Tíminn - 12.05.1951, Page 5

L°4- blað.
TÍMINN, Iaugardaginn 12, maí 1951.
^uugurd. 12. muí
Hersetan
Éýrstu dagana síðan herinn
kotu
ræðu
til landsins, hafa um-
Gunnlaugur á Kiðjabergi
(Framhald af 4. síðu.)
gömlu sveitunganna, sem
þekktu hann til dauðadags.
Sáttanefndarmaður.
Gunnlaugur var sátta-
nefndarmaður í Grímsnes
keniiH Um hann veri® öfSa~jhreppi langa lengi. Varla get
Í36s'a dlA hóflitlar á báða ég hugsað mér mann betur
ftlej,' Að sonnu bjuggust (faihnn til þess starfs. Ég
°g að h6r kæmi hingað mætti nokkrum sinnum á
, s ora því yfirleitt ekki mik-
Ve við, en reynt hefir samt
að æsa menn óspart.
. ^ikili meiri hluti íslend-
aJ5a hallast að þeirri skoðun,
, herseta í landinu sé óhjá-
Sniileg. Samúð íslendinga
™rleitt öll með þeim þjóð-
> sem viðurkenna rétt
ré nnihlutans, vegna þess, að
hpi Ur einstaklingsins er þeim
a gUr- Hvað sem segja má
á k fortí® þjóðanna, en þar
það yfirleitt við, sem Steph
sv ^va®’ aö „öll saga er
0 °rt og synd af blóði, nær
fjær>“ Þá kunna íslending
h,/firieitt vel að sjá þann
jj uðmun, sem er á stefnu
eta og Rússa. Bretar veita
réHfrÍ kj°ð af annarri meiri
Uh °g meiri sjálfstjórn síð-
lj...u áratugi auk þess sem lífs
j°r almennings eru bætt.
iön!far kafa ^ert nágranna-
u 0 ,sín að leppríkjum sín-
iai f Hretlandi biðst Bevan
, snar úr ríkisstjórninni, af
st 1filann vili ekki framkvæma
U llennar- Hann er frjáls
•ls °Ur eftir sem aður og mik~
Ur virtur stjórnmálaskörung-
Austan frá berast sögur af
k Unum eins og Clementis.
öa! er Það glæpur, að líta
17Í«: X __ _n_?_
j^órhin og þann glæp verða
SjuUn aö afplána með lífi
^ássalöndum eru menn
8 ®. °S Mindzenty kardínáli
feirif-1 pislarvottar> en hann er
Julegur höfðingi og skör-
4rgUr> á borð við Jón biskup
gö Son> sem stendur með
visi á málin en ríkis-
sáttafundum í Grímsnesi fyr
ir aðra, og dáðist ég oft að
þolinmæði hans að sitja yf-
ir, oft hálfgerðu rifrildi, all-
an daginn, oft með glens og
gamanyrði á vörunum á milli
háalvarlegra tillagna. Hugs-
aði hann meir um það, að
sanngjörn málalok ynnust,
heldur en sætzt væri á rang-
lát málalok, en það er ein-
mitt það, sem oft verður að
gæta í sáttanefnd, ekki síð-
ur en dómstóla, það er að
reyna að finna, hvor hefir
réttari eða réttan málstað og
hlúa að því, að hann nái rétti
sínum, sem mestum. Einu
sinni sagði Gunnlaugur við
þann málsaðilann, sem að
engum sáttum vildi ganga
eftir að búið var að sitja á
sáttafundi frá kl. 12 á há-
degi til kl. 12 á miðnætti, allt
árangurslaust: „Við þyrftum
að vera til morguns, þá hefð-
um við af að sætta ykkur.“
Hinn kvað það myndi þýðing
arlaust. „Þú sérð nú þegar
þú ert háttaður í nótt, og
lagstur á koddann, að þú neit
ar nú því, sem þú átt að
ganga að.“ Þetta rættist. —
Málinu var vísað til dómstól-
anna og þar tapaði sá hinn
sami málinu, bæði fyrir und-
ir og yfirrétti, og varð að
greiða miklu meira, en hon-
um hafði verið boðið. — En
þetta sýnir þolinmæði Gunn
laugs í þessu oft óskemmti-
lega starfi.
Á sýslufundum.
Við Gunnlaugur
að, sem oftast var. Kom þó
að sjálfsögðu fyrir, að hvor
fór sína leið, en þetta hagg-
aði að sjálfsögðu ekkert okk
ar góða vinskap. Var það og
sjaldan. Um þau mál, vega-
mál o. fl„ sem vörðuðu Gríms
----—vorum
rétti „„ °g Þjóðlegum kirkjU|mörg ár saman í sýslunefnd
í Sn erlendum áhrifum. og Vorum lagsmenn — ég held
ihp andi er dómprófastur-, 0n árin. Röbbuðum við oft
rau’gi S(r!n kallaður er hinn saman fram eftir nóttunni
°& hpiHann-6r fr^als ma®ur,um þau málefni, sem fyrir
bolir Ur sinu. emhætti °S lágu, vorum við báðir „góðir
fhdvpen^ar pislir’ enöa þótt á kvöldin," en rólegir á morgn
hiji „iar hafi hannað hon-jana. Krufðum við einatt mái
tijj koma til lands síns in, svo að við gætum fylgst
°g þeim Paul Robeson
hei Juli°t Curie prófessor.
au . ætluðu á „friðarþing"
heit Ur Þar, en stjórn Nehrus
iheftaði Þeim um landvist,
lhU skirsk°tun til þess, að
°g .eriar væru friðarsinnar
ijj&„llclu ekki heiínsóknir æs-
|arhanna.
hie . ir íslendinga er það
Virfnatriðið hvaða þjóðir
>hga minnihluta og einstakl-
öll ’ Því að íslenzka þjóðin
eiuer í augum heimsins að-
íítjjj ^okkrir einstaklingar og
híej, hiinnihluti. Þar sem
Stjör hugsa eins og Rússa-
U’ fer því tilveruréttur
eftjf r smáþjóðar einungis
Stjó bví, hvort hún verði
stórveldisins að gagni
í i ^1-
aiia enzka þjóðin á líf sitt og
^UarhaUltÍð undir þeim hugs
sem einkennir
r^gis?nSu og stjórnarfar lýð-
w««a svo sem Norður-
Þes Ua °g Engilsaxa.
öajjj, , ,samstaða með ná-
stögu aþJóðunum ræður af-
Vllj fslendinga. Þess vegna
yarUa enzka, þjóðin vera í
'hgtjjj. anúalagi með Englend
Dö
hhj
->num og Norðmönn
neshrepp og Laugardals-
hrepp, fylgdum við báðir sem
einn maður. Fór ég þar oft-
ast eftir áliti hans, sem var
mér eldri maður og miklu
reyndari. Þótt hann væri þar,
sem alls staðar annars stað-
ar það mikla prúðmenni, og
enginn málrófsmaður, eða
með neinn mælskuvaðal, var
alltaf mikið tillit tekið til
þess, sem hann lagði til
hvers máls. Hann var óáleit-
inn við aðra, enda gerðust
fáir til að leita á hann að
fyrra bragði. Vissu og allir,
sem þekktu hann, að ef á.
það var leitað, að þar var
skapmaður fyrir, sem ekki
lét hlut sinn að óreyndu,
þótt stilltur væri, og enginn
veifilskati. Þegar hann hætti
sýslunefndarstörfum sökn-
uðu hans allir, sem eftir voru
i sýslunefndinni.
Gunnlaugur sem maður.
Gunnlaugur var meðalmað
ur á hæð, og svaraði sér vel.
Fremur holdgrannur alla æfi.
Fríður sýnum og breyttist
litið í útliti allt til hins sið-
asta. Ekkert hár missti hann
af höfði sínu, og ekkert hár
fannst hvítt í skeggi hans né
hári. Taldi hann það sjálfur
sjóböðum að þakka, þegar
hann var að alast upp á Húsa
vík. Glíminn var hann á
yngri árum og vel sterkur og
skíðamaður góður, hafði
hann oft yndi af að sjá
menn „tuskast“. Var hann
æfinlega léttur í spori til
hins síðasta. Mest þótti mér
honum svipa til frænda síns
Jóns fræðslumálastjóra Þór-
arinssonar að fríðleika og
allri vallarsýn og er þá langt
til jafnað, því Jón var tal-
inn með allra fríðustu mönn-
um á sinni tíð. En svona var
þetta í mínum augum. Gunn-
laugur var einn af allra
skemmtilegustu mönnum,
sem ég hefi þekkt. Hafði allt
af græskulaust spaugsyrði á
vörunum, sem allt lífgaði upp
sem nálægt var. Hann var
oft mjög orðheppinn og fljót-
ur til svars. Einu sinni lagði
ungur f j ármálamaður að hon-
um að ganga í ábyrgð fyrir
sig. Gunnlaugur var tregur til
þess. Sagði maðurinn þá „égi
skal láta börnin þín njóta
þess eftir þig.“ „Áttu víst að
lifa mig,“ sagði Gunnlaugur.
Hinn dó miklu fyrr. — Vildj
ég heldur líta á bjartari hlið-
ina á lífinu en þá dekkri. Af
slíkum mönnum er alltaf of
varnir þessara landa gætu
orðið til að afstýra stríði.
íslendingar sjálfir ráða
engu um það, hverja hernað
arþýðingu landið hefir í ó-
friði, ef til kemur. Hitt dett-
ur engum í hug, að ísland
verði hlutlaust í ófriði á vest
urhveli jarðar, meðan hern-
aðarleg þýðing landsins er
eitthvað í líkingu við það,
sem var í síðustu styrjöld. Þá
verða menn að gera það upp
við sig, hvort þeim er sama
hvaðan her kæmi fyrst. Og
hvernig halda menn að grann
þjóðir íslendinga litu á þá
kröfu, að ísland biði varnar
laust og óviðbúið eins og opið
skarð í vörnum lýðræðisþjóð
anna? Það er eitt af þvi,
sem hér verður að horfast í
augu við.
Hitt er svo annað mál að
Þeirri trú, að öflugar i hersetu í landi fylgja alltaf
ýms vandamál fyrir menn-
ingu friðsamrar smáþjóðar.
Um þá hlið málsins er líka
farsælast að ræða æsinga-
laust og hóflega sem frjálsir
menn. Sízt af öllu er ástæða
til óvildar í garð hermanna
þeirra, sem til landsins koma,
en hitt er skylt að muna, að
þeir eru ekki komnir til að
leggja landið undir sig og ís-
lenzka þjóðin á að halda öllu
sínu fyrir þeim. Sambýlinu
fylgja ýms vandkvæði. Það
reynir á þroska íslenzku þjóð
arinnar. Fyrstu daga herset-
unnar hefir annað borið
hærra en róleg hófsemi og
innra öryggi ráðsýnna, frjáls
huga manna. En þess er að
vænta, að þjóðin almennt
hafi þroska til að láta ekki
glepjast af hávaðanum og þá
munu hljóðabelgirnir bráö-
lega hafa hægra um sig.
lítið. Gunnlaugur var hómó-
pati og stundaði lækningar
■nokkuð fram . eftir árum og
heppnaðist oft vel.
Gunnlaugur sem bóndi.
1 Ekki verður skilið svo við
þessi fáu orð um Gunnlaug,
j að ekki sé minnst á hann sem
bónda á Kiðjabergi og konu
j hans, Soffíu Skúladóttur. —
j Allan þann tíma, sem Gunn-
laugur bjó í Kiöjabergi, um
50 ár, og enn í dag, þar sem
^Soffía ræður enn húsum og
sonur hennar Halldór, hefir
Kiðjabergsheimilið verið ann
j álað fyrir myndarskap og
j gestrisni. Má heita, að hver
unaöur í sveitinni leitaði
þangað með öll sín vanda-
mál stór og smá, raunir sín-
ar og sorgir o. fl. Var þar
löngum ráðunum ráðið, sem
öllum bezt hentaði. í þessi 65
ár hefir Kiðjabergsheimilið
verið hæsti eða með hæstu
gjaldendum hreppsins.
Byrjuðu þau hjón með góð
efni, og áttu löngum gagn-
samt og afurðaríkt bú. Lengi
átti Gunnlaugur marga og
gamla sauði við beitarhús og
þótti gaman að gegna þeim
sjálfur. Hjúasæl voru þau með
afbrygðum, svo vart fór það-
an nokkurt hjú, sem þangað
kom, nema í hjónaband. En
þar var Gunnlaugur ekki einn
að verki, viðurkenndi hann
það oft. Soffía, sem enn býr
og hefir líklega alveg óvana
legan. búskaparaldur, 65 ár,
hefir í einu orði sagt, verið
ein sú ágætasta kona, sem ég
hefi þekkt að myndarskap og
dugnaði, hefir til þessa riðið
reiðhesti sínum til allra
mannfunda sem ung væri og
borið sig vel í söðli, eins og
í fyrri daga, þegar hún var
ung blómarós og allra kvenna
vænst. Ég vildi gjarnan lifa
það að sjá hana 90 ára að
aldri, og 70 ára húsmóður, á
það vantar svo lítið hvort
sem er.
Það eru margir búnir að
koma að Kiðjabergi í búskap
artíð Soffíu. Þar hefir verið
gott að vera. Þar hefir marg
ur gleymt stað og stund, við
góðar veitingar og gott við-
mót og þáð mörg nytsamleg
ráð. Hjálpsemi þeirra hjóna
og Halldórs til allra, sem
bágt hafa átt, hefir verið
mikil og ekki alltaf hátt kall
að um. En það er önnur saga.
Þau Kiðjabergshjón áttu 6
börn, 5 syni og 1 dóttur, sem
öll lifa. Öll lík foreldruqa sín-
um að útliti, manndómi og
drengskap.
Þegar Gunnlaugur lá bana-
leguna, fór ég að heimsækja
hann og dvaldi hjá honum
einn dag og nótt. Lá ég í rúmi
á móti honum allan daginn,
og var svo heppinn, að hann
var málhress. Oft hafði ég
notið góðs af ráðum hans frá
því fyrsta að ég byrjaði lífs-
starf mitt. Nú var hann að
kveðja lífið, sáttur við allt og
alla. Sannfærður um nýtt líf,
sem hann ætti fyrir höndum,
og meira starf. Spurði hann
mig þá, hvort ég vildi, að
hann kæmi í fylgd með föð-
ur mínum, sem hann taldi
vist að hitta á móti mér, þeg
ar ég færi yfrum. Því tók ég
feginsamlega. Því þar vildi
ég sannarlega vera í flokki,
sem Gunnlaugur er, ef þess
væri nokkur kostur, því þar
verða valmenni ein sem hann
er. —
Böðvar Magnússon.
Anglvsingasími
TÍIHANS
or 81300
Hjá Árnýju að
Hverabökkum
Laugardaginn 5. mai var
gestkvæmt í húsmæðraskóla
Árnýjar Filippusdóttur á
Hverabökkum í Hveragerði.
Þá var þar tyllidagur í lík-
ingu við það sem árlega er,
þegar bóklegu námi skóla-
stúlkna er lokið. Og ýmsir vel
unnarar skólans og boðsmenn
voru þar staddir þann dag.
Það er þjóðkunnugt, að Ár-
ný Fillipusdóttir er hin mesti
skörungur um framkvæmdir
og stjórnsemi og ágætlega
lærð og menntuð í kvenleg-
um hannyrðum. Nú hefir hún
sér við hlið ágætar kennslu-
konur í matreiðslu, vefnaði og
fatasaumi auk stundakenn-
ara í bóklegum fræðum, leik-
fimi og ^pndi og söng.
Um þrjátíu stúlkur hafa
stundað nám að Hverabökk-
um í vetur samtímis, en sum-
ar þeirra hafa verið óreglu-
legir nemendur um stundar
sakir aðeins og hefir þá ein
komið í annarrar stað.
Það er margt að sjá þegar
komið er í slíka stofnun og
var þó ekki um að ræða neina
handavinnusýningu að þessu
sinni. Að sönnu má segja, að
matborðið hafi verið handa
vinnusýning, en menn fengu
þar málsverð ágætan, bæði
fagran og góðan. En hér verð
ur fátt eitt sagt um þá hlið
skólamálanna.
Þessi dagur var helgaður
bóklegum fræðum. - Náms-
meyjar súngu og menn Sengu
aö sjá skrautsýningar, gerð-
ar við kvæðin Álfakónginn
eftir Gest og Margt er það í
steinunum eftir Guðmund
Hagalín. En auk þess fluttu
námsmeyjar þær, sem eru
reglulegir nemendur og for-
föll hindruðu ekki, örstutt er
indi hver, og var að því hin
bezta skemmtun.
Árný Filipusdóttir tók svo
til orða þegar hún kynnti
þann lið, að enda þótt hún
væri ekki mikið bóklærð sjálf
vissi hún að það væri nauð-
synlegt að vera lesandi og
skrifandi, því að sú kunn-
átta væri lykill að öðru. En
auk þess vildi hún leggja
stund á sjálfstæða fram-
komu.
Við önnur tækifæri hefir
Árný sagt, að hún vildi að
skóli sinn kenndi að hugsa
og vinna. Það mátti líka ráða
það af máli stúlknanna, að í
þeim efnum hefir skólinn
náð árangri. Þær töluðu um
fegurð, heimilislíf og heimilis
störf, gleðina, sjálfsnám,
skyldur og hlutverk húsmóð-
urinnar, hirðusemi, tímann,
sparsemi, hagsýni og fleirl
dyggðir ýmsar, sem hverja
húsmóður og hverja konu
mega prýða. Og þó að þessar
ræöur væru misjafnlega samd
ar og fluttar, — en margt
var vel um það — var miklu
mest vert um þá heilbrigðu
greind og hollu lífstrú, sem
þar kom fram og leyndi sél
ekki, að í þeim hugsunarhætti
hafa stúlkurnar hið hollasta
veganesti.
Sumum finnst, að á ýmsum
stöðum i skólakerfi þjóðarinn
ar hafi þess gætt hin síðustu
ár, að meira væri lögð stund
á kunnáttu og andlítið utan
bókarnám en andlegan
þroska. í skólanum á Hvera-
bökkum er tími til að leggja
rækt við hugsun og lífsskoð-
un og þar mótast námsmeyj*-
arnar af persóunlegum áhrif
(Framhald á 6. síðu.). J