Tíminn - 01.05.1951, Side 5

96. blað.
,-£v£v
TÍMINN, þriðjudaginn 1. maí 1951.
5.
Þrtðjjcd. I. muí
1. maí
1. maí, hátíðisdagur verka-
lýðsins, er orðinn viður-
kenndur tyllidagur og líkur
til þess, að það muni haldast.
Verkalýðshreyfingin er búin
að vinna sér þau ítök í sögu
og menningu þjóðanna í Ev-
rópu norð-vestanverðri, að
þau spor verða ekki þurrkuð
út.
Það er orðin söguleg stað-
reynd, sem allir viðurkenna,
að verkalýðshreyfingin hafi
markað tímamót í sögu
þeirra þjóða, sem okkur eru
skyldastar. Og það þykir
heldur ekki umdeilanlegt, að
þau áhrif eru á margan hátt
til góðs. Verkalýðshreyfing-
ln hefír átt mikil ítök og góð
á þróun þjóðfélaganna.
Það ætti heldur ekki að
vera neitt ágreiningsmál, að
verkalýðshreyfingin er rétt-
borin til þess að vera voldug
og áhrifamikil þjóðfélags-
hreyfing á komandi tímum.
Gegnum hana og með henni
á alþýðan að móta þjóðfé-
lagið og byggja það upp í
bræðralagi og réttlæti.
Hér skal svo ekki fjölyrða
um baráttu og starf íslenzkra
verkalýðssamtaka á liðnum
tíma í einstökum atriðum.
Sjálfsagt hefir þar misjafn-
lega vel tekizt eins og lengst-
um mun veröa. Og flestum
mun finnast, að enn sé eftir
löng leið, þar til alþýðan
hefir unnið sér þær kjara-
bástur, sem réttmætar eru.
Þessi mál eru ekki svo ein-
föld, að nægilegt sé að semja
hærri kauptaxta eða gera lög
um félagsleg framlög til
verkamannabústaða og verð-
lagseftirlit. Allt er þetta vel
meint og getur verið virðing-
arverð tilraun. En reynslan
sýnir, að kauphækkun getur
orðið bein gengislækkun pen-
inganna, opinber styrkur til
alþýðubygginga getur allur
lent hjá húsabröskurum og
gróðabrallsmönnum og verð-
lagseftirlitið er takmarkað.
Það er því annað og meira,
sem gera þarf. Hér þarf þjóð-
félagsbætur, þannig að al-
þýðan geti ineð frjálsum
fjöldasamtökum boðið fjár-
magninu byrginn og keppt
við það, svo að gróði þess
haldist innan hóflegra tak-
marka.
Þess vegna fer vel á því, að
verkalýðshreyfingin muni
jafnan eftir samvinnustefn-
unni á hátíðisdegi sínum, því
að þetta eru hvort tveggja
úrræði alþýðunnar til að
byggja upp réttlátt þjóðfé-
lag.
Það má líka minna á það,
að innan stéttarsamtaka
þeirra, sem nú eru í Alþýðu-
sambandi íslands og mynda
þannig verkalýðshreyfinguna
á landi hér, er víða lítið sam-
ræmi eða jafnvægi í launa-
greiðslum, heldur ræður þar
víða tilviljanakennd hefð. ís-
lenzk verkalýðshreyfing á því
mikið verk fyrir höndum að
samræma þetta og má þar
nefna til dæmis kjör fiski-
manna og einstakra iðnað-
armanna.
Enn má nefna það, að
verkalýðshreyfingin ætti að
láta sér annt um skynsam-
iega hagnýtingu vinnuafls-
ins, því að enginn á þar meira
ERLENT YFIRUT:
Aneurin Bevan
Enda l»ótt Bevaii hafi gcngið úr ftSreta-
stjórn íelja margir, að iiann eigi eftir að
verða höfuðpersóna í hrezkum stjórn-
málum.
Fáir atbufðir hafa vakið meiri
eftirtekt síðustu vikurnar en
lausnarbeiðni Aneurins Bevans
úr brezku stjórninni. Margt hef- !
ir verið úm það rætt í blöð’um 1
hvað þar: búi bak við og voru
nokkrar getsakir uppi um það í
fyrstu, að persónulegur metnað- |
ur og valdastreyta lægi þar tili
grundvallar, en þó viðurkenna j
allir, að Bevan hafi jafnan ver-
ið trúr stéfnu sinni. Hann hefir j
alltaf verið i vinstra armi verka- j
mannaflokksfns. Kona hans1
heitir Jemay Lee og er ritstjóri!
blaðsins ,,Tribune“ en róttækari
menn í yerkamannaflokknum'
hafa löngum verið kenndir við
það.
Tíminn þirtir hér í dag grein,
sem Politiken birti nýlega um
Aneurin Bevan.
Óbældur náttúrukraftur.
Þegar Beván verkamálaráð-
herra lagði niður mebætti sitt
hvarf þar-með harðsnúnasti og
gunnreifas.ti baráttumaðurinn
úr verkamánnastjórninni, en ó-
hætt er að sþá því, að hann sé
ekki horfinn úr brezku stjórn-
málalífi fyrir því.
Bevan er Walesbúi, 53 ára
gamall, náttúrubarn frá hinum
svörtu fjöllum með óbælda
krafta villtrar náttúru í brjósti
sínu. Hann hefir brotið sér leið
til frama og valda í hefðbundnu
andrúmslofti þingsins á svipað-
an hátt og'hloyd George fyrrum
komst til æðstu valda, en hann
var lika Wálésbúi. Og Bevan set-
ur markið ekki lægra.
Gamall kolanámumaður.
Bevan var á unga aldri námu-
verkamaður, en gáfur hans skip-
uðu honum skjótt til starfa utan
við hin dimmu námugöng. Hann
varð foringi starfsbræðra sinna,
námuverkamannanna, ofan jarð
ar og hétt uppi vörnum fyrir þá
í ræðu og riti. Varð hann þá
skjótt áberandi maður í verka-
mannaflokknum og síðan þing-
maður fyrir námuhérað eitt í
Wales. Heima fyrir stendur hann
föstum fótum og verður hvergi
haggað. Verkamannaflokkurinn
tapaði viða í síðustu kosningum.
Sjálfur Bcvin færði sig þá í ör-
uggara kjördæmi. En Bevan
hafði 20 þúsund atkvæði um-
fram íhaldsmanninn, sem við
hann keppti.
Sjálfstæður maður, sem
fyrirlítur' tildrið.
Aftur á móti hefir Bevan átt
við margá erfiðleika að etja í
höfuðborginni og byrjaði það
snemma. Bevan er ekki aðeins
framgjarn, heldur lætur honum
ekki málamiðlun. Því var hon-
um vísað úr flokknum 1939 um
leið og sír Stafford Cripps.
Hvorugur var þó lengi í þeirri
útlegð og'Bevan ekki árlangt.
Það varð ekki mikil breyting á
Bevan, þó að hann yrði einn af
-*?:
ráðherrum hans hátignar. Bevan
er einn þeirra manna, sem verð-
ur að þola eins og þeir eru eða
þá alls ekki. Hann hefir aldrei
klætt sig í kjól- eða smokingföt,
og kemur hispurslaust í hirð-
veizlur í bláu fötunum sínum og
röndóttri skyrtu með sérstöku
Wales-sniði á kraganum.
Faðir sjúkratrygginganna.
Bevan er heillandi maður í
framgöngu og viðmóti. Hann
ræður yfir hrífandi þrótti eins
og Lloyd George á sinni tíð.
Hann naut sín vel sem heil-
brigðismálaráðherra, þar sem
hann gat lægt ofsa sinn og beitt
sér einhuga að því, að koma
fram góðum málum til heilla
þeim milljónagrúa, sem lengst-
um hafði farið á mis við full-
komna læknishjálp og sjúkra-
húsvist blátt áfram vegna fá-
tæktar. Fátæk alþýða hafði
neyðst til að leita ýmiskonar
kuklara og láta sér það nægja.
Bevan sýndi mikla stjórnar-
hæfileika í starfi sínu og virðist
hafa verið bæði sanngjarn og
skemmtilegur yfirmaður, gædd-
ur óvenjulegum lífsþrótti og lífs-
gleði.
En framgjarn, ráðríkur og ó-
þolinmóður er hann. Það geta
verið góðir kostir á stjórnmála-
manni, en hættulegir eiginleik-
ar eru það samt.
Það er einkennandi fyrir Bev-
an, að þegar hann hafði komið
fram sjúkratryggingalögunum
missti hann áhuga fyrir starfi
heilbrigðismálaráðherra og leit-
aði meiri valda.
Áhugamaður um utan-
ríkismál.
Þá fór Bevan að láta til sín
taka í utanríkismálum í opinber-
um ræðum og þótti fljótlega
sýnt, að næsta takmark hans
væri utanríkismálaráðuneytið.
Ekki alls fyrir löngu flutti
hann mikla ræðu um utanríkis-
mál í neðri málstofunni. Þá var
enginn í efa um það, hver hann
ætlaðist til að yrði næsti utan-
ríkismálaráðherra. Jafnvel Chur
chill varð hrifinn af ræðunni.
En í ræðulok kom Bevan með
nokkur ónotaorð í garð Chur-
chills. Þá réttist gamli maðurinn
í sætinu og kallaði til hans.
— Farðu nú ekki að skemma
góða ræðu með svona barnaskap.
Um stundarsakir var talsverð-
ur áhugi á því að Bevan yrði
utanríkisráðherra, en gömlu
mönnunum, sem mestu réðu
mun elcki hafa litizt á það.
Bevan var gerður verkamála-
ráðherra nokkru áður en Bevin
sagði af sér og má nærri geta að
þeim Attlee, Bevin og Morrison
hefir þótt hentugt, að hann hlaut
þá forfrömun í tæka tíð. Verka-
málaráðuneytið er þýðingarmik-
ið ráðuneyti og Isaak fyrirrenn-
ara Bevans hafði farnast illa.
Þar var því þörf fyrir dugandi
Prentfrelsi og
vinnudeilur
Því hefir verið hreyft, að
Alþýðusamband íslands ætti
| að beita sér fyrir því, ef til
verkfalls og kaupdeilu komi,
að stöðva útkomu þeirra
blaða, sem verða á móti Al-
þýðusambandinu í þeirri
deilu.
Hér er í raun og veru um
að ræða nýtt form af rit-
skoðun og mun mörgum finn
ast vafasamt að fara út á þá
braut, að aðilar í vinnudeil-
um reyni að hindra útkomu
blaða, sem þeim geðjast ekki
BEV AN að’ °g hefir lönS:um verið
sagt, að óvandari væri eftir-
Ieikurinn. En í þessu sam-
mann, sem verkamennirnir bandi er vert aft athu?at
treystu og gat talað við þa svo að
þeir skildu. Bevan virtist ánægð-
ur með þetta nýja embætti, og
ekki gat hann vitað að sæti ut-
anríkisráðherra yrði laust eftir
nokkra mánuði. Og hann gat
heldur ekki séð fyrir eða hafði
að minnsta kosti ekki gert sér
ljóst, að það kæmi til hans kasta
sem verkamálaráðherra að
standa fyrir hervæðingunni.
Hann kemur aftur.
Hin örlagaríka úrsögn hans úr
stjórninni er ekki aðeins mót-
mæli gegn því, að menn eiga nú
að borga gervitennur og gler-
augu að hálfu í stað þess að
tryggingin greiddi það að fullu.
Hún er líka móti fyrirkomulagi
hervæðingarinnar, sem hann
átti að stjórna. Eða hefir hann
fyrst eftir á fundið, að gervi-
tennur og gleraugu sköpuðu
honum ekki neinn geislabaug
um höfuð, svo að hann hafi tek-
ið það til ráðs, að tala máli
þeirra, sem eru óánægðir með
hervæðinguna en vantaði for-
ingja?
Fyrst í stað gekk orðrómur um
það að Bevan yrði rekinn úr
flokknum. Hann hefir þá fyrri
staðið einn á pólitískri eyðimörk.
Hann verður ekki lengi utan-
gátta. Hann kemur aftur. Og ef
til vill hefir þetta, að hann reis
gegn flokki sínum og hvarf úr
ríkisstjórninni, skotið honum
lengra áleiðis í brezkum stjórn-
málum, en þó að hann skipaði
nú sæti það er Morrison hefir
eins og sakir standa.
í húfi eh alþýðan sjálf og
enginn ætti betur að kunna
að meta* starfsafl mannsins
en einmitt hinar vinnandi
stéttir sjálfar. Þess vegna er
það eðlilegt, að einmitt stétt-
arsamtök: alþýðunnar hafi
forgöngu um skynsamlega
hagnýtingu vinnuaflsins.
Þá er ekki heldur hægt að
ganga þegjandi framhjá því
á þessum hátíðisdegi, sem
raunar er- skylt hinu siðasta,
að á verði komið farsælli til-
högun við nýjar samninga-
gerðir en langvinnum og
víðtækum vinnustöðvunum,
sem höggva verulegt skarð í
þjóðartekjurnar og hljóta því
að stórspilla lífskjörum al-
mennings i heild.
Þegar þessa er gáð, er það
næsta ljóst, að íslenzk verka-
lýðshreyfing á mikil verkefni
fyrir höndum og það er öll á-
stæða til að óska þjóðinni til
hamingju með verkalýðs-
hreyfingu sína og vænta þess
að hún eflist og þróist. Það
getur verið ágreiningur um
einstakar kröfur í bili, úrræði
líðandi stundar eru álitamál
og annarleg sjónarmið kunna
að rugla reikninga um stund.
En þrátt fyrir það má þjóðin
ekki efast um verkalýðs-
hreyfinguna eða hætta að
trúa á hlutverk hennar við
uppbyggingu og þróun hins
íslenzka mannfélags.
íjiróttir
(Framhald af 3. síðu.)
bar sigur úr býtum með 2—0.
Leikurinn fór fram á Wemb-
ley-leikvanginum í London
og voru áhorfendur um 100
þús, og m. þ. enska konungs-
fjölskyldan og ýmsir ráð-
herrar ensku stjórnarinnar.
Fyrri hálfleikur var nokk-
uð daufur og leikmennirnir
sýndu yfirleitt lítil tilþrif, þó
voru sókharleikmenn Black-
pool, aðallega Stanley Matt-
hews, nokkuð áleitnir, en
tókst þó ekki að skora vegna
lélegra markskota. Þó lá
mjög nærri á 20. mín., en
hægri bakvörður Newcastle
bjargaði snilidarlega á mark-
línu. í seinni hálfleik náði
Newcastle ágætum leik og
miðframherjinn,, Jack Mil-
burn, fyrrum landliðsmaður,
var afarhættulegur. Á 5. mín.
tókst honum að skora snilld-
arlegt mark. Leikmenn
Blackpool álitu hann rang-
stæðan, en dómarinn var á
annarri skoðun. Vörn Black-
pool notaði mikið í þessum
leik „off-side“ taktik og léku
þeir framherja Newcastle oft
rangstæða. Á 10. mín. tókst
hvernig litið er á þessi mál í
öðrum löndum.
í Svíþjóð hafa samtök
verkalýðs og atvinnurekenda
haft samkomulag um það, að
trufla aldrei prentfrelsi og
útkemu blaða í verkföllum
eða verkbönnum. Þetta sam-
komulag hefir gilt síðan 1937
og er nú í samningi, sem gilda
skal til 1954. Er tekið svo til
orða, að með því vilji báðir
aðilar fyrir sitt leyti sýna í
verki hollustu við hið frjálsa
orð og opinberan frjálsan
málflutning, sem lýðræðið
hljóti jafnan að byggjast á.
I janúarmánuði 1950 var
samþykkt í þjóðþinginu
danska ályktun þess efnis, að
þingið skoraði á ríkisstjórn-
ina að beita áhrifum sínum
við samtök verkalýðs og at-
vinnurekenda til þess, að fyr-
irbyggja allt það í deilum
þeirra, sem verða mætti til að
stöðva útkomu blaða og þar
með frjálsar umræður og
málflutning.
Þessa ályktun samþykkti
danska þjóðþingið einróma,
nema 4 kommúnistar greiddu
atkvæði á móti.
Fulltrúi sænska prentara-
félagsins, Emil Malmborg rik-
isdagsmaður, hefir sagt:
— „Sem sænskir lýðræðis-
menn stöndum við vörð urn
prentfrelsið."
Þar í landi telja prentarar
sér ósamboðið, að nota fé-
lagslegt vald sitt til að hafa
áhrif á dei'lur með því að
varna öðrum deiluaðilanum
máls og trufla frjálsar um-
ræður.
Það er ekki úr vegi að at-
huga hvernig Norðurlanda-
þjóðirnar hinar líta á þessa
hluti. Þeim er það ljóst, að
það er ekki nóg að hafa
stjórnarskrárákvæði um
prentfrelsi. Það þarf líka að
vernda það frelsi og tryggja
það í framkvæmd.
Þó að það séu engin rök í
sjálfu sér, að eitthvað sé svo
og svo með öðrum þjóðum,
höfum við alltaf gott af að
hugleiða hvernig málum er
háttað og hvers vegna það
er svo. Og margt getum við
lært af frændþjóðum okkar.
Sú tilhögun, sem Svíar hafa í
þessu sambandi, ber vitni um
lýðræðislegan þroska þeirra
og er vissulega til fyrirmynd-
ar. Ö.-j-Z.
gat ekki leikið með sökum
meiðsla. Þetta er í 4. skipti,
sem Newcastle ber sigur úr
býtum í Bikarkeppninni.
Beztu menn Newcastle í þess-
Miiburn að brjótast í gegn’um ieik voru Milburn, mið-
aftur og skora mjög glæsi- framvörðurinn Brennan og
lega. Fleiri mörk voru ekki innherjinn Taylor. Hjá Black
skoruð, þrátt fyrir mikinn
vilja hjá Mortensen og Matt-
hews hjá Blackpool, en þeir
,fengu litla aðstoð frá inn-
herjunum Mudie og Sleyter,
en hann er „amatör“. Skozki
landsliðsmaðurinn
pool var Matthews beztur,
þrátt fyrir að 2—3 leikmenn
væru settir honum til höf-
uðs. Einnig voru Mortensen
og fyrirliði liðsins, Johnson,
ágætir, en þessir leikmenn
Brown leika allir i enska landsliðnu.