Tíminn - 16.09.1951, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, sunnuðaginn 16. september 1951.
209. blað.
Bólstaðnr í Álftafirði
Sumarið 1920, fyrsta sum-
arið sem ég var i Stykkis-
'aólmi, átti ég leið inn á
Skógarströnd. Erindið var að
nitta frænda minn sr. Þor-
stein Kristjánsson, sem þá
/ar þjónandi prestur á Skóg-
arströnd og sat á Breiðabóls-
stað. — Leiðin liggur sem
'iunnugt er um Þórsnes, um
innanverða Helgafellssveit,
ija Saurum, Svelgsá og Hrís-
im inn í kringum Álftafjörð.
Erindið var, eins og fyrr er
sagt, að finna sr. Þorstein,
m aðaltilgangur ferðarinnar
/ar þó sá, að sjá og kynnast
íogulegri, fagurri byggð og
præða þær leiðir, er mér voru
röur kunnar úr Eyrbyggju.
yerðafélagi minn var, vinur
mnn og skólabróðir Guð-
.nundur Guðjónssön ,kennari
4 Saurum.
.eið okkar lá meðfram tún-
inu á Svelgsá, en þar bjó og
óýr enn Guðbrandur hrepp-
ujóri Sigurðsson.
>ött þjóðleiðin liggi ofan
Eftir Stcfán Jónsson, námsstjóra
Guöbrandur benti mér á mosa
grónar ójöfnur og mólendi,
þar sem hvergi vottaði fyrir
grænku, og sagði: „Hér segja
menn, að bær Arnkels hafi
vérið.“
Við áðum ekki lengi, en
héldum sem leið lá að Kárs-
stöðum. Á leiðinni benti Guð-
brandur mér á ýmis örnefni
úr Eyrbyggju, svo sem Glæsis-
keldu og skriðuna Geirvör,
þar sem Freysteinn bófi sá
mannshöfuö óhulið, en höf-
uöiö mælti fram stöku þessa:
„Roðin es Geirvör
gumna blóði;
hún mun hylja
hausa manna.“
minni, er ég kom að Bólstað,
þegar uppgreftri var lokið,
sumarið 1931. Mér fannst sem
ég væri skyndilega kpminn
röskar níu aldir aftur í tim-
ann. Ég sá risa þarna á grunn
inum reisulegan bæ í fornum
stíl. Tígulegir menn og fagrar
konur fylla húsin og ég sé
höföingjann glæsilega sitja í
öndvegi. Langeldar eru kynnt
ir og líkt er sem mér berist að
eyrum kliöurinn af samtali
gesta og heimamanna. — Mér
verður reikaö um rústirnar.
Þarna eru aðaldyrnar. —
Gangurinn inn í skálann er
lagður hellum. Þær eru óhagg
aðar og fara vel. Á miðju sal-
Áhugi fyrir frjálsum íþróttum
hefir aukizt mjög á undanförn-
um árum um allt land. Hinn góði
árangur, sem íslenzkir frjáls-
íþróttamenn hafa náð erlendis
og þá sérstaklega á Evrópu-
meistaramótinu í Briissel s. 1,
sumar, á sinn mikla þátt í því.
Hér í Reykjavík hefir þó verið
frekar dauft yfir mótunum, fáir
skráöir til leiks og svo er keppn
in hófst, mættu margir ekki til
leiks. Sérstaklega var þetta á-
berandi á Septembermótinu og
jafnvel á Meistaramóti íslands.
Um síðustu helgi var Meist-
aramót Árnessýslu í frjálsum
íþróttum haldið að Selfossi. Veð
ur var frekar óliagstætt tii
keppni, en samt náðist góður
árangur í mörgum greinum, en
argólfi eru langeldarnir. —
Ég átti erfitt með að sætta'Hellur eru reistar á rönd ut-
mig við bæjarstæðið á Ból-|an með eldunum. Sumar eru
stað. Gátu þetta verið rúst- I fallnar, en flestar eru óhagg-
irnar af bæ Arnkels goða? j aðar. Ég geng inn að eldstæö- \ það, sem meira er vert, mjög
Voru þetta leifarnar af bæ inu. Með svipuskaftinu get ég margir þátttakendur voru skráð
höfðingjans glæsilega, sem rótað í níu alda gamalli ösk-( ir, og þeir mættu lika flestir ef
... __________ ___________ oft hafði marga tugi manna unni. Askan er tvílit, Ijósleit ekki allir til leiks. Er gleðilegt
/ið túnið, mun það fágætt, að í heimili? Gátu þessir gráu! viðaraska og dökk aska, ef til 111 ^ess aS vlla’ að.nti a lan^
terðamenn ríði þar hjá garði,jmóar, á skjóllausri eyrinni.jvill af sauðataði. — Askan f’’n 1 vel’a1 a‘ ™ ’R^ilvík
■índa heimilið héraðsfrægt verið rústir af höfðingjasetri( er hefir engum breytingum
tyrir rausn og höfðingsbrag. j frá tíundu aldar lokum? jtekið. Hún gæti alveg eins ver
7io félagar fórum að dæmi Spurningarnar komu í huga ið nokkurra vikna gömul. Hér
innarra og riðum þar ei hjá'mér hver af annarri. Ég hefur engu verið haggað. Bæj
tarði. itreysti ekki aö fullu öryggi arhúsin hafa fúnað niður í
Húsbóndinn var heima og örnefnanna.------------ j friði. Veggir hafa verið gerðir
:ók okkur tveim höndum.l Árin liðu. — Ég kom oft í að mestu úr hnaus og streng.
Hófust þegar umræður um'Álftáfjörö, en hætti að brjóta; Aðeins hafa verið hellustein
,;ogur og sögustaði. Eg var ný-jheilann um bæ Arnkels goða.
kominn í héraðið og þyrstur í(Ég aflaöi mér þó upplýsinga
■iÖ fræðast um örnefni og um það, hjá fræðimönnum,
sogustaði. Ekki man ég hve j að elztu rústir væru aldrei
.engi við sátum og ræddum' grænar. öll áburðarefni, sem
irn liðna tímann og sögulega jfylgja yngri bæjarrústum,
itburði, en þegar við héldum! væru löngu horfin úr jarð-
if stað, tók Guðbrandur j veginum. — Full tíu ár iíða.
anakk sinn og hest og ákvað — Þá er þaö sumarið 1931, að
ið fylgja okkur í Alftafjörð.
?etta var síðla í júnímán-
iöi. Veður var fagurt, logn
)g heiðríkja, og útsýn fögur
)g heillandi. — Það yrði langt
nal að nefna öll þau sögu-
iega merku örnefni, sem á leið
fkkar urðu, en ég vil vekja
ithygli á einu þeirra, eyði-
býlinu Bólstað í Álftafirði.
Eyrbyggju er þannig sagt
:rá landnámi og byggð að
Áólstað:
.X þann tíma bjó Arnkell,
>onur Þórólfs bægifótar, á
Sólstað við Vaðilshöfða.
Hánn var manna mestur
)g sterkastur, lagamaður
nikill og forvitri. Hann var
^óður drengur og umfram
illa menn aðra þar í sveit
ið vinsældum og harðfengi;
rann var hofgoði og átti
. narga þingmenn."
rm endalok byggðar að
ötöistað farast sögunni þann-
g orð:
,en Bólstaður var þá auður,
jVí að Þórólfur tók þegar
->fr,ur að ganga, er Arnkell
ar látinn, og deyddi bæði
nenn og fé þar á Bólstað;
íeíur og engi maður traust
ií borið að byggja þar fyrir
pær sakar.“
Mér voru þessi orð Eyr-
ryggju minnisstæð, og þegar
fornvinur minn og kennari,
Matthías Þóröarson forn-
menjavörður, kemur með
föruneyti til Stykkishólms, og
erindið var, að grafa í rúst-
irnar að Bólstað og fá úr því
skorið, hvort þar hefði bær
staðið í fornöld.
Árangur af þessum upp-
greftri varð mjög merkilegur
og sannaði ótvírætt öryggi
örnefnanna og hvernig sögu-
legar staðreyndir geta
geymzt í manna minni um
aldaraðir. Þarna var þunnu
jarðlagi smátt og smátt rutt
ofan af greinilegum undir-
stöðum eða leifum af bæjar-
húsum í fornum stíl. Mátti
segja, að hver dagur við upp-
gröftinn opinberaði ný sögu-
leg sannindi. Er uppgreftrin-
um var lokið, kom i ljós aö
bæirnir höfðu verið tveir,
rétt hvor hjá öðrum. Var svo
að sjá sem bæjarhúsin, er
ekkert eftir, og í sumum grein
um, sérstaklega þó kastgreinun
um og lengri hlaupunum, sem
bezt er að æfa í sveitinni, mættu
fleiri til leiks, en við eigum að
venjast hér í Reykjavík.
3

ar á liliðarveggjum undir röft
um og undir máttarstoöum á
gólfi. Hver glöggskyggn húsa-
meistari gæti gert bæinn upp
að nýju, svo að litlu eða engu
skeikaði frá því, sem áður var.
— Eyrbyggj a er af öllum talin
ein þeirra fornsagna, sem ör-
uggust er með að greina rétt
frá um örnefni og staðhætti.
Höfundur sögunnar hefur ver
ið þaulkunnugur í héraðm;
og ritaö söguna eftir gfr
heimildum. — Sagan unCTbp
haf byggðar á Bólstað&glíj
hvernig byggðin leið
lok, er mjög merkileg, og el?H*c
sízt það, hvernig örnefnið
geymist um margra alda
skeið, svo tryggilega, að sam-
tímamenn okkar geta bent á
mosagróna móana og sagt:
„Þarna stóð bærinn“. Sýnir
þetta að örnefni og saga á sér
djúpar, sameiginlegar ræturJ
sem nútímlnn metur, ef til vilrj
ekki sem vert er. — Annars
hafa örnefnin' geymzt undra
vel allt til vorra aaga, en nú
eru þau í hættu. — Við stöð-
ug búendaskipti, breytt vinnu
brögð og aukinn hraða, gleym
ast örnefnin. — Mikið af ör-
nefnum hefur þegar verið
Flestir voru þátitakenchirnir
í kringlukasti eða 15. í kulu-
varpi og spjótkasti voru 13 skráð
ir keppendur, og dettur rnanni
þá í hug keppnin á Meistara-
móti íslands í kúluvarpi, þar
sem aðeins þrír keppendur
mættu til leiks. íslandsmeistar
inn, Sigfús Sigurðsson, varð
einnig Árnessýslumeistari.
Þátttakan í lengri hlaupunum
á mótinu á Selfossi er talandi
tákn um þann áhuga fyrir lengri
hlaupunum, sem er að grípa um
sig hér á landi og er það gleði
legt, því þessar greinar hafa
verið lélegar hjá okkur á undan
förnum árum. í 1500 m. hlaupið
voru 11 skráðir til leiks og fimm
í 5000 m. hlaupið. Að vísu var
árangurinn ekki neitt sérstakur,
en úrslitin í mótinu verða birt
eftir helgina, enda er erfitt að
ná góðum árangri í þessum grein
um á vellinum á Selfossi.
i öðrum greinum voru einnig
márgir þátttakendur skráðir til
leiks, eins og t. d. í stangarstökk
inu, en þar voru átta. Ég minn-
ist ekki eftir að jafnmargir hafi
tekið þátt í stangarstökkskeþpni
hér i Reykjavík. Og á mótinu á
Selfossi stukku tveir keppendur
yfir 3,50 m. Landsliðsmaðurinn
Kolbeinn Kristinsson stökk 3,60
m. og nýr maður í greininni,
Jóhannes Sigmundsson UMF
Hrunamanna, stökk 3,50 m.
Þetta er árangur, sem vert er
að veita athygli. í langstökki
voru 10 keppendur, 8 í hástökki
og 7 í þrístökki.
Á þessu móti kepptu konur
einnig og var þátttakan hjá
þeim einnig mjög góð. í 80 m.
hlaupi kepptu átta, og skráðar
til leiks í hástökki og kúluvarpi
voru fimm í hvora grein. Á
þetta mót hefir verið minnzt
hér vegna þess, hve þátttakan
var óvenju glæsileg, og sýnir
bezt þann mikla áhuga fyrir
frjálsum íþróttum í sveitum
landsins.
Starkaður.

!■■■■■!
Alúðar hjartans beztu þakkir flyt ég ykkur öllum, sem
öddu mig og heiðruðu með heimsókn, blómum o‘g i;
^öðrum góðum gjöfum á 70 ára afmælinu. — Einnig í;
ínnilegustu þakkir fyrir öll vinaskeytin og þá hlýju,
sem þeim fylgdu, er minntu mig á liönar ógleyman- »1
í legar samverustundir. V
"n ■
:* Guð blessi ykkur öll, ættingja og vini. V
í í
Kristjana Jónsdóttir, .■
Kollavík. ’j
'.W.W.V.V.V.V.W.V.V.V.V.'.V.V.W.W.V.VV.V.V.V
v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.vv.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v
í í
V Eg þakka innilega öllum þeim vinum og vandamönn >
.■ .■
;■ um, sem heimsóttu mig á 70 ára afmæli mínu 5. þ. m.
!■ og heiðruðu mig með gjöfum og heillaskeytum. 5"
■; Jónas Björnsson, Litlu-Ásgeirsá •*
fyrst höfðu verið reist, hefðu,ti! athugunar fyrir fræði-
reynzt of lítil og þá verið menn- — En örnefnin eru
skrásett, og geymast þannig v.v.v.v.’.v.v.v.v.v.v.v.’.v.v.v.v.v.v.v.vvvvv/.Wd
reistur nýr bær og hefðu bæ-
irnir staðið samtímis. —
Kemur þetta vel heim við
söguna ,þar sem völd og áhrif
Arnkels aukast með ári
hverju í héraðinu.
Seinni hluta sumarsins
stóðu rústirnar opnar öllum
til sýnis, er þar komu, en um
haustið var moldu ausið yfir
ið komum inn á eyrarnar og allt þakið með vallgrónum
íetían við Úlfarsfell, varð.þökum og þarna geymast
ner þetta að orði: „Nú veit þessar merku fornmenjar ó-
Tisi enginn, hvar bærinn að \ hreyfðar um næstu aldir. Áð-
-'ólstað stóð, þar sem liðnar.ur en rústirnar voru huldar,
-tru meira en níu aldir siðanjvoru teknar af þeim- ljós-
isnn lagðiðst í eyði.“ Guð-jmyndir og þær mældar ná-
orándur leit til mín brosandi J kvæmlega og teiknaðar upp.
)g : agði: „Jú, það teljum við , Er skýrsla um uppgröftinn,
)kfcur vita. Munnmælin hafajljósmyndir og teikningar birt-
ar í Árbók fornmenjafélagsins
fyrir árið 1932 og ennfremur
er mynd af skálagólfinu á Ból-
stað í útgáfu fornritafélagsins
geymt söguleg örnefni vel í
aessu héraði.“ Síðan vék
iiánn hestinum út af göt-
mni og við riðum spölkorn
aítíúr með ánni. Þar námumjaf Eyrbyggju. — — —
■ staðar á eyrunum og| Mér er það ljóslifandi
merkilegur þáttur móðurmáls
ins, og ef örnefnin glatast úr :
daglegu máli, þá hefur móð-í
urmálið misst styrkar stoðir, <
enda örnefni og saga svo ná-
tengd, að sagan missir að
nokkru gildi sitt, ef örnefnin
týnast. Þau mega ekki glatast
úr daglegu máli.
Á þessum árum er margt
rætt og ritað um íslendinga-
sögurnar og margir draga i
efa sögulegt gildi þeirra. —
Sögurnar er verið að gefa út
með skýringum, og ágætir
fræðimenn hafa unnið að því
aö bera saman- frumtexta í
handritum. Skrifaðar hafa
verið margar og langar rit-
gerðir og jafnvel heilar bæk-
ur, um söguleg sannindi sagn-
anna og um höfunda þeirra.
í þessum skrifum sumra
fræðimanna gætir mjög til-
hneigingar, til að afsanna
óFramhald á 7. síðu)
Innilegt þakklæti fyrir auðsýnda hluttekningu við
andlát og jarðarför eiginkonu minnar og móður okkar
KRISTÍNAR GUÐMUNDSDÓTTIR
Litla-Langadal
Jón Bergmann Jónsson og börn
l(^MIVEÁÚ^ ogsóC*.
NIVEA styrkir húðina, vam-
ar hættulegum og sárum
sólbruna og gerir húðina
dökka. Deltkri og hraust-
legri húð með NIVEA.