Tíminn - 22.06.1951, Side 4

4.
TÍMINN, föstudaginn 22. júní 1951.
137. blað.
Bók um Danmörku
Verður henni almennt fagn
að, nýju bókinni um Dan-
mörku? Þetta er þriðja bindið
i bókaflokknum Lönd og lýðir,
sem bókaútgáfa menningar-
sjóðs gefur út. Hinar fyrri
voru: Noregur og Svíþjóð. Nú
heitir bókin Danmörk.
Mjög hafa íslendingar oft
undrazt spurningar manna
erlendis um ísland og íslenzku
þjóðina. Nágrannar mínir í
Ameríku, gagnfræðaskólanem
endur á einum stað, fullyrtu
að ísland væri hluti af Rúss-
landi. Þar spurðu menn stund
um, hvort íslendingar væru
siðmenntuð þjóð og hvar eig
inlega ísland væri? í Dan-
mörku var spurt, hvort ekki
væri hægt að ganga á ís frá
Danmörku til íslands á vetr
um, hvort við létum ekki hund
ana sleikja matarílát okkar,
og hvort ekki væri gaman að
róa í kringum hólmann á
kvöldin. Og margar voru þess
ar spurningar skrítnar.
En hve mikið veit hver læs
maður á íslandi um Dan-
mörku? Þetta nágrannaland
okkar og nágrannaþjóð, þetta
forna stórveldi og síðari alda
merkilegu menningarþjóð,
sem stendur föstum fótum í
þúsund ára gamalli menning
arrækt, og sem er hin bezta
fyrirmynd í dugnaði, iðjusemi,
nýtni, þrifnaði, kurteisi, glað-
lyndi og háttvísi? Hve mikið
vitum við um landið, gróður
þess, dýralíf, fegurð og yndis-
leika, um atvinnulíf þjóðar-
innar, landbúnað, fiskveiðar,
iðnað, verzlun og viðskipti,
menningu, bókmenntir, skáld
skap, listir, vísindi, stjórnskip
un, félagslíf, trúarlíf og þjóð-
lífshætti yfirleitt, og þá ekki
sizt hennar löngu og miklu
sögu? Skyldi ekki standa í
okkur mörgum, ef við værum
spurðir rækilega út úr um
allt þetta?
Sá, sem les bókina Dan-
mörk, fræðist um þetta allt,
og það ótrúlega mikið I ekki
stærri bók. Eiginlega er vandi
að lýsa bókinni. Þessar bæk
ur Menningarsjóðs, Lönd og
lýðir, eru ekkert venjulegar
bækur. Þær eru tæpast saga
og þær eru ekki heldur venju
legar orðabækur, en þeim
mætti helzt líkja við orða-
bækur. Þær grípa yfir geysi-
lega mikið, eru í smáflokkum
um allt það helzta í fari og
lífi þessara þjóða. Það er hægt
að fletta upp í þeim fyrirhafn
arlaust og finna stutta, en
allyfirgripsmikla frásögn um
hvern lið út af fyrir sig. Þar
eru margar tölur og mikill
fróðleikur, ótrúlega mikill
fróðleikur. í þessa bók, Dan-
mörk, hefir verið lögð mikil
vinna, lestur hennaj* er
skemmtilegt ferðalag um
aldaraðir hjá menningarauð-
ugri þjóð, um „brosandi land,
fléttað með sólhýrum sund-
um, saumað með blómstrandi
lundum". Bókin er i alla staði
hin eigulegasta. Hún er sann
ar bókmenntir. Slíkar bækur
eru ekkert æsilesmál, en þær
auðga og fræða lesendur sína
svo að þeir geti verið samtals
hæfir.
Það þarf engan búhöld til
þess að dást að landbúnaði
Dana. Af honum er hægt að
læra. Hann er enn aðalat-
vinnuvegur þjóðarinnar, þótt
ekki stundi hann nú nema 25
af hundraði landsmanna, en
fram til loka 18. aldar voru
það 80 af hundraði. Þannig
Eftir Pétair Sigurðsson erindreka.
■ár.’aaoa
hefir fólksflutningurinn i Dan
mörku verið á 19. öldinni. En
tæknin við landbúnaðinn bæt
ir upp fólksfækkunina. „Af
hér um bil 4,300,000 hektara
heildarlandflæmi Danmerkur
eru um 3,200,000 hektarar
ræktað land“, segir í bókinni. I
„Skógar eru um 400,000 hekt.,'
en til garðræktar eru notaðir
85,000 hekt.“ Hveitirækt Dana '
gaf „28,8 kg. á hektara á ár-
unum 1936—40, í stað 9,3 hkg.
í Bandaríkjunum, 8,5 í Argen-
tínu og 8,0 í Ástralíu". Algengt
er að góðar kýr í Danmörku
mjólki 4000 kg. á ári, og „ein
hefir meira að segja komizt
upp i 10,117 kg. með 413 smjör
magn“. Um meðferð mjólkur
getum við íslendingar enn
lært töluvert af Dönum. Þrifn
aður okkar er enn ekki fyrsta
flokks.
Engin nema iðjusöm og spar
söm þjóð hefði getað rétt við
eftir styrjöldina, eins og Dan-
ir. „Heildartjón það, sem her-
námið olli, er talið 11,000 millj.
danskra króna“, en allur þjóð
arauður Dana var talinn 28,
800 millj. kr., árið 1940. En
þó var þyngst á metunum sam
dráttur sá, er komst á utan-
ríkisverzlun landsins á her-
námsárunum og eftir styrj-
öldina. Er þetta auðskilið, þar
sem Þýzkaland og England
hafa verið stærstu viðskipta-
lönd Dana.
Danir eiga frægar skipa-
smiðastöðvar og er margt gott
um iðnað þeirra að segja, sem
er atvinnuvegur fjölda lands-
manna. Háskólamenningu
eiga þeir, er nær alla leið aft
ur til 1479, en þá var Hafnar-
háskóli stofnaður. Við sex
íieildir háskólans stunda nú
6,000 stúdentar nám. Prófess-
orar eru 126, en dósentar,
lektorar og aukakennarar eru
um 200. „Hafnarháskóli hefir
löngum verið talinn með
fremstu háskólum heims,
enda hafa Danir, þótt smá-
þjóð sé, löngum haft ágætum
vísindamönnum á að skipa.
Félagsþroski Dana er á all
háu stigi. „í fáum þjóðfélög-
um mun vera gert jafnmikið
fyrir borgarana og I Dan-
mörku, einkum þá, sem eru
minnimáttar", segir í bókinni.
Góð skipun er á heilbrigðis-
málum þeirra, og „hefir heilsu
far manna batnað stórum á
síðari árum“. Athyglisverðar
eru þó tölurnar um sjúkdóma.
Langflestir sjúklinganna eru
lagðir inn á sjúkrahús sökum
meltingarkvilla, eða 65,000
sjúklingar af 430,000. Af heild
ardánartölunni, tæplega 36,
000, árið 1948, dóu rúmlega
9,000 úr hjartasjúkdómum og
rúmlega 6,000 úr krabbameini
og sarkómi. Danir eru feit-
lagnir, eta mikið feitt og
drekka mikið af öli. Hér er
allathyglisvert rannsóknar-
efni.
Síðari hluti bókarinnar
skiptist í kaflana: Saga Dana,
Samskipti Dana ogíslendinga,
og Einstakir Iandshlutar og
merkisstaðir. f kaflanum um
samskipti Dana og íslendinga
er varfærnislega, heppilega
og sanngjarnlega túlkað mik
ið viðkvæmismál. Við megum
ekki meta dönsku þjóðina
samkvæmt óheppilegum við-
skiptum fyrri alda, né heldur
því, hvort hún kann að verða
svo gestrisin að afhenda okk
ur þau handrit, sem við girn
umst mest, og mundi stórum
gleðja okkur, heldur sam-
kvæmt því, sem hún raunveru
lega er: merk menningarþjóð
og fyrirmynd í mörgu.
í þessum kafla eru taldir
margir merkir íslendingar og
íslanasvinir, og eru þar mynd
ir af 30—40 íslendingum. Því
miður eru ekki allar myndir
bókarinnar eins skýrar og
æskilegt hefði verið, en til
þess liggja sjálfsagt gildar á-
stæður. Oft er ógerningur að
fá skýrar myndir, og svo er
myndamótagerðin og prentun
stundum misjafnlega góð. í
bókinni eru alls hátt á annað
hundrað myndir. Nokkrar
einnig frá Grænlandi, en um
það er Síðasti þáttur bókar-
innar. Flest eru myndamótin
gerð í Danmörku og það verk
góðfúslega kostað af hinni
dönsku deild Sáttmálasjóðs.
Magister Westergaard-Niel-
sen annaðist af miklum dugn
aði og smekkvísj myndaval og
útvegun mynda viðs vegar að,
segir í eftirmála bókarinnar.
f kaflanum, Einstakír lands
hlutar og merkisstaðir, er
Kaupmannahöfn gerð tölu-
verð skil. Hún hefir verið köll
uð „París Norðurlanda“ og
„borgin með fögru turnana".
Kaupmannahöfn er vissulega
fögur borg og getur boðið gest
um sínum margt sjálegt og
sögufrægt.
Allur er þessi kafli bókar-
•innar ágætur leiðarvísir fyrir
íerðamenn. Þar er víða kom-
ið við og margt talið í þessu
„brosandi" nágrannalandi okk
ar. Mætti ef til vill segja um
alla bókína, að næstum of
margt sé ta(lið, en tæpast
dvalið nægilega við helztu
þjóðlífshætti svo að sú mynd
standi eftir skýr og vel mörk
uð í hugskoti lesarans. Um
þetta kuna þó að verða skipt-
ar skoðanir.
Fullmikið þykir mér bera á
einstöku orðum í bókinni, eins
og t. d. að „reka“. En það er
nú orðið eftirlætisorð íslend-
inga um flestar greinar at-
vinnufífslin.i. Fallegra þykir
mér þó orðavalið, að stunda
iðnað, heldur en að reka iðn
að, og ekki þykir mér viðkunn
anlegt að tala um, að eftir
listamenn „liggi“ þessi og hin
verk. Sömuleiðis þykir mér
leiðinlegt orðið „safnhús",
þegar talað er um listaverka-
söfnin, og líka þykir mér fall-
egra orð en ,,líkneski“. Ann-
ars situr ekki á mér, ómálfróð
um manni að setja út á mál-
far lærðra manna.
Bókin Danmörk, er í alla
staði hin eigulegasta, bæði um
efni og frágang, og á höfi^fid-
ur þakkir skilið fyrir hana,
og sömuleiðis útgáfufélagið,
sem gefur út þessar alþýð-
legu fróðleiksbækur. Þegar
hliðstæð bók kemur út í Dan-
mörku um ísland, og í sam-
bærilegu stóru upplagi, þá
ættu Danir að vita eftir það
töluvert um sitt fyrrverandi
sambýlisland, en á náinni
kynningu grundvallast vel-
vild þjóða á milli.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson,
sem ræður ríkjum í baðstofu Al-
þýðublaðsins, er nýlega kominn
heim úr utanför. Eftir heimkom
una hefir hann m. a. skýrt frá
því, að ekki sé mikill munur á
verðlagi hér og í nágrannalönd
unum, nema á matvörum. Þar sé
munurinn verulegur.
Þetta er vafalaust rétt hjá
Vilhjálmi, og a. m. k. eru flestir
gesta minna, sem ég hefi rætt
við um þetta efni, á svipuðu
máli. En þess ber að gæta, að
kaupgjald er hér stórum hærra
í krónutölu en í nágrannalönd-
unum. Það hlýtur að leiða til
þess, að verð á matvælum, sem
eru framleidd innanlands, verð-
ur einnig hærra í verði í krónu
tölu, þar sem vinnan er stærsti
þátturinn í framleiðslukostnað
inum.
Það hefir aldrei verið gerður
nákvæmur samanburður á af-
komu verkamanna hér og í ná
grannalöndunum. Ég hygg, að
sá samanburður myndi leiða í
ljós, að okkar hlutur yrði ekki
mikið lakari, nema síður væri.
Matvörur eru hér að vísu veru-
lega dýrari, eins og Vilhjálmur
segir, en ég hygg að hærra kaup
gjald bæti það upp og vel það.
Sá þáttur framfærslukostnað
arins, sem er okkur sennilega ó-
hagstæðastur, er húsnæðiskostn
aðurinn. Hann er hlutfallslega
mun óhagsstæðari hér en víðast
annarsstaðar. Það er eitt allra
mesta vandamál okkar að lækka
þennan tilfinnanlega kostnaðar
lið. Þar bíður stærsta verkefnið
í dýrtíðarmálunum.
En svo ég minnist aftur á sam
anburð á kjörum verkamanna
hér og í nágrannalöndunum, þá
er vert að geta þess, að kjör
verkamanna eru hvergi jafn góð
í Evrópu en í þessum löndum.
Öllum hlutlausum fréttum kem
ur saman um það, að þau séu
t. d. langtum lakari í dýrðarríki
kommúnista, Sovétríkjunum,
enda bera kommúnistar yfirleitt
ekki á móti því.
En fyrst ég er að ræða um
verðlag hér og erlendis, ætla
ég að lokum að segja frá dá-
litlu dæmi, senr einn gesta
minna sagði mér, og mér virð-
ist harla óhagstætt fyrir ís-
lenzku kaupmannastéttina.
Þessi gestur minn er nýkominn
frá Englandi, og sagðist af til-
viljun hafa kynnt sér, að sulta,
sem er seld hér í búðum frá
kr. 12.00—20.00, er seld þar í
smásölubúðum á einn shilling,
sem er röskar tvær krónur.
Verðið hér er minnst nær sex-
fallt hærra. Þótt sultan sé
flutt inn fyrir útgerðarmanna
gjaldeyri og á henni séu háir
tollar, nær þetta verðlag ekki
nokkurri átt. Hér virðist aug-
Ijóslega vera um okurálagn-
ingu að ræða.
Ég nefni þetta m. a. vegna
þess, að ég ætlast til þess, að
hlutaðeigandi aðilar taki þetta
til athugunar. Mér finnst verzl-
unarstéttin t. d. sjálf eiga að
upplýsa mál eins og þetta, því
að með slíku athæfi geta ein-
staka braskarar komið óorði á
hana alla, og hún getur ekki
ætlazt til þess, að verðlagshöml
ur verði fúslega afnumdar með
an slíkt er látið viðgangast. Út-
gerðarmenn ættu líka að gera
sitt til að upplýsa þetta, því að
annars er hætt við, að sá orð-
rómur komist á, að þetta okur-
verð reki rætur til útgerðar-
mannagj aldey risins.
Svo að lokum þetta: Þeir,
sem á ferðum sínum erlendis,
rekast á dæmi um óeðlilegan
verðmun hér og þar, mættu
gjarnan senda mér pistil um
það. ÖIIu sliku skal fúslega
komið á framfæri.
Starkaður.
W.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.W.V.V.V.V.V.VA^W.Wí
c ■:
H.f. Eimskipafélag Islands
M.s. .Gullfoss’
5
f
fer frá Reykjavík laugardaginn 23.
júni kl. 12. á hádegi til Leith og
Kaupmannahafnar.
Tollskoðun farangurs og vega-
bréfaeftirlit byrjar í tollskýlinu
vestast á hafnarbakkanum kl. 101/2
f. h. og skulu allir farþegar vera
komnir í tollskýlið eigi síðar en kl.
11 fyrir hádegi.
AW.V.V.V.W.V.W.W.V.W.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V
Takið eftir
Sníðum og mátum dömu og
telpukjóla. Til viðtals þriðju
daga, miðvikudaga og fimmtu
daga kl. 2—5.
Snorrabraut 65, kjallara
(gengið inn frá Auðarstræti)
Ragnar Jónsson
hæstaréttarlögmaður
Laugaveg 8 — Slmi 7752
Lögfræðistörf og elgnaum-
sýsla.

Miniiiiigarspjöltf
Krabbamcinsfélags
Reykjavíkur
fást 1 Verzluninnl Remedia,
Austurstræti 7 og í skrifstofu
Elli- og hjútrunarheimilis-
ins Grund.
Gjörizt áskrifendnr að
iele
ryksugan
er þýzk framleiðsla. Vönduð
og traust. Kostjar 11—1200
krðnur. Komiið og aÆhugið
hana áður en þér ákveðið
kaup annarsstaðar. Tökum á
móti pöntunum.
Véla- og raftækjaverzlunin
Tryggvagötu 23 — Sími 81279
VtkreiiiÍ Tímahh