haldinn af íhalds-
mennsku yfirleitt. Líka ann-
að að vera róttækur og djarf
ur eða gleypa alla vitleysu,
sem kölluð er nýbreytni eða
framfarir.
Hvernig var það með refina
eða minkana eða vindmillurn
ar eða karakúlféð og margt
annað? Hafa ekki bændurnir
oft hlaupið út í fenin og for-
æðin, blekktir af villuljósum
leiðtoganna? Og hefir ekki
„tiiraununum" á hærri stöð-
um gengið betur ennþá að
koma fyrir fjármunum al-
mennings, heldur en að gefa
Efiir Vigfús Guðimmtlsson
honum sannanir eða góð ráð,
hvernig eigi að haga sér í bú-
skapnum? Verða bændurnir
ekki enn að þreifa sig áfram
að mestu sjálfir í gegnum
blindhríð af allskonar misjöfn
um áróðri?
Vélaöldin.
Við lifum nú á vélaöld. Og
víst er oft dásamlegt að láta
vélarnar vinna sem mest fyr
ir sig, þótt um leið megi vara
sig á að mennirnir sjálfir
verði ekki um of vélrænir.
Vélarnar hafa lika haldið
innreið *sína í sveitirnar. En
þótt vélarnar séu góðar, þá
eru þær oft dýrar, þurfa mik
ið viðhald, hirðingu og góðar
geymslur. í þær þarf dýra
varahluti, erfitt oft að fá við
gerðir á þeim og loks þurfa
þær mikið af benzíni og olí-
um, sem kostar erlendan
gjaldeyri.
Hestunum er meira og
meira gengið framhjá. Bifreið
ar hrúgast inn í sveitirnar
að þörfu og óþörfu. Mikið hef
ir borið á því síðustu misser-
in, að piltar í sveitunum hafa
keypt sér úrgangsbíla, eink-
um frá Reykjavík, benzín-
gáma og skrjóða,. sem alltaf
þarf að vera að gera við. Er
regluleg raun að efnilegir
sveitadrengir verða oft að
bráð bílabraskaranna. Ekki
er efamál að fjöldi þessara
bílagarma, sem á siðustu tím
um hafa flætt inn í sveitirn-
ar, verða hin mesta plága —
bæði peningaþjófar og vinnu
spillar. Gott ef þessar „vélar“
verða ekki nokkurskonar
minkar eða karakúlfé!
Hvergi þar sem farið er um
önnur lönd sjást eins lítið
notaðir hestar og hér á landi.
Jafnvel inni í mörgum stór-
borgum eru þeir í notkun og
úlji í svditum er lang al-
gengast að sjá hesta fyrir
jarðyrkjuverkfærum og hey-
vinnutækjum. Eins eru þeir
mikið notaðir viða fyrir létta
vögnum og kerruip. Og víst
gátu Ameríkumenn hér á ár-
unum unnið sína stóru akra
með hestum, þótt á sama
tíma notuðu þeir stórvirkar
vélar við skurðgröft, bygging
ar o. f.l — vélar, sem nú eru
fyrst að koma hér í notkun
síðustu árin og sumar ekki
komnar hingað ennþá.
Verksmiðjuiðnaður.
Sumir halda því fram, að
landbúnaðurinn eiga að líkj-
ast sem mest verksmiðjuiðn-
aði. Búin eigi að vera stór og
sem allra mest framleiðsla á
hverju þeirra. Allt sé unnið
með fljótvirkum og stórvirk-
um vélum. Þessir menn hafa
auðvitað margt og mikið fyrir
sér. Eigi að leggja eingöngu
áherzlu á peningagróða og
mikla framleiðslu er þetta
ugglaust rétt. En það er til
önnur hlið á þessu máli eins
og flestum málum. Það er
hin uppeldislega hlið og ör-
yggishliðin.
Sá, sem þessar línur skrif-
ar hefir bæði reynt það að*
sjá um stórar hjarðir hús-
dýra, og einnig að hirða frem
ur lítil bú, þar sem hver ein-
staklingur varð sem góður
kunningi, er ætið var sérstök
unun að fylgjast með dag-
lega. Ég held það sé meira
þroskandi fyrir æskuna að al
ast upp með fremur litlu búi,
þar sem gott tækifæri er að
þekkja og fylgjast með hverj
um einasta einstakling.
Oft hefi ég tekið eftir því,
að menn sem hafa fremur
lítil bú, komast oft vel af, hirði
þeir vel fénað sinn, hafi ætíð
nóg fóður handa honum og
fylgist vel með afurðum ein-
staklinganna.
En búskapur þeirra er oft
ast langt frá verksmiðjurekstr
inum.
Ég held að æskilegasta fram
tíðin væri, að það risu upp
byggðahverfi, þar sem bezt
er til ræktunar og samgangna
rafmagnsnotkunar og jafn-
vel jarðhita. Menn ættu svo
stærri og dýrari verkfæri sam
an, en hefðu einn eða tvo
hesta hver til margskonar
heimavinnslu. Og búin væru
ekki stærri en fjölilkyldan
gæti unnið að og lifað góðu
lífi af. Það megi vara sig á
hinni miklu eyðslu á erlend-
um verðmætum, sem borgast
þarf svo með íslenzkri fram-
leiðslu. Eftir því sem minni
eru útgjöldin, eftir því má
komast af með minna land-
rými og minni bú. En jafn-
framt getur fleira fólk lifað
sjálfstæðu þroskandi lífi af
búrekstri.
Fjölbreyttari
framleiðsla.
í öðrum löndum er varla
annað hægt en taka eftir því,
hve framleíðslan or oftast
fjölbreyttari en hér. Til dæm
is í Noregi, þar sem landið
er víða hrjóstrugt og hver
fjölskylda ræður venjulega
yfir sáraHtlu landrými, þar
er útkoman oft alveg furðu-
lega góð. Og þar eru mjög
víða orðnir 2, 3, 4, eða 5 bónda
bæir þar sem aðeins var einn
um síðustu aldamót. Þessu
gerist of lítið af hér á landi
ennþá, að efnabændur bfii
sína gömlu jörö undir það aö
fleiri börn þeirra geti búið á
henni síðar. Það eru of fáir
eins og Bjarni á Skáney, sem
eftirlætur öllum þrem börn-
um sínum jörðina til þess að
þau búi þar þrem góðum bú-
um eins og þau gera nú. En
til þess að létta undir að
svona geti orðið, þarf að auka
fjölbreytni framleiðslunnar.
Þegar ég kom fyrst út í
Noreg, vann ég þar sem verka
maður hjá bóndav sem var
einn af fjórum sonarsonum
afans, sem hafði búið einn á
móðurjörðinni. Hver þessara
fjögurra bænda hafðl eins
stórt bú og afinn hafði haft
og talsvert fjölbreyttara.
Til dæmis hafði bóndinn,
sem ég var hjá allmikla gæsa
rækt. Sátum við allt
verkafólkið við að „plokka"
gæsir dag eftir dag rétt fyrir
jólin. Voru gæsirnar síðan
sendar til Englands og seldar
fyrir hátt verð í jólasteikina
þar. Einnig voru ýmsir aðrir
alifuglar á búinu og svo sín
ögnin af hvoru: kúm, hest-
um, sauðfé, svínum, líka garð
rækt, aldinrækt o. f.l Svo var
smíði og tilbúningur ýmissa
muna mjög algengur á sveita
bæjunum. Voru þeir seldir
fyrir drjúga aura til ferða-
manna og annarra.
(Framhald á 7. síðu.)
„Á vorin safnast vatnið í
polla
og veröld skrýðist breiðum gróð-
urlíns,
lögreglumenn fá sér hvíta kolla,
og kelin stúlka leitar maka síns“
Þessa. nýju vorvísu kenndi
Indriði Þorsteinsson mér í gær
en svo kdma hér vorvísur eftir
Þórarinn Þorleifsson á Skúfi.
Þær eiga við daginn í dag, fyrsta
sunnudag í sumri:
„Vetur birstur lék sitt lag,
loksins misst upp veldi gefur,
sumars fyrsta sunnudag,
sólin kysst á vangann hefur.
Vaknar barn í borg og sveit,
bráðnar hjarn og lækur skoppar,
ærslagjarna æskan teit,
yfir varnarmúra hoppar.
Vorið syngur, vorið hlær,
vorið styngur snjó af fjöllum,
vorið yngir, vorið grær,
vorið hringir silfurbjöllum.
Ástar vers um sveit og sjó,
sólskins messuklæðin vígja.
Elli hvessir augun sljó,
og hún blessar vorið nýja.
Blærinn strýkur blítt um kinn,
brosa líka margir glaðir,
Þá af sliku það ég finn,
þú ert ríkur Himnafaðir.
Út um hæðir ómar lag,
og frá Græðis hljómar veldi.
Ljósið flæðir, ljómar dag,
lífið klæðist brúðkaupsfeldi.
• ■ * *" 1-4
Geislafingur grös við smá —
gæla, yngjast vonir hagsins,
brosir lyng og lifna strá,
lóan syngur guðspjall dagsins.
Beina átt var haldið, heim,
haf um blátt á vængjum þönd-
um,
dag og nátt í sælu sveim;
— söng ’ún fátt í Austurlöndum.
Núna óðinn, eins og ber,
undir ljóða fuglar glaðir,
þetta móðins þarna er:
Þú ert góður Himnafaðir!
Gegnum reyki, þraut og þrá,
| þrátt á leiki vors ég stari.
Mannsins heykist hugsun lág,
hann er veikur meðsöngvari.
: Hai-ma þraut og hjartans þrá,
! hljótt frá skauti rökkurs muna.
| Röðuls brautu rísa á,
reyna að stauta kollektuna.
Nærri ís á norðurslóð,
náttlaus rís úr vetrarfári;
— perla lýsir prúð og góð,
Paradís á hverju ári.
Vetrar ótta mýkir mein,
marga gnótt að færir öndum;
læknar sótt og sárin, ein —
sólskinsnótt á furðuströndum.
Eg á bara ekkert víst,
andinn hjarir mest á lánum,
allt þó fári eins og snýst,
et ég þar af skilningstrjánum.
Haf og lendur ljómar bál,
ijósið hendur starfs til hvetur,
vorið bendir sól í sál,
svo mér endist næsta vetur.“
Þessi óffur vona ég að falli
saman við þíðviðri og sunnan-
átt þá, sem náði um allt land
með fyllingu sumartunglsins. ^
Starkaður gamli.

Rafmagnstakmörkun
Straumlaust verður kl. 11—12.
Mánudag 23. apríl. 3. hluti.
Hlíðarnar, Norðurmýri, Rauðarárholtið, Túnin,
Teigarnir og svæðið þar norð-austur af.
Þriðjudag 24. apríl. 2. hluti.
Nágrenni Reykjavikur, umhverfi Elliðaánna,
vestur að markalínu frá Flugskálavegi við Við-
eyjarsund, vestur að Hlíðarfæti og þaðan til sjáv
ar við Nauthólsvík í Fossvogi. Laugarnesið að
Sundlaugarvegi.
Miövikudag 25. apríl. 5. hluti.
Vesturbærinn frá Aðalstræti, Tjarnargötu og
Bjarkargötu, Melarnir, Grímsstaðaholtið með
flugvallarsvæðinu, Vesturhöfnin með Örfirisey,
Kaplaskjól og Seltjarnarnes fram eftir.
Fimmtudag 26. apríl. 1. hluti.
Hafnarfjörður og nágrenni, Reykjanes, Árnes-
og Rangárvallasýslur.
Föstudag 27. apríi. 4. hluti.
Austurbærinn og miðbærinn milli Snorrabraut-
þ,r og Aðalstrætis, Tjarnargötu, Bjarkargötu að
vestan og Hringbraut að sunnan.
Mánudag 30. apríl. 4 hluti.
Austurbærinn og miðbærinn milli Snorrabraut-
ar og Aðalstrætis, Tjarnargötu, Bjarkargötu að
vestan og Hringbraut að sunnan.
Straumurinn verður rofinn samkvæmt þessu þeg-
ar og að svo miklu leyti, sem þörf krefur.
SOGSVIRKJUNIN.