Tíminn - 15.06.1951, Qupperneq 5

131. blað.
TÍMINN, föstudaginn 15. júní 1951.
5.
Föstud. 15. júnt
Skattfrjáls spari-
fjársöfnun
í fréttum útvarps og blaða
var nýlega sagt frá því, að
ekkj væri enn búið að selja
nema tæpan þriðjung af
skuldabréfum þeim, sem boð
in hafa verið út á vegum Sogs
virkjunarinnar og Laxárvirkj
unarinnar. Því veröur þó vissu
lega ekki kennt um, að ekki
hafi verið hvatt nægilega til
þess, að bréfin væru keypt.
Það hlýtur annars ekki að
koma neitt á óvart, þótt þessi
skuldabréfasala gangi erfið-
lega. Að sönnu er hér um
framkvæmdir að ræða, sem
allir telja sjálfsagðar og vilja
styrkja, svo framarlega sem
þeir vilja stuðla að auknum
framförum og umbótum. En
sparifjáreigendur eru eðlilega
orðnir ragir við það að festa
fé sitt til langs tíma. Enginn
getur heldur láð þeim það,
eins og að þeim hefir verið
búið.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, hvernig verðgildi
peninganna hefir stöðugt verð
ið rýrt á undanförnum árum.
Það er þó rangt að tala um
gengislækkunina sérstaklega
1 því sambandi, því að hún var
ekki annað en viðurkenning
þeirrar verðrýrnunar, sem
búin var að eiga sér stað, og
jafrwel tæplega það. Það geta
menn bezt séð, ef þeir bera t.
d. saman verð á húseign í
Reykjavík, eins og það var
fyrir stríðið og var svo orðið
um það leyti, sem gengislækk
unin var ákveðin. Sama nið-
urstaða fæst, ef borið er sam
an afurðaverð eða kaupgjald
á sömu tímum. Það var vitan1
lega fjárhagslegur ógerning-1
ur að halda peningagildinu1
óbreyttu út á við eftir að búið
var að fella það þannig inn1
á við. Þetta mun þjóðin
líka skilja, þótt viss mann-
tegiínd, sem átti drjúgan
eða drýgstan þátt í verðhruni
peninganna, sýndi þann fari- 1
seahátt að reyna að þvo hend
ur sínar með því að látast
vera andvíg gengislækkun- j
uninni. þótt hún viðurkenndi
hana óhj ákvæmilega í hjarta
sínu.
Verðhrun peninganna hef-
sj;afað af hinu sífellida
kapphlaupi millj kaupgjalds
og verðlags. Að vísu má nefna
fleiri minniháttar orsakir, en
aðalorsökin er þessi. Því mið
ur heldur þetta kapphlaup
áfram enn og verður vissu-
lega ekki séð fyrir endann á
því. Þetta er þó hvorki fram
leiðendum eða launþegum til
góðs, því að raunverulegar
tekjur þeirra aukast ekki,
þótt krónutalan hækki. Brask
arar, milliliðir og skuldakóng
ar eru þeir einu, sem græða.
En stöðugt verðfall peninga
leiðir til þess að sparifjár-
söfnun minnkar og gálaus
meðferð peninga eykst. Af-
leiðingin verður fjárskortur
svo að ekki fæst fé til nauð-
synlegustu mannvirkja, eins
og nýju orkustöðvanna við
Sogið og Laxá.
Með þessu er á góðum vegi
að skapast hér óviðráðanlegt
verðhrun og kreppa, er þyngst
mun bitna á alþýðustéttun-
um til lands og sjávar.
Þjóðin verður að skilja það,
að hún verður að treysta verð
ERLENT YFIRLIT:
. ~ A n n a R o s e n b e r g
flúu er stiinduin köllnð „konan, sem
síjórnar ]iershöfðiiigjuimiii“

Það vakti ekki litla athygli
á síðastliðnu hausti, þegar Mars
hall hershöfðkigi gerðist land-
varnarráðherra Bandaríkj-
anna og valdi sér konu sem
nánasta samstarfsmann. Það
var vitað að aðstoðarlandvarnar
ráðherraembættið myndi verða
óvenjulega umsvifamikið á kom
andi misserum. Auk þess þótti
líklegt, að Marshall myndi vilja
skipa það þannig meðan hann
væri landvarnarráðherra, að
hann gæti losað sig sem mest
við þras og eril og lagt sem mest
af störfum á herðar aðstoðar-
ráðherrans. Að sönnu er Mars-
hall starfsmaður mikill, en hins
vegar orðinn gamall og fremur
heilsuveill. Hafði hann af þeim
ástæðum sagt af sér embætti
utanríkisráðherrans og ætlað
sér að hafa rólegt það, sem
eftir var ævidaganna.
Þótt val Önnu Rosenbergs í
embætti aðstoðarlandvarnaráð-
herrans kæmi á óvart, mæltist
það eigi síður vel fyrir. Hún
naut slíks álits, að flestum þótti
val Marshalls vel ráðið. Að vísu
kom sá kvittur upp nokkru eft-
ir að Anna tók við embættinu,
að hún hefði staðið í samneyti
við kommúnista og ætluðu hin-
ir afturhaldssamari republik-
anar að notfæra sér það til
árása á stjórnina. Rannsókn á
því leiddi það hins vegar í Ijós,
að hér var um allt aðra Önnu
Rosenberg að ræða og hlutu
republikanar litla frægð af
þessari herför sinni.
Fædd í Ungverjalandi.
Anna Rosenberg er ekki fædd
í Bandaríkjunum, þótt hún
skipi nú eitt virðulegasta og á-
byrgðarmesta embætti þeirra.
Hún er fædd í Ungverjalandi
1902 og ólzt þar upp til 10 ára
aldurs. Þá flutti hún með for-
eldrum sínum til Bandaríkj-
anna. Hún var ekki nema 16
ára gömul, þegar hún hóf af-
skipti sín af félagsmálum, en
þá fékk hún skólasystur sínar
til að stofna „félag verðandi
kjósenda", en konur höfðu þá
ekki kosningarétt. Jafnan síð-
an hefir hún staðið fram-
arlega í kvenréttindabarátt-
unni. Skólaganga hennar varð
skemmri en ætlað var, því að
hún hætti námi, er Bandarík-
in lentu í fyrri heimsstyrjöld-
inni og gekk í sjálfboðadeild
hjúkrunarkvenna. Hún lét sér
það ekki heldur nægja að gera
það einsömul, heldur fékk marg
ar vinkonur sínar til að gera
það sama. Eftir styrjöldina’
kynntist hún ungum hermanni,!
Julius Rosenberg, og leiddi sá
kunningsskapur til hjónabands.
Með því var fyrirætlunum henn
ar um frekari skólagöngu lokið
til fulls, að öðru leyti en því,
að hún gekk á húsmæðraskóla
um nokkurt skeið.
Hjónaband þeirra Önnu og
Juliusar hefir jafnan verið hið
bezta. Julius rekur teppaverzl-
un í New York og heimsækir
Anna hann jafnan um helgar
síöan hún gerðist ráðherra. 1
tilefni af því hefir hún nýlega (
sagt; Ég lifi ekki sönnu lífi
nema á sunnudögum.
Frábær sáttasemjari.
önnu nægði það ekki að
hugsa um heimilið eitt saman
eftir að hún giftist Juliusi. Starfs
áhugi hennar og orka heimtuðu
meira verkefni. Hún hóf ýmis
konar afskipti af félagsmálum
í New York og þótti það fljót-
lega koma í Ijós, að hún hafði
undraverða hæfileika til að
jafna ágreining. Hún gat beitt
blíðu og horku 'eftir því, sem
með þurfti. Hún varð brátt svo
eftirsótt sem sáttasemjari, að
hún setti upp sérstaka skrif-
stofu í því augnamiði. Það
voru ekki sízt atvinnurekendur,
er leituðu til hennar, og fengu
hana til að reyna að koma á
sættum í vinnudeilum. Þótt hún
kæmi þar fram sem fulltrúi
atvinnurekenda, vann hún sér
samt mikla hylli og tiltrú verka
manna. Svo mikið orð fór af
samningahæfni hennar, að rík-
isstjórnin sjálf leitaði oftlega til
hennar, þegar hinir opinberu
sáttasemjarar höfðu gefizt upp.
í þjónustu Roosevelts.
Roosevelt hafði ekki lengi
verið forseti, er hann kom auga
á Önnu sem æskilegan aðstoð-
armann. Það sýnir bezt, hve
oft hefir verið til hennar leit-
að, að hún hefir setið samtals
í 25 opinberum nefndum og
verið ráðunautur margra stjórn
ardeilda .um lengri eða skemmri
tíma. Oftast hafa þessi störf
hennar verið ólaunuð, enda hef
ir hún ekki þurft slík laun, því
að hún hefir jafnan haft góðar
tekjur fyrir önnur störf sín.
Þegar hún dvaldist sem ráðu-
nautur stjórnarinnar í Washing
ton á stríösárunum og hafði
7500 dollara í árslaun, komst
þingnefnd ein að því að hún
hafði á sama tíma um 30 þús.
dollara laun sem ráðunautur
þriggja fyrirtækja í New
York, en alls mun hún þá hafa
féngið um 60 þúsund krónur
fyrir slík ráðunautsstörf. Stjórn
arandstæðingar vildu þá ólmir
og uppvægir láta hana fara úr
þjónustu ríkisins, en Roosevelt
harðneitaði því. Niðurstaðan
varð sú, að Rosenberg hætti að
taka laun frá öðrum en ríkinu,
enda þótt það kostaði hana að
ganga á eignir sínar. Eftir styrj
öldina gekk hún úr þjónustu
ríkisins og hefir síðan rekið
einkaskrifstofu sína í New York.
Sonur hennar annast um rekst
ur skrifstofunnar síðan hún gerð
ist ráðherra.
Duglegur erindreki.
Á stríðsárunum fór hún tví-
vegis til Evrópu sem einkafull-
trúi Roosevelts forseta til þess
að kynna sér aðbúnað hermann
anna. Hún dvaldi þá oft á víg-
völlunum og lét ekkert ógert
til að-kynna sér kjör hermann-
anna sem bezt. Eftir heimkom-
una gaf hún ýtarlega skýrslur
um það, sem henni fannst að-
Anna Rosenberg.
finnsluvert. Hershöfðingjarnir
ráku upp stór augu, þegar þeir
sáu, að hún hafði ekki aðeins
kynnt sér kjör hermannanna,
heldur hvernig einstakar vopna
tegundir höfðu reynzt og hvert
væri álit hermannanna á þeim
Margt kom þar fram, sem hers-
höfðingjarnir höfðu ekki sjálfir
veitt sérstaka athygli. Frá þess-
um tíma mun Marshall hafa
haft það álit á Önnu, er leitt
hefir nú til þess, að hann hefir
gert hana að aðstoðarráðherra
sínum.
En Anna átti erindi við fleiri
en hershöfðingjana eftir heim-
komuna. í annað sinn átti hún
ekki færri en 400 landsímasam-
töl eftir að hún kom heim. Hún
var þá að skila kveðjum til
mæðra og eiginkvenna frá her
mönnum, sem hún hafði hitt.
Ein móðirin kvartaði undan því,
að sonurinn skrifaði sér sjald-
an. Anna sendi honum ávítun-
arbréf. Síðan skrifaði hann móð
ur sinni reglulega og sendi Önnu
afrit af bréfunum, svo að hún
(Framhald á 6. síðu.)
gildi peninganna. Ööruvísi
getur eðlileg sparifjársöfn
un ekki átt sér stað, en hún
er ein aðalundirstaða fram-
faranna. Öruggasta leiöin til
aö tryggja verögildi pening-
anna er aö framleiðendur og
launþegar komi sér saman
um verö- og kaupbindingu til
ákveöins tíma og sameinist
um aö afstýra milliliðaorkinu.
Fátt eöa ekkert yrði líklegra
til að tryggja heilbrigt fjár-
málalíf, næga atvinnu og um
bætur.
En mcðan slíku samkomu
lagi er ekki að fagna, verð-
ur það opinbera að gera
það. sem I þess valdi stend
ur til að tryggja sparifjár
söfnunina. Meðal þeirra íir
ræða, sem þar koma fyrst
til greina, er að lögleiða
skatífrjálsa sparifjársöfn-
un, ef féð er bundið til á-
kveðins tíma. Það myndi
strax verða til að glæða
sparifjársöfnunina, ef
þannig væri gengið til
móts við sparifjáreigend-
ur og þeim veitt viss viður
kenning og hlunnindi
vegna sparnaðar síns. Það
ætti að verða eitt af verk-
efnum næsta þings að setja
slíka löggjöf.
Raddir nábúarma
Þjóðviljinn hefir kallað
samninginn um „réttarstöðu
varnarliðsins“ „nýjan land-
ráðasamning“ og heldur þvi
fram, að samkv. honum geti
herinn lagt undir sig hvaða
íslenzkt landsvæði, sem hon-
um þóknast, án skaðabóta.
Um þetta segir Alþýöublaðið
í gær:
„Það er ekkert, annað en
fleipur hjá Þjóðviljanum, að
Bandaríkin geti samkvæmt
þessu lagt undir sig hvert það
landsvæði, sem þau hafa á-
girnd á, því að íslenzk stjórn-
arvöld ráða því ein, hvaða
landsvæði varnarliðið fær til
afnota. Þá eru það og bláköld
ósannindi í Þjóðviljanum, að
íslendingar eigi sjálfir að bera
allt það tjón, sem hlýzt af
dvöl herliðsins hér. í viðbót-
arákvæðunum við varnar-
samninginn er því að vísu yfir
lýst, að hvorki Island né
Bandaríkin muni gera kröfu
til skaðabóta vegna tjóns af
framkvæmd varnarsamnings-
ins, sem starfsmenn annars
hvors ríkisins kunna að valda
starfsmönnum hins. En um
allt tjón, sem aðrir verða fyrir
segir, að Island skuli sjálft
dæma um skaöabótakröfurn-
ar eftir íslenzkum reglum, en
skaðabótaupphæðin skipt'ft
þannig niður, að Bandaríkin
greiði 85%, ísland 15%, ef
varnarliðið ber ábyrgð á tjón-
inu, en hvort um sig helming,
ef þegnar beggja rikja eiga
sökina.“
Alþýðublaðið segir, aö þetta
sé nokkuö annað en Þjóðvilj-
inn vilji vera láta. Það spyr
að lokum, hvort Þjóðviljinn
vilji upplýsa, hvernig skaða-
bótaskyldum sé háttað í þeim
löndum, þar sem rauði her-
inn dvelur. Það skyldi þó
ekki vera, að hjá þeim ágæta
her sé skaðabótaskyldan
óþekkt hugtak?
Greinaflokkur Cole
prófessors
Á öðrum stað í blaðinu f
dag hefst greinaflokkur eftir
G. D. II. Cole prófessor í Ox-
ford um samvinnu og sósíal-
isma. Cole prófessor er nú al-
mennt viðurkenndur sem
einn fróðasti og snjallasti nú-
lifandi .félagsmálafræðingur
Breta og er síðan Laski leið
talinn mesti fræðimaður
Verkamannaflokksins á sviðl
félagsvísinda og stjórnmála.
Hann hefir annazt margvís-
leg ritstörf fyrir verkalýðs-
hreyfinguna og samvinnufé-
lögin og auk þess skráð mörg
merk fræðirit, jafnhliða því
sem hann hefir gegnt kennslu
störfum. Á árunum 1939—46
var hann formaður Fabian-
félagsins, sem oftast hefir ver
ið talið eins konar andlegur
leiðarvísir Verkamannaflokkg
ins.
Eins og skýrt var frá í for-
ustugrein Tímans í gær, virð-
ast nú vera allmiklir hrær-
ingatimar innan Verkamanna
flokksins brezka. Ríkisrekst-
ursstefna flokksins hefir beð-
ið hálfgert skipbrot og marg-
ir hinna yngri og framsýnnl
leiðtoga flokksins gera sér
Ijóst, að þeir þurfa að finna
stefnu sinni . lýðræðislegra,
raunhæfara og framkvæman
legra form. Cole prófeseor er
einn í hópi þessara manna.
Þetta viðhorf hans mun hafa
leitt til þess, að hann hefir
nú tekið sér fyrir hendur að
skrifa ýtarlegt fræðirit,, sem
hann nefnir „The British Co-
operative Movement .in a
Socialist Society“. Rit þetta
mun koma á bókamarkaðinn
í sumar, en Cole prófessor
hefir ritað stuttan greina-
flokk fyrir blað skozkra sam-
vinnumanna, .„Scottish Co-
operator“, þar sem hann gerir
grein fyrir efni þess. Timinn
hefir talið rétt að kynna les-
endum sínum þennan greina
flokk og hefst hann í blað-
inu í dag.
Það er raunar óþarft að
taka það fram, að greina-
flokkur Cole prófessors er
fyrst og fremst ritaður með
brezk viðhorf fyrir augum, en
þau eru vitanlega að ýmsn
leyti ólík viðhorfum okkar.
Margt af því, sem Cole pró£-
essor segir, getur þó verið til
íhugunar og uppörfunar fvrir
okkur.
Sambúðarháttum þjóða og
einstaklinga er nú vissulega
þann veg farið, að nauðsyn-
legt er að finna þeim breytt
og fullkomnara form. Enginn
frjálshuga maður, sem íhug-
ar málin, mun þó æskja þess
að skipta á stjórnarháttum
vestrænna þjóða, þótt margt
megi að þeim finna, og á
kommúnistisku einræði og
ógnarstjórn. Það breytir hins
vegar ekki þeirri staðreyndf
að nauðsynlegt er að vinna
aö breytingum og endurbótum
á hinum vestrænu stjórnar-
háttum. Og þá er vafalaust
ekki völ á öðrum betri úr-
ræðum en úrræðum samvinn-
unnar.
íslenzk samvinnuhreyfing
hefir verið í mikilli framsókn
síðari árin, þrátt fyrir marg-
víslegar hömlur og takmark-
anir. Þjóðinni myndi vissu-
lega betur farnast ef sú fram-
sókn gæti orðið enn meiri og
viðtækari. Að því ber vissu-
lega að stefna. En það er ekki
einhlítt að efla reksturinn ein
göngu. Hin andlega vakning
og . skilningur. á félagslegu
CFramhald á 6. slðu ) *