Tíminn - 10.08.1951, Side 4

4.
-'wm
TÍMINN, föstuðaginn 10. ágúst 1951.
178. blað.
Ellefu ár í fangabúðum V/.
Þreyta, hungur, kuldi
Niðurlag.
„Framlengingin".
Um víða veröld telja fang-
ar árin, mánuðina, vikurnar
og loks dagana þangað til þeir
verða látnir lausir. Ég hafði
notað eldspítur, og látið eina
eldspítu tákna hvern mánuð
fangavistarinnar. Fimm ár
eru 60 mánuðir, 60 eldspítur.
í lok hvers mánaðar tók ég
eina eldspítu úr stokknum.
Svo var það dag nokkurn um
sumarið 1942 sem ég fleygði
síðustu eldspítunni.
En ekkert skeði.
Glamrið í járnstönginni
kallaði á okkur til að fara á
fætur eins og fyrr, verðirnir
formæltu eing og áður, og
verkstjórarnir öskruðu í alla
vega tóntegundum: „Davai,
DavaiJ, Bystrey, Bystrey!“
(Haldið áfram, Flýtið ykkur!)
Við bisum kófsveitt undir byrð
um okkar af trjávið, eða pok
um með múrsteini; keppt-
umst um að riá í vindlinga-
enda, sem fjórar aðrar höfðu
reykt á undan okkur, stóðum
hríðskjálfandi við skáladyrn-
ar unz okkur var loks hleypt
inn; vorum taldar og marg-
taldar; störðum gráðugum
augum ofan í galtóma -súpu-
skálina eins og við byggj-
umst við að kraftaverk mundi
ske og hún fyllast á ný, þang
að til einhver gaf okkur éf-
þyrmilegt olnbogaskot og rak
okkur af bekknum til þess aö
geta satt að nokkru hungur
sitt og við skriðum upp á
svefnpallinn til veggjalús-
anna.
Hálfu öðru ári eftir að ég
hafði fleygt sextugustu eld-
spítunni úr stokknum, rétti
yfirmaður varðanna mér
pappírsmiða eitt kvöldið, og
sagði mér að skrifa undir.
Þetta hljóðaði svo:
„Fanginn, Elinor Lipper,
dæmd til fimm ára betrunar
hússvistar við erfiðisvinnu
hefir tekið út hegningu sína.
En henni verður samt haldið
í fangabúðunum unz stríð-
inu er lokið. Henni hefir ver-
ið tilkynnt þessi ákvörðun,"
Dagar, vikur, mánuðir og
ár liðu, vonin hvarf og lífið
fjarðaði út. „Hraðar nú!
Flýttu þér!“ Þreyta, hungur,
kuldi. Ó, að mega hvíla í
hreinu rúmi, að mega vera
ein eina dagstund, að mega
vera í friði án þess að heyra
ískrið í járnstönginni. Hvaða
lykt er annars af epli? Skyldu
járnbrautir enn vera í gangi,
einhvers staðar í heiminum?
Svo kom maímánuður 1945
•— sigurinn — með samkom-
um og ræðuhöldum. Fangarn
:ir umvöfðu hverir aðra, augu
þeirra voru full af fagnaðar-
tárum, og — von.
En ekkert skeði.
Sigurárið — 1945 — leið og
hvarf; sömuleiðis næsta ár.
Það var tíunda fangelsisárið
mitt. Gamlir fangar dóu, og
aftur og aftur komu nýir
fangar í land úr iðrum skip-
anna. Einum kvenfanga
meira eða minna! Hver kær-
ir sig um smámuni!
Þræla af baki brotnu, þjást
heilu hungri, þræla og frjósa.
Flýttu þér nú! Hypjaðu þig!
Hafðu nú hraðann á
Heimleiðin.
Örsmáar dökkar verur
skriðu upp á við eftir nærri
lóðréttum járnstiganum á
nkipshliðinni. Hrædd og hik-
andi feta ég mig áfram upp
þessar þröngu tröppur.
Hugsaðu þér að þú sért að
ferðast samkvæmt fyrirskip-
unum frá Moskvu! Hvert skal
halda? Engar upplýsingar
gefnar. Hvers vegna ekki?
Ekkert svar. Var ég nú á leið
En verðirnir yfirgefa ekki
til frelsis eftir allt saman?
litla hópinn okkar eitt augna
J'blik. Loksins vorum við rekn-
ar niður í lestarrúm skipsins.
Hér var reglulegur kvala-
staður, þar sem menn börð-
ust um einn vatnsdropa. Mér
varð litið á öskugrá andlit
karlmannanna, sem voru lok
aðir inni í þessari kytru, sem
okkur var afmörkuð. Þeir voru
sjóveikir og köstuðu upp af
legupallinum ofan á gólfið,
eða sátu til skiptis á skörð-
óttri vatnsfötu, þar sem þeir
urðu að svara kalli náttúr-
unnar í viðurvist okkar,
tveggja kvenna, sem vorum
lokaðar inni með þeim.
Mér varð starsýnt á þá þar
sem þeir lágu hver fyrir ofan
annan og hver ofan á öðr-
um. Á höndum sumra voru
aðeins stubbar, frostið liafði
séð fyrir fingrunum, og fæt-
ur þeirra voru hlaðnir sár-
um. Þar var unglingspiltur
með beinagrindarnef: allt
hold hafði frosið af nefinu, og
síðan fallið burt. Þeir störðu
ástríðufullum augum á okk-
ur konurnar; þeir höfðu ekki
séð konu í sjö ár.
Á nóttunum nauðguðu þeir
annarri konunni til skiptis,
án minnstu blygðunar,
breiddu aðeins yfir sig á-
breiðuræfil, en hinir horfðu á,
gráðugum augum. Ég var hin
konan; ég hnipraði mig sam
an í sæti mínu, en gat ekki
sofið fyrir ótta, barðist á
hæl og hnakka til að verja
mig fyrir þessum kvikindum,
og lýsti andstyggð minni á
þeim.
Ferðin til frelsis! Við kom-
um til Bukhta Nakhodka, dag
leið fyrir norðan Vladivo-
stok; þar beið okkar pláss á
gólfinu í troðfullum herbúð
um, sem ætlaðar voru föng-
um á ferðalagi. Aðbúnaður-
inn þar var ekki öðruvisi en
venjulega. Skálarnir voru full
ir af pöddum og mannverum:
maturinn var óætur og and-
styggilegur, og vatnið af
skornum skammti.
Kveðjumáltíðin, sem ég
naut þarna var súpa með
skemmdum kartöflum, sem
lyktuðu eins og forarvilpa.
Svo gengum við stutta leið,
og sjá, við vorum komin á
járnbrautarstöð! Þarna var
gufuvél á teinum, regluleg
járnbrautarvél en slíkt hafði
ég ekki séð í átta ár. Mig lang
aði til að klappa henni. En
skapmýktin og hrifning
in hurfu brátt er ég korri inn
í fangavagninn.
Upphaflega hafði þetta ver
ið venjulegur farþegavagn.
En nú voru þéttar járnslár
fyrir öllum gluggum. Verðir
þrömmuðu aftur og fram um
ganginn. Vagndyrnar voru
úr traustu stáli, og voru læst-
ar alla leiðina.
í hverjum klefa voru þrír
viðarbekkir hver uppi yfir
öðrum. Allt að 25 manns var
hrúgað inn í hvern klefa.
Vörður frá Bukhta Nakhodka
umferðabúðunum leit tii okk
ar þar sem við sátum eins og
skepnur í búri. Það var eitt-
hvað örfandi í tilliti hans.
„Á hvaða leið erum við em
bættisborgari?“
„Til Kazakhstan“, svaraði
hann lágum rómi.
Hve lengi ætli ferðin
standi yfir?“ Hann hikaði
augnablik. „Hér uip bil tólf
daga“, svaraði hann svo, og
leit við.
Hvernig gat nokkur maður
litið svo sakleysislega út, og
um leið logið öðru eins? Við
urðum að þola kvalir í fanga-
vögnum og fangabúðum, í
meira en tvo mánuði, áður
en við kæmumst til Kazal^i-
stan.
Það var ekki svo mjög
þrengslin í klefanum, eða
hungrið, sem þjáði okkur,
heldur þorstinn. Við öskruð-
um okkur hás í bæn um dropa
af köldu vatni, einkum þeg-
ar maturinn, með rjúkandi te
katli, var borinn eftir gang-
inum til varðanna, alveg fram
hjá okkur. Það var nóg vatn
á hverri járnbrautarstcð, en
ekki fyrir okkur.
Eins og tíðkast í járnbraut
arvögnum voru salerni sitt í
hvorum enda vagnsins. Verð-
irnir stóðu í ganginum og
geispuðu af leiðindum. Það
voru aðeins fáein skref frá
klefadyrunum yfir að salern-
inu. Fangarnir sárbáðu, og
hrópuðu: „Lofið okkur út,
hleypið okkur út‘.
Margir þeirra voru veikir,
þjáöir af niðurgangi vegna
fæðunnar, sem var svart
brauð, saltfiskur, og ósoðið
vatn. En föngunum var leyft
að viftja salernióins aðeins
tvisvar á sólarhring; þaö voru
reglurnar.
Fangarnir kvörtuðu og
kveinuðu, bölsótuðust og öskr
uðu, þar sem þeim var þann-
ig hrúgað saman eins og villi
dýrum, og fluttir úr einu
fangelsinu í annað. Og þeg-
ar þeir gátu ekki lengur
stjórnað sér og urðu að láta
allt fara, inni í klefunum,
voru þeir barðir miskunnar-
laust með riffilskeftum varð-
anna.
Á leið með okkur var hópur
fanga, skringilegur i útliti.
Sumir þeirra voru Japanir
með mjög háar loðhettur á
höfði, og í löngum loðkápmn;
hitt voru unglingar á aldrin-
um 12 til 16 ára. Þetta voru
föl og mögur börn, augsýni-
lega þjáð af næringarskorti.
Nærri undantekningarlaust
áttu þau að taka út þriggja
ára fangelsisvist fyrir þjófn-
að.
Tvisvar á dag var þeim, eins
og hinum leyft að fara á sal-
ernið, tveimur í hvert sinn.
Á leiðinni þangað hlupu þess
ir litlu sárþjáðu vesalingar
eins hratt og þeir gátu. Þeir
reyndu að draga bakaleiðina
eftir ganginum á langinn,
einkum er þeir fóru fram hjá
kvennaskálunum, en þar von
uðust þeir til að fá brauðmola
gefins eða tóbak. Hundrað lít
il unglingsaugu kíktu á okkur
forvitnislega, en með eftir-
væntingu, sum þóttafuli, sum
biðjandi, en öll hungruð.
Langar rifnar buxur héngu
yfir slitna skógarma, hendurn
ar höfðu þeir falið í vösunum
á kaillmannsjökkum, sem
náðu þeim niður fyrir kné.
Þeir hurfu svo á bak við sín-
ar eigin lokuðu dyr ; þar sem
þeir börðust um pláss til að
(Framhald á 6. siðu.) í
Pétur Jakobsson er hér kom-
inn og ræðir enn um sléttu-
bandaháttinn.
Þeir háttvirtu herrar, Sigurð-
ur Daðason og Jónas Jóhanns-
son, hafa, í baðstofuhjali Tím-
ans, gert hugleiðingar mínar
um sléttubandaháttinn og
sléttubandavísu mína að um-
talsefni. Gera þeir góðlátt
spaug að mér. Er ég sáttur við
þá fyrir það. Hitt er ég þeim
þakklátur fyrir, að þeir fara um
mig mjúkum höndum. Sýnir
það, að þeir eru menn mennt-
aðir. Greinar þeirra sýna líka,
að þeir eru menn vel að sér í
bragfræðinni og að sjálfsögðu
vel að sér í skáldamálinu. Er gott
til að vita, því að þeim fækkar
óðum, leikmönnum, sem kunna
skil á rímnaháttum og skálda
máli. Báðir telja þeir, að vel
sómi sléttubandahættinum ein-
föld ferskeytla. Víst má koma
slíku saman. Samt er sléttu-
bandahátturinn svo göfugur, að
honum sæmir ekki einfaldari
hörpuleikur en frumhenda. Kol
beinn Grímsson orti sléttu-
bandarímu sína undir frum-
hendulagi. Slíkt hið sama ger-
ir Sigurður Breiðfjörð. Ágætasta
ríma, sem ort hefir verið á ís-
lenzka tungu, Ólafsríma Græn-
lendings, er ort undir frum-
hendu. Þar leikur sléttubanda-
háttinn höfuðskáld þjóðarinn-
ar, Einar Benediktsson, sem var
hálærðuí maður. maður gædd-
ur óvenju miklu mannviti, var
meistari orðsins, og fæddur með’
vita óskeikult. brageyra. Mundi
hann hafa ort rímuna undir
einfaldari sléttubandahætti, ef
honum hefði þótt hættinum
sæma einfaldarl búningur. Ólafs
ríman er sérstæð að því leyti, að
hún er ort kenningalaus. Er
það því meiri furða sem hátt-
urinn er dýr, að ekki skuli höf-
undurinn þurfa» að grípa til
kenninga. Er það þeim einum
fært, sem fæddur er öðlingur í
ríki andans.
Gott er til þess að vita, að hin
ar ágætustu rímur okkar eru
ortar á 20. öldinni. Ber það vott
um að eiginlega hrakar rímna-
kveðskapnum ekki hjá þjóð-
inni. Magnús Stefánsson orti
Oddsrímu. Er hún í heild hið
ágætasta verk. Höfundinum til
sóma og mikill fengur í henni
í rímnatöluna. Þó er hún ekki
gallalaus, fremur en flest önn-
ur mannanna verk. Milli 10 og
20 vísur eru formgallaðar. Þá
byrjar skáldið á hagkviðlinga-
hætti, innrímaðri samhendu,
Þetta heldur skáldið ekki út,
enda þótt að ríman sé ekki
nema um 70 erindi. Hann hrap
ar úr hásölum braglistariimar
niður á sléttlendi einfaldrar
samhendu. Þykir mér þetta
galli. Hins er þó skylt að geta,
að meginfjöldi vísnanna er svo
vel kveðinn, að sérhvert stór-
skáld væri af þeim sæmt.
Þegar talað er um rímna-
skáld 20. aldarinnar, þá gleyma
flestir Matthíasi Jochumssyni.
Hann orti berserkjarímuna í
Grettisljóöum um aldamótin síð
ustu. Er sú ríma svo vel kveðin,
að vel er hún þess verö, að
henni væri á lofti hnldið. Rím-
an er ort undir hagkviðlinga-
hætti. Fer hún víðast ágætlega
undir ljóðlaginu. Auk þess seg-
ir skáldið svo vel frá atburðin-
um að unun er að. Dregur hann
atburðinn svo ljóslifandi fram
í dagsljósið, færir hann svo
mikiö nær manni, en hann hafði
áður verið, að slíkt er ekki fært
nema yfirburðamönnum á leik-
velli framsagnar- og rímlist-
ar. Hann gerir betur, því víða
segir hann Grettissöguna fram
undir svo einföldum ferskeytlu
háttum, að til snilldar má telj-
ast í meðferðinni .Hefir hann
í Grettisljóðum og viðar gert
rímnaháttunum hin beztu skil.
Þá hefir Þorsteinn Erlings-
son gert rímnaháttunum hátt
undir höfði, og hin beztu skil.
Hann yrkir vísnaflokkinn;
„Fyrsti maí“, undir hringhendri
nýhendu og gerir bragarhættin-
um þar þau ágætustu skil, sem
hægt er að gera auk hinnar
glæstu meðferðar á efninu. 1
vísunum „Litla skáld á grænni
grein“ fer hann svo vel með
ferskeytluháttinn, að ekki verö
ur betur gert. Auk þess yrkir
hann kvæðið „Fyrr var oft í
koti kútt“ undir ferskeytluhætti
enda þótt kvæðið sé stefjamál.
Sýnir þetta, að honum leilta
rímnahættirnir á tungu. Þá yrk
ir Þorsteinn Erlingsson kvæðið
„Ljósálfar“ rímnakveðskapn-
um og rímnaskáldunum til
heiðurs. Er kvæðið bula, en, ef
betur er að gáð, þá er kvæðið
ort undir ferskeytluhætti og
endar á hringhendu. Er rímna-
kveðskapnum gerður hér hinn
mesti greiði og hann hafinn
svo hátt, sem honum sæmir.
Þökk sé hverjum, sem sýnir
rímnaskáldskapnum viðeigandi
vírðingu.
Hér verður staðar numið í dag
en á morgun heldur Pétur á-
fram hugleiðingum sínum.
Starkaður.
VWVWV.VMVV.V.V.V.V.W.VW.'.WAV.V.WAVAIA
I *
Flóra
í er bragðfíóð, Ijúffeng oj* ljapíiefnarík >
1 |
HERÐUBREIÐ \
--------------------------í
Sími 2678 >
$ Í
V/.V.V/.V.'.V.V.W.V.'.V.'.V.VAWAW.V.VAW.VAV
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Auglýsingdsími Tímans 81300