Tíminn - 24.08.1951, Blaðsíða 5

190. blaS.
TÍMINN. föstudaginn 24. ágúst 1951.
^tmím
Föstud. 24. ágúst
Atvinnubótavinnan
í Reykjavík
Það eru aöalrök Sjálfstæðis
manna fyrir aukaniðurjöfn-
unni, að bærinn þurfi auknar
tekjur til að halda uppi
atvinnustarfsemi í bænum og
þó einkum gatnagerðinni, því
að hún veiti tiltölulega flest-
um mönnum atvinnu. Væri
þetta ekki gert, myndi skap-
ast hér atvinnuleysi.
Andstæðingar bæjarstjórn-
armeirihlutans halda því fram
að fjár til þessara fram-
kvæmda megi afla með öðr-
um hætti og þá ekki síst með
því að draga úr ýmsum rekstr
arútgjöldum bæjarins, Hins-
vegar virðast flestir þeirra við
urkenna, að hér myndi að lík
indum skapast atvinnuleysi,
ef verulega yrði dregið úr um
ræddum framkvæmdum.
Hér standa Reykvíkingar og
raunar landsmenn allir
frammi fyrir athyglisverðri
staðreynd. Þessi staðreynd er
sú, að hér myndi skapast
meira og minna atvinnuleysi,
ef bærinn héldi ekki uppi
miklum framkvæmdum og
það mun meiri framkvæmd-
um en gjaldgeta borgaranna
sæmilega þolir.
í raun réttri eru þessar fram
kvæmdir þannig knúðar fram
vegna þess, að þær eru at-
vinnubótavinna.
Högun Reykjavíkur er m.
ö. o. orðið þannig háttað, að
fólksfjöldi er hér meiri en
samræm.'^t lífvænlegum og
arðvænlegum atvinnuskilyrð-
um. Þessvegna verður að
halda uppi opinberum fram-
kvæmdum sem atvinnubóta-
vinnu.
Hinar auknu útsvarsbyrð-
ar eru glögg sönnun þess, að
hér er mikið alvörumál á ferð
um. Ef svo fer, sem nú horfir,
getur það þó átt eftir að verða
enn alvarlegra eða ef sú öfug
þróun helst áfram, að fólkinu
fjölgar hér óeðlilega ört, en
lífvænleg afkomuskilyrði. þ.
e. framleiðslan, aukast ekki
að sama skapi.
Þá vaxa kröfurnar um aukn
ar opinberar framkvæmdir í
Reykjavík eða réttara sagt um
aukna atvinnubótavinnu. Og
þá verður haldiö áfram að
þyngja útsvarsbyrðarnar, svo
að hægt sé að verja meiru fé
til atvinnubótanna.
Það er rétt að gera sér þessa
hættu Ijósa nú þegar og gera
nauðsynlegar varnarráðstafan
ir gegn henni. Aamars getur
hún orðið óviðráðanleg.
Varnarráðstafanirnar
gegn þessari hættu eru
einkum tvennskonar. Það
þarf öðrum þræði að efla
framleiðslustarfsemina í
Reykjavík og þá einkum
ýmsan iðnað. Hinum þræð
inum þarf að hindra hinn
óeðlilega fólksflótta þang-
að með því að efla svo at-
vinnureks.tur og auka svo
þægindin annarsstaðar á
landinu, að fólk uni þar
vel sínum hlut og hætti að
sækja óeðlilega mikið til
Reykjavikur.
Því hefir ekki sjaldan verið
haldið fram, að það stafaöi
af fjandskap í garð Reykja-
vikur, þegar Framsóknarmenn
ERLENT YFIRLIT:
Blaðakóngurinn Hearst
Var um skeið einn anðugasti og áhrifamesti
blaðaútgefandi í heinii
Bandaríski blaðakóngurinn
William Randolph Hearst lézt að
heimili sínu í Beverly Hills, Los
Angeles, 15. ágúst sl„ 88 ára að
aldri. Hann var einn umdeild-
asti maður sinnar tíðar í banda-
rískri blaðamennsku og banda-
rískum stjórnmálum.
Hann var fæddur 29. apríl
1863 í San Francisco. Faðir hans
Georg Hearst, var geysiauðugur
maður og erfði William Rand-
olph eftir hann tugi miljóna
dollara. Móðir hans á að hafa
sagt, er hún frétti nokkrum ár-
um eftir að Hearst hóf blaðaút-
gáfu sína, að hann tapaði að
jafnaði einni miljón dollara á
ári: „Það var leitt að heyra,
hann getur þá ekki haldið á-
fram blaðaútgáfu nema í 30 ár“.
★
William Randolph Hearst hóf
blaðaútgáfu 1887, 23 ára að
aldri, er honum tókst að telja
föður sinn á að láta sér eftir
dagblaðið „The San Francisco
Examiner", er faðir hans hafði
orðið að taka upp í skuld. Var
þar með hafinn ferill þess
manns, er átti eftir að eign-
ast fleiri dagblöð, útvarpsstöðv-
ar, fréttastofur, og meiri fast-
eignir en líklegt er að nokkur
maður annar hafi nokkru sinni
átt. — Hearst hóf sem fyrr grein
ir blaðaútgáfu 1887. Árið 1908 á
•hann dagblöð í New York, Bost-
on, Chicago, Los Angeles og San
Francisco. Árið 1920 átti hann
20 dagblöð í 13 bor^um Banda-
ríkjanna, og ennfremur margar
fréttastofur. Hann hafði keypt
geysimiklar fasteignir, bæði í
Bandarikjunum og Mexícó, og
hann hafði keypt listaverk fyrir
40 miljónir dollara, v'n safn
hans var síðar metið á '5 milj.
dollara og í ársbyrjun 1937 var
megnið af listaverkunum selt. Á
ætlað hefir verið að um ævina
hafi hann eytt 80 miljónum doll
ara í eigin þarfir, m.a. til þess
að byggja yfir sig mikla kastala
bæði í Kaliforníu og Wales. Ár-
ið 1935 stóð veldi hans með mest
um blóma. Hann hafði þá í þjón
ustu sinni 31 þúsund manns
sem hann greiddi samtals 57
miljónir dollara í árslaun. Á-
ætlað var að árstekjur hans
næmu þá 220 miljónum dollara,
en 142 miljónum að frádregn-
um sköttum. Hann átti 28 dag-
blöð, er komu daglega út í 5,5
miljónum eintaka, 13 tímarit,
átta útvarpsstöðvar, tvö kvik-
myndafélög, auk geysimikilla
fasteigna og ýmis konar kon-
ar hlutabréfa og verðbréfa. —
Er Heárst lézt átti hann 18
dagblöð, 9 tímarit, auk þess út-
varpsstöðvar og fréttastofur og
voru eignir hans samtals virtar
á um 200 miljónir dollar.
Er William Randolph Hearst
stóð sem hæst, var hann einn
auðugasti og voldugasti blaða-
útgefandi í heimi og alla tíð
stóð mikill styr um nafn hans.
Orðið „sorpbiaðamennska“ hef-
ir löngum verið tengt Hearst-
blöðunum. Þau hafa ætíð flutt
mikið af hvers konar æsifregn-
um, og hefir Hearst verið nefnd
ur faðir þeirrar greinar blaða-
mennskunnar í Bandaríkjunum.
Hafa ýmsir borið Kearst- blöð-
unum á brýn, að eiga útbreiðslu
sína að þakka ýtarlegum frá-
sögnum af hvers konar glæpa-
og hneykslismálum, og hneyksl
i'ssögum og ails kor.ar þvaðri
um fræga menn og konur.
Hearst barðist eftir rnegni gegn
þátttöku Bandarikjanna i báð-
um heimsstyrjöldunum, og áður
en Bandarikin gerðust aðiH að j
heimsstyrjöldinni síðari, voru
Hearst-blöðin á bandi Þjóð-
verja, fremur en Breta. — Hins
vegar benda aðrir á, að Hearst-'
blöðin hafi og barizt fyrir ýms-'
um þörfum umbótum í þjóðfé- 1
lagsmálum, svo sem átta stunda
vinnudegi og kvenfrelsi. Hearst
barðist ætið með hnúum og
hnefum gegn kommúnisma.
Margir hafa reynt að geta sér
til um ástæðurnar fyrir andúð
þeirri, sem hann hafði stöðugt
á Bretum og brezka heimsveld-
inu. Sú andúð kom aldrei skýr-
ar í ljós en í heimsstyrjöldinni
fyrri, og kvað þá svo ramt að
áróðri Hearst-blaðanna gegn
Bretum, að þau voru um skeið
bönnuð í Kanada. Er heims-
styrjöldinnni fyrri lauk, hóf
Hearst þegar að bera fram kröf
ur um að Bretar greiddu að
fullu allar stríðsskuldir sínar
við Bandaríkin. Hann hlaut mik
ið lof Bandaríkjamanna af
þýzkum og írskum uppruna fyr
ir áróður sinn gegn Bretum.
Hearst hafði lengi framan af
mikinn hug á þvi að verða
valdamikill stjórnmálaleiðtogi í
Bandaríkjunum. Hann bauð sig
hvað eftir annað fram við þing
kosningar, ennfremur við bor-
arstjórakosningar í New York
1905, fylkisstjórakjör í New York
ríki 1906, og enn við borgar-1
stjórakosningar í New York 1909
og 1904 kom til tals á flokks- 1
þingi demokrata, að hann yrði
í framboði við forsetakjör, en1
hann hlaut ekki nægilegt fylgi
á þinginu. Þrátt fyrir allar þess
ar tilraunir og þrátt fyrir hið
gífurlega vald hans sem stærsta
blaðaútgefanda í Bandarikjun- ‘
um, varð hanti að sætta sig við
ósigur æ ofan í æ. Hann sat tvö
kjörtímabil á þingi í fulltrúa-
deildinni og lét lítið að sér
kveða. Honum var greitt lftka- j
höggið sem stjórnmálamanni
1922, er Alfred E. Smith neitaði
að vera á framboðslista demó- 1
krata með honum. Hearst studdi
Franklin D. Roosevelt til valda'
1932, en Roosevelt hafði ekki
fyrr tekið við embætti forseta'
William Randolph Hearst.
en meö þeim hófst harðvítug
deila og börðust Hearst-blöð-
in með oddi og egg gegn „New
Deal“ Roosevelts.
Hearst var einn þeirra blaða
útgefenda í Bandaríkjunum er^þeirra.
fyrstur kom auga á framtíðar-
möguleika kvikmyndanna. Hann
keypti m.a. heilt kvikmyndafé-
félag í því skyni að gera unga
stúlku að nafni Marion Douras
að kvikmyndastjörnu. Heppnað
ist honurn það og varð hún síð-
ar fræg undir nafninu Marion
Davies. — Áætlað er að Hearts
hafi tapað tveimur miljónum
dollara á kvikmyndabrölti sínu.
En hann var ætíð mikill kvik-
myndaunnandi og hélt Holly-
wood-stjörnum dýrlegar veizl-
ur í Höll sinni í San Simeon í
mörg ár.
Hearst var kvæntur Millicent
Wilson og eignuðust þau fimm
syni, sem flestir hafa fetað í
fótspor föður síns og gerst blaða
útgefendur. Hearst hjónin höfðu
verið skilin að borði og sæng í
fjöldamörg ár, er hann lézt.
Enn um smáhúsin
Ilér í blaðinu var nýlega
skrifað um smáíbúðir og smá
húsahverfi, sem bæjarstjórn
armeirihluti Rvíkur telur nú
mest aðkallandi í húsnæðis-
málunum. Setja þeir allan
sinn metnað í smáhúsin. Nú
eiga menn ekki að byggja
stórar íbúðir. Hafa þeir nú
gleymt fortíð sinni, þegar það
átti að vera skóggangssök, ef
mönnum sem réðu yfir miklu
lítt eða ekki notuðu húsnæði,
skyldi gert að greiða af því
skatt, sem varið yrði til íbúð-
arhúsabygginga.
Það ber ekki allt upp á sama
daginn hjá þeim, sem þurfa
að tala tungum tveim.
Borgarstjóri Reykjavíkur
telur miklu máli skipta, að
bygging þessara smáhúsa sé
gefin frjáls. Ekki verður neit
að, að Sjálfstæðismenn hafa
nokkra reynslu í þessu, þar
sem er smáhúsahVerfið í
Múlakamp. Það er nýjasta
framkvæmd þeirra í bygging-
armálum höfuðstaðarins. Þar
hefir frjálsræðið fengið að
ráða undir föðurlegri umsjá
Gatnagerð og allt
skipulag frjálst! En þeir
skrifa aldrei um þessa fram-
kvæmd sína! Það er mikil
hógværð, eða er það beigur
um að Reykvíkingum á kom-
andi áratugum finnist metn
aðurinn hafa verið ósköruleg
ur fyrir Iiönd höfuðborgarinn
ar um miðbik 29. aldarinnar?
Hér í blaðinu var lýst þeirri
skoðun, að heil borgarhverfi
af smáhúsum, væru ekki eftir
sóknarverð í stórri borg. Þau
yrðu dýrustu byggingarnar,
þegar öll kurl kæmu til
greina. Fleira þyrfti til en hús
in sjálf, eins og vegi, vatn,
frárennsli, hita, rafmagn og
síma. Ennfremur samgöngu-
tæki fyrir íbúana. Á þetta allt
yrði bæjarfélagið að líta.
Nú hefir Mbl. skrifað ritstj.
grein um málið og telur sig
svara umræddri grein. Ekki
reynir blaðið þó að hrekja þau
rök, sem hér hafa verið
greind. Cm smá-glefsur og
sparðatíning blaðsins verður
ekki hirt, en reynt að gera
grein fyrir meginþáttum, er
máli skipta.
Mbl. hefir orðið:
„Tíminn segir nú, að það
sé ,mikil rökvilla* að gefa
byggingu smáíbúða frjálsa".
En í Tímanum stóð, að það
hafa beitt sér fyrir þvi, að
auknum fjármagni væri beint
til sveita og kauptúna. Fyrir
það hafa þeir verið nefndir
óvinir Reykjavíkur og utan-
bæjarmenn. Reykvíkingar
munu nú hinsvegar farnir að
sjá, að það er ekki síður
hagur þeirra en annara lands
manna, að ekki liggi óeðlilega
mikill fólksstraumur til
Reykjavíkur, heldur sé skap-
að hæfilegt jafnvægi milli
hennar og annara bygða lands
ins. Að öðrum kosti halda
útsvarsbyrðar Reykvíkinga
áfram að þyngjast vegna
vaxandi atvinnubótavinnu og
þá verður seint bætt
úr húsnæðisbölinu, sem nú
þjáir alltof marga bæj-
armenn. Brátt mun þá koma
svo, að geta reykvískra skatt-
borgar brestur og þá verður
ekki neitt að flýja, þar sem
önnur byggöarlög landsias
hafa verið gerð ósjálfbjrga
vegna fólksflóttans.
Þessa staðreynd þurfa
Reykvíkingar ekki síður en
aðrir landsmenn að gera sér
ljósa. Aukaniðurjöfnunin og
deilan í sambandi við hana
er vissulega sönnun þess, að
það er sameiginlegt hagsmuna
mál allra landsmanna — og
Reykvíkinga þó ekki sízt — að
svo vel sé búiö að dréifbýlinu,
að þaðan sæki ekki óeðlilega
mikill fólksfjöldi, er ofþyngir
afkomuskilyrðum Reykvík-
inga og knýr þar fram sívax-
andi óarðbæra atvinnubóta-
vinnu og síhækkandi skatta-
álögur. Reykjavík á ekki glæsi
lega framtið fyrir höndum, ef
sú öfugþróun verður ekki
stöíívuð.
Margar tilraunir hafa verið
gerðar til þess að skýra skap-
gerð Hearst. Lukmenn á sviði
sálfi-æðinnar hafa ýmist skýrt
breytni hans á þánn veg, að
hann hafi þjáðst af ákafri van
máttarkennd eða stórmennsku-
brjálæði. Sannleikurinn er hins
vegar sá, að sárafáir kynntust
honum nægilega vel til þess að
geta gert greinarmun á því,
hvenær hann var að þjóna eigin
duttlungum með gerðum sínum,
og hvenær hann var að vinna
fyrir það, sem hann hugði sjálf
ur almannaheill. Þótt mikill
bægslagangur væri oft í Hearst væri mikil rökvilla, að nú
blöðunum, var eigandi þeirra ró væri þj7ðingarmest í bygging-
lyndur maður, jaínvel feiminn. armálunum að gefa þessar i-
hann bjó og lifði ríkmannlegar búðir frjálsar Búst.vegshús-
en nokkur annar Bandankja- . , . . „
maður, en hins vegar lét hann ín voru tekm fem dæmi-
oft í ljós þá skoðun, að hann In& l>eirra heíir mjog dreglzt
hugsaði rétt eins og hinn ó- vegna efnisskorts og af tak-
breytti bandariski borgari. Hinn mörkuðu f jármagni. í marg-
óbreytti bandaríski borgari var ar vikur um hásumarið, var
á hinn bóginn ekki ætíð sam- ekkert steypt af þeim sökum.
mála þeirri skoðun. Getur Mbl. fengið upplýsing-
★ ar hjá samflokksmönnum sín
Geysimikið var ritað um um um þessi atriði og hvort
Hearst látinn bæði í bandarísk- hér er ekki rétt með farið?
um og erlendum blöðum. Robert j
Waithman, fréttaritari brezka'
blaðsins News Cronicle í Was- . . ,
hington kallaði hann „gamlan _yist Mbl. ekki skdur eða þy
illa innrætan íhaldskurf“, og ist ekki skilja, getur það sest
sagði að blöð hans hefðu ætíð, við stakkinn og stautað sig
barizt gegn öllu er til framfara fram úr einföldustu atriðum
horfði. Brezka blaðið Manchest almennra viðskiptamála.
er Guardian sagði: „William i Leyfisveitingar skapa enga
Randolph Hearst er látinn og möguleika til efniskaupa fyr
jafnvel nu er erfitt að hugsa . hióðarhpildina pða láns.
hlýlega til hans. Ef til vill hef-,lr PJo«arheildma, eöa lans
ir enginn maður átt eins mik- | moguleika emstaklinga. En
inn þátt í því að lækka siðgæöis Þetta eru þær tvær aðalstoð-
stig blaðamennskunnar í heim-' ir, sem renna undir bygging-
inum og hann“. — Douglas Mac arframkvæmdir á hverjum
Arthur hershöfðingi sagði um ‘ tíma. Séu möguleikar heild-
arinnar til að byggja auknir
í stuttri grein var þessi rök
stuðningur látinn nægja, en
Hearst að hann hefði verið einn 1
skeleggasti baráttumaðurinn
fyrir varðveizlu frelsis Banda-
ríkjanna og hlyti því gjörvöll
þjóðin að harma hann látinn.
(Úr „New York Times“.)
og jafnframt fjármagn til-
tækilegt til bygginga, stenzt
engu ráði eða nefndum að
(Framhald á 6. síöu)