Tíminn - 29.07.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, sunnudaginn 29. júlí 1951
169. blað
Ferðaþættir frá Svíþjóð
Niðurl.
Arvika.
Næsti dvalarstaður okkar er
borgin Arvika. Nafnið er ber-
sýnilega fornt og merkir ár-
vík eða vík, enda er borgin
byggð við ofurlitla vik við
eitt vermlenzka vatnið, sem
hefir afrennsli í Vennern eða
Væni. Arvika er iðnaðarborg
með um 14 þúsund íbúum, en
borgin nær yfir stórt svæði,
af því að nágrannasveitir sitt
hvorum megin við voru nýlega
sameinaðar borginni. Stór-
vaxinn, villtur skógur liggur
að borginni á eina hlið, og
allt umhverfi borgarinnar er
fagurt og frjósamt eins og
víðast er í Vermalandi.
Síðasta daginn, sem við
dvöldum í Arvika, áttum við
þess kost að skoða stóra papp
írsverksmiðju, sem er starf-
rækt þar. Yfirverkfræðingur-
inn sýndi okkur verksmiðj-
una og útskýrði fyrir okkur
hvernig allt fór fram. Þetta
var á starfstíma og verksmiðj
an í fullum gangi. Sagði verk
fræðingurinn, að samkeppn-
in í iðnaðinum væri svo hörð
nú, að engu mætti skeika í
rekstrinum, til þess að verk-
smiðjan skilaði arði. Allt ylti
á því að fá sem fullkomnast-
ar vélar og að nýta vel allt
hráefni. Áður fyrr nýttist
ekki nema nokkur hluti af
timbrinu og úrgangurinn var
verðlaus, en nú er keppt að
því að nýta allt hráefnið á
einhvern hátt.
Pappír og silkisokkar.
f kringum verksmiðjuna
voru himinháir hlaðar af
timbri, sem ár og vötn höfðu
flutt til verksmiðjunnar um
langar leiðir ofan úr fjalla-
skógum Vermalands. Þar
voru á einum stað stórir hlað-
ar af úrgangstimbri, sem ein-
ungis var ætlað til eldiviðar,
en heima á íslandi hefði það
vafalaust þótt notandi til
húsagerðar. Á öðrum .stað
voru fjallháir hlaðar af
vinnslutimbri. í víkum og
vogum lágu trjáflotar, sem
verið var að greina i sundur
og stafla. Þau tré, sem ég sá
þarna og nota átti til vinnslu,
voru grönn grenitré, bútuð
niður í tveggja til þriggja
metra langa búta. Stórar
tengur eða griparmar úr stáli
runnu eftir sporbrautum hátt
í lofti að timburhlöðunum,
gripu þar tíu til tuttugu tré
í sína stálarma og runnu til
baka eftir rafknúinni spor-
braut og slepptu trjánum nið-
ur um op á þaki verksmiðju-
hússins í einni álmunni. Þar
tók við trjánum ógurleg
kvörn eða sívalningur alsett-
ur göddum að innan. Þar bylt
ust trjábútarnir um stund í
fossandi vatnsflaum og í þess
ari „gróttuvél" þurrkaðist
tr j ábörkurinn að mestu af
þeim. Trén fleygðust svo út
úr þessari kvörn og runnu á-
fram eftir vátnsleiðslum, þar
til þau að síðustu lentu í vél,
sem hjá þau niður í smáflís-
ar.
Þannig flýgur þetta áfram
í gegnum hin ýmsu tæki verk
smiðjunnar, þar til trjáefnið
er orðið að mjúkri, seigri
eðju, sem hægt er að kreista
í lófa sér eins og svamp. —
Þetta efni gengur enn í gegr>-
um mörg hreinsitæki, þar til
það er orðið hreinhvítt og
mjúkt eins og ull. Er þá fyrst
ákveðiö, hvort framleiða skal
tir þessari trjáull pappir eða
Eftir Stefán Jónsson iiámsstjóra
, gerfisilki til sokkagerðar. —
Sumar smærri verksmiðjurn-
ar fara ekki lengra í vinnsl-
'unni en þetta, en selja stærri
! verksmiðjunum efnið svona
undirbúið.
Sagði verksmiðjustjórinn,
að mest af því, sem verksmiðj
an framleiddi sjálf, færi til
1 silkisokkagerðar, en sú trjá-
kvoða, sem þeir keyptu af
smærri verksmiðjunum, færi
l til pappírsgerðar, því að
hreinsitækin í stærri verk-
smiðjunum eru fullkomnari.
Sænskt brennivín
unnið úr trjánum.
Fyrir utan þetta trjáefni,
sem notað er í pappír og gerfi
silki, pressast úr trjánum í
vinnslunni mikill trjávökvi,
sem leiddur er eftir sérstök-
um leiðslum í verksmiðjuhús,
sem nefnt er „spritfabrikken“.
Þar fer þessi vökvi í gegnum
mörg hreinsitæki, þar til hann
að síðustu kemur út um mjó-
an krana, sem hreinn spritt-
vökvi. Þessi verksmiðja fram-
leiddi þannig 300 lítra af trjá-
spritti á einni klukkustund.
Utan við verksmiðjuna
stendur j árnbrautarvagn með
geysistórum tankgeymi. Ofan
í þanna geymi rennur spritt-
ið og þegar hann er fullur, er
vagninum ýtt eftir sprotbraut
út á brautarteina og tengdur
við járnbrautarlest, sem flyt-
ur þennan vökva að annari
verksmiðju, sem býr til úr
þessu sænskt brennivín. Var
mér sagt, að úr einum ten-
ingsmetra af venjulegu
timbri fengjust 25 lítrar af
venjulegum spiritus. Ekki eru
allir Svíar hrifnir af þessum
iðnaði.
Mjög fátt fólk starfaði við
þessa verksmiðju, miðað við
afköstin. Vélarnar fram-
kvæma alla vinnu. Þær tína
úr kvistina, hreinsa frá börk-
inn o. fl., og allt gengur þetta
með miklum hraða.
Undrandi yfir mörgu, sem
við sáum, en dálítið hyggnari,
gengum við út úr verksmiðj-
unni með okkar ágætu
sænsku félögum og ókum inn
í borgina, en þar beið okkar
ljúffengur kvöldverður.
Um Eiðaskóg til Noregs.
Hinn 17. maí erum við enn
í Arvika, en borgin er eins og
ég sagði áður, í Vestur-
Vermalandi, ekki langt frá
landamærum Noregs. Þarna
á landamærunum liggur hinn
fornfrægi Eiðaskógur.
Hinn 17. maí er þjóðhátíð-
ardagur Norðmanna, sem
kunnugt er, og sögðu blöðin í
Svíþjóð, að mikill undirbún-
ingur væri nú í Nor-egi með
hátíðahöldin.
Á ferðum okkar 16. maí bar
það á góma, að gaman væri
að skreppa til Noregs, en aðal
járnbrautarleiðin milli Stokk
hólms og Osló liggur um Ar-
vika.
Þessa daga í Vermalandi
var með okkur námsstjóri, er
Gustaf Hörberg hét og var
hann með okkur í sínum eig-
in bíl. Um kvöldið bauð hann
okkur að skjótast með okkur
til Noregs, ef okkur langaði
til að gleðjast með Norðmönn
um. En skammt frá landa-
mærunum áttu að vera há-
tíðahöld í litlu þorpi, sem hét
Magnor.
Við tókum þessu boði með
gleði og þökk. Klukkan 8 um
morguninn er svo ekið af stað.
Fyrst heimsækjum við tvo
barnaskóla, en svo er ekið
sem leið liggur um Eiðaskóg
að landamærunum.
Eiðaskógur nær enn yfir
gífurlega mikið svæði í Sví-
þjóð og Noregi. Landamæra-
línan liggur um skóginn.
Víggirðingar á landa-
mærunum.
Við mætum engri fyrirsát í
Eiðaskógi og komumst slysa-
laust að landamærunum. —
Nokkra metra ' frá sjálfri
landamæralínunni er sterk-
leg girðing og hlið lokað með
öflugri slá og grind. Tollvörð-
urinn lítur á passann okkar
og athugar bifreiðina og
stimplar öll gúmmíin, til þess
að ekki sé hægt að kaupa nýja
hjólbarða í Noregi, en í Sví-
þjóð er skömmtun á hjólbörð-
um. Þarna verður dálítH við-
dvöl. Við athugum umhverfið
og sjáum þá einkennilega
sjón. Út frá hliðinu meðfram
girðingunni til beggja handa
eru raðir af stóreflis grásteins
björgum, sem vega sum vissu-
lega eina til tvær smálestir
eða meir.Þeim er raðað þarna
í fimmfaldar og þrefaldar
raðir. Þetta nær til beggja
hliða út í skóginn svo langt
sem sér. Síðar sá ég slíkar víg-
girðingar víða í Norður-Sví-
þjóð. Við allar bílfærar leiðir
milli landanna — Noregs og
Svíþjóðar — gaf að lita slíkar
raðir af stóreflis björgum.
Þetta kölluðu Svíar í gamni
„Velkomsthilsen til Hitler“.
Þannig ætluðu Svíar að bjóða
skriðdreka hans velkomna.
Minnismerki um
samningana 1814.
Dálítið fjær ber við himin
súla eða stytta úr grásteini.
Hún var reisí þarna á landa-
mærunum árið 1914 til minn-
ingar um 100 ára friðarsamn-
inga milli Noregs og Svíþjóð-
ar. Það, sem gerðist á Eiðs-
velli 1814, var undirstaðan
að sjálfstæði Noregs og bróð-
(urlegum viðskiptum milli
'ríkjanna. — Styttan er tígu-
legt minnismerki með áletrun,
sem höggin er í steininn. Á-
letrunin er þannig: „Háden
efter er krig mellom skandia-
viska brödre omöjlig“. Slík
stytta með svipaðri áletrun
jætti að vera á hverjum landa-
j mærum, þvi að stríð milli
,þjóða er aldrei mögulegt, ef
einhverri skynsemi væri beitt.
Vonandi stendur þessi friðar-
stytta óbrotin um árhundruð
og óskandi er, að boðorð henn
ar verði aldrei brotið.
Lítill munur
á löndunum. ^
Áfram er haldið og við
norsku tollbúðina er enn litið
á passana og spurt venjulegra
spurninga. Síðan er slánni
lyft og nú erum við í Noregi.
Breytingin er ekki mikil að
fara þannig land úr landi.
Það er sannmæli, að þetta
eru bræðralönd. Málið er líkt,
löndin lík, fólkið líkt. Ein
breyting er þó strax sjáanleg
á akstrinum. í Svíþjóð er
hægri handar akstur, en í
Noregi vinstri eins og á ís-
landi.
Okkar ágæti bílstjóri og fé-
lagi man eftir þessu og ekur
á réttum vegarkanti. — Það er
undravert, að ekki skuli gilda
(Framhald á 7. síðu.)
Hér er kominn gamalkunnur
gestur, Þórarinn á Skúfi, og hef
ir óskað eftir að segja nokkur
orð við fólkið í baðstofunni:
„Nú langar mig, Starkaður
vinur minn, til að segja nokkur
orð um skemmtilega grein, sem
stendur í „Frey“ — júlíhefti þ.
á. — Hún er eftir Ólaf Sigurðs-
son á Hellulandi og er um gömlu
mánaðanöfnin. Mér fannst, er
ég las grein þessa, sem henni
fylgdi ilmur margra góðra grasa.
Þó eru þar nokkur atriði, sem
skýra mætti á annan veg, held-
ur en þar er gert. Vil ég nefna
tvö: Um Gormánuð segir Ó. S.:
„Því er mánuðurinn kenndur við
það ómerkilegasta, sem til fellst,
þá búpeningi er slátrg,ð?“ — „því
var hann ekki t. d. nefndur
slátrunarmánuður?" Svar hans
við þessum spurningum finnst
mér fara fram hjá réttu marki,
þótt ég vilji ekki segja, að hann
hafi svarað út i hött. Ég held, að
nafnið feli í sér, fyrst og fremst
ógeð á slátruninni — þeirri at-
höfn, þegar ráðizt er á búpen-
inginn kominn úr sumarsælunni
og hann er höggvinn niður.
Gorið er rétt tákn þeirrar öm-
urlegu athafnar, sem að vísu var
nauðsyn, en hún ill. Þeir menn,
sem fundu vorinu hörpunafnið,
voru ekki ólíklegir til þess að
finna gorlyktina af þessum
myrka og leiða tíma, sem slátr-
unartíminn er.
Ég er sammála Ó. S. um nafn-
ið á Mörsugur, — hann er og
líka nefndur hrútmánuður, —
aðeins vil ég auka því við, að
einn bezti fjárhirðir, sem ég
hefi kynst, orðaði það svo, að
ekkert væri dýrara fóður en það
að gefa holdin af kindunum.
Um Þorra segir Ó. S.: „Þá
gengur margt til þurrðar.“ Ég
held að nafnið merki ekki þurrð
heldur blátt áfram eins og það
hljóðar, þorra, þ. e. megin vetur
= miðvetur, líkt og miðsumars-
mánuður. Þá er mest megin
vetrar. Það er kjarni vetrar, en
er Gói kemur, fer oft að mild-
ast, enda rís þá sól til gagns.
í þessu sambandi dettur mér
í hug, að ég hefi séð nafnið
þorskur skýrt = þorra fiskur =
meginfiskur. Aðal fiskurinn að
magni og verðmæti. Svo þakka
ég Ó. S. fyrir þessa grein.
Af því ég er löngum með
vísnadellu, er líklega rétt að
bregða ekki með öllu vananum,
fyrst ég kom hér. Fyrir ekki all-
fáum árum síðan var ég á vorin
við refavinnslu norður á Skaga,
vestanverðum. Víða er þar sér-
kennilegt og fagurt í góðu vor-
veðri. Ég á nokkrar vísur frá
þeim tímum, sem ég kalla
Skagavísur. Fram af Króksbjargi
fellur Fossá
Af hamrinum fossinn fellur
svo freyðir kaldur sær,
báran skvampar og skellur
og skolar bjargsins tær.
Inni í heiðinni eru mörg vötn
og tjarnir, en innst og í háheið-
inni heitir Bruni; þar er
hrjóstrugt:
Álftir á vatni una,
óbyggðin grá þar rís,
nöldra við nakinn Bruna
norðanstormur og ís. <
Lágfóta er varfærin og veit
sínu viti, en lóan segir veiði-
manninum stundum til ferða
hennar:
í lautunum læðist tóa,
léttstíg og hyggjugrá. —
Varúðar ljóð þitt, lóa,
lofsöngnum fylgja má.
Ég má þakka Skagaheiði
minningar margra töfrandi vor-
nátta:
Sólin að sævar veldi
sígur, við norðurbaug,
skrýðir í skarlatsfeldi
Skjaldbreið og Kjarvalshaug.
Ef Norðri rumskar, þó lítið sé,
örlar fljótt á skerjum íyrir
Skaga:
Báran á blindskerjonum
brestur, með kaldri úð.
Er hún að hlæja’ að honum
Hreggvið í Kaldranabúð?
Skagavísur erú nú að vísu
fleiri, en það var ekki ætlunin
að setja þær á þrykk, þó ég
sendi nú þessar í baðstofuna.
Hér er svo að endingu staka,
sem varð til þegar ég sá síðasta
vísnasparkið mitt í baðstofunni.
Þótti mér þar margar villur:
Litla snilli ljóð mitt ber,
letra spillir dúki;
marga grillu gerir mér,
grettur villu púki.
Við þökkum Þórami spjallið
og vísnaflutninginn og látum
þar lokið baðstofuhjalinu í dag.
Starkaður.
llllllllll■llllllllll■lllllllll■■llllllal■lll■lllllllllllil■llil)llllllllMlllllllllllll||||||||||||||||■lll■■■ll■■lll■l|||||||||||■lll«|||||||■1
ÁMINNING
| til kanponda utan Roykjavíkur, som [
{ groiða lilaðgjaldið boint til innlicinitu [
f blaðsins
Innheimtan vill áminna alla þá, er aðvaraðir |
\ hafa verið bréflega um að greiða blaðgjaldið um að I
[ greiða það nú þegar. — Sendið greiðslu um hæl. —
Innheimta Tímans
1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIII
|4|VEÁ CCofL ogsó£
NIVEA styrkir húðina, varri
ar hættulegum og sárun:
sólbruna og gerir húðiní
dökka. Dekkri og hraust-
legri húð með NIVEA.