Tíminn - 26.09.1951, Blaðsíða 4

4.

TÍMJNN, miðvikuðag'nn 26 september 1951.
217. blað.
Eitt af því, sem viö höfum
lært aö sé kostur á lýðræðis- j
skipulaginu er þaö, að undir j
því sé mönnum tryggt prent-
frelsi, svo að þeir geti látið
skoðanir sínar og sjónarmio
í ljós fyrir almenning. Hverj-
um einum þegni sé frjálst að
gagnrýna landsstjórn og lög-
gjafa án þess að eiga nokkuö
á hættu sjálfur. Borgarar
landsins, æðri sem lægri, geti
ræðzt við um stjórnarhætti
og framkvæmdir.
Meðal frændþjóða okkar,
þeirra sem lengst hafa náö
og fremst standa í félags-
menningu, er hið frjálsa orð
og opinbera gagnrýnj í heiðri
haft. Kunnugt er það, að
stjórnarandstaðan er mikils
metin í Bretlandi og talin
hafa þýðingarmiklu hlutverki
að gegna. Brezka þjóðin vill
tryggja það, að ríkisstjórn
hennar sé opinberlega gagn-
rýnd. Hún vill hafa einskon
ar opinberan sækjanda gegn
hverri ríkisstjórn sinni. Þess
vegna er formennska stjórn-
arandstöðunnar launað em-
bætti af almannafé. Slíka á-
herzlu leggja Bretar á hina
frjálsu, opinberu gagnrýni, og
er það þó ekki af því, aö þeir
séu síður stjórnhollir en aðr-
ar þjóðir.
í Svíþjóð hafa atvinnurek-
endur og stéttarfélögin (al-
þýðusamband Svía) samið um
það sín á rriilli, að aldrei
skuli til þess koma í vinnu-
deilum, að útkoma stjórnar-
blaöanna truflist vegna verk-
falla eða verkbanns. Slíka á-
herzlu leggja Svíar á það, að
ynálin séu jafnan flutt frá
báöum hliðum.
í danska þinginu hafa allir
flokkar nema kommúnistar,
gert ályktun um þaö, aö vinnu
deilur mættu ekki trufla
frjálsa útkomu stjórnmála-
blaðanna.
Þannig er hugsað og tekið
á þessum málum, þar sem lýð
ræðið hefir náð mestum
þroska.
fslenzkur refsidómur.
Nýlega var frá því skýrt í
Tímanum, að réttvísin hefði
krafið ritstjórann um greiðslu
sektarfjár vegna ummæla um
svokallað Otradalsmál og
yrði ritstjórinn settur í varð-
hald samkvæmt dómnum, ef
sektin værj ekki greidd. Sjálf
sagt er dómur sá lögum sam-
kvæmur, en rétt þykir mér að
rakið sé hverjar sakir hér
liggja til grundvallar.
1
J :
Otradalsmál.
Vorið 1950 varð kunnugt um
óvenjulega stjórnarfram-
kvæmd, sem Jón Pálmason
hafði gert þá um veturinn
mcðan hann var landbúnað-
arráðherra, þar sem hann lét
jarðakaupasjóð rikisins kaupa
jörðina Otradal af Gísla Jóns-
syni fyrir 70 þúsund krónur
gegn því, að andvirðið rynni
til ríkissjóðs til greiðslu á van
goldnum skatti Gísla. Tíminn
gagnrýndi þessa stjórnarfram
kvæmd og taldi með henni
skapað óheppilegt fordæmi.
Almenningur ætti því ekki að
venjast þegar opinber gjöiS
væru innheimt áö geta greitt
þau með því að láta ríkinu
eða stofnunum þess í té fast-
ar eöa lausar eignir með því
verðí, sem gjaldendur sjálfir
ákvæðu. Gísli seldi ríkinu
jörðina á 70 þúsund kr., eins
og áður er sagt, en hafðj áð-
iu- . boðizt 60 þús. kr. fyrir
hana við frjálsa sölu, en
„taldi sér ekki hag í því að
selja hana því verði,“ að því
er hann sagði sjálfur.
Réttvísin og prentfrelsið
Hvernig á gagnrýnin
að vera?
Eftir því, sem okkur er
kennt um hlutverk frjálsrar
gagnrýni í lýðræðislandi, ætti
það að vera allrar þakkar
Effir Kalldór Kristjánsson
sýslumenn gætu látið jarðar-I Það er reiðilaust af mér, þó
kaupasjóð kvitta opinber að Heimdellingar kysu frem-
gjöid sín með því að afhenda
honum vafasama eign við
vert að ræða opinberlega frá(þvj vergj; sem þejr sjálfir
báðum hliöum nýstárlegar og
óvenj ulegar st j órnarf ram-
kvæmdir eins og þarna voru
um aö ræða. Allt, sem Tíminn
var dæmdur fyrir að segja í
þessu máli, var alveg satt. —
Það var í samrærni við það,
sem Gísii Jónsson sagði sjálf-
ur í vörn sinni í Mbl. 26. maí
1950. Það er ekki hægt að
benda á eina einustu missögn
eöa ósannindi í því, sem Tím
inn var dæmdur íyrir. Sóðaleg
orö eru þar heldur engin. — j
Gísli Jónsson er að vísu nefnd 1
tiltóku.
Vel má segja, að það séu
borgandi 750 krónur fyrir
slíkan árangur. Annað mál er
hitt, hvað þjóðfélaginu er
sæmilegast og hvað hollast er
lýðræðisskipulaginu.
Annar sektardómur.
Þessu næst vil ég fara nokkr
um orðum um annan sektar-
dóm frá síðasta vetri. Þau
eru tildrög þess máls, að í árs
byrjun 1950 varð mér kunn-
í ugt, að Heimdellingar héldu
ar „fjárplógsmaður og samn (;Spart ag unglingum í
ingur hans við Jón Pálma- framhaicjssi:;ólum í Reykja-
son vegna rikissjóðs kallaður
„myrkraverk.“ En það er örð-
ugt að sjá hvernig menn eiga
að halda uppi gagnrýni á
vík, að það borgaði sig vel að
ganga í HeimdaU og meðal
annars veittist þá tækifæri
til að komast á skemmtanir
stjórnarhætti í landi hér, svo Bláu stjörmmnar fyrir haif.
að vítalaust sé, þegar það virg|
kostar fésektir eða varðhalds-
vist, að segja satt með sið-
legu orðbragði.
í raun og veru sýnir þessi
dómur það, að það er alltaf
hægt að dæma menn fyrir aö 1
álíta, ‘að einhver hafi unnið
embættisafglöp, hverjir sem
málavextir eru, aðeins ef sú
skoðun er látin í lj ós.
Hvað þýðir
Otradalsdómurinn?
Dómurinn í Otradalsmálinu
byggist á þeim lagaákvæðum,
að ekki megi segja satt um
menn, ef. þaö geti orðið þeim
til álitshnekkis eða móðgað
þá eða sært. Það varöar við
lög, hvernig sem ástatt er, að
kalla þjófinn þjóf og lubb-
ann lubba. Þegar satt er sagt
frá, eins og hér er um að
ræða í Otradalsmálinu, er það
undir áliti réttarins á því at-
hæfi, sem lýst var, hvort það
varði við lög að tala um það.
Dómurinn yfir Tímanum
er því í raun og veru sektar-
dómur yfir Gísla Jónssyni
og Jóni Pálmasyni, því að
hann byggist á þeirri skoð-
un réttarins, að athæfi
þeirra hafi verið þess eðlis,
að mciðandi sé fyrir þá, að
um það sé talað, þó að satt
sé sagt. Að öðrum kosti hefðj
rétturinn sýknað Tjmann,
þar sem mönnunum væri
engin skömm að því, sem
frá þeim væri sagt í blað-
inu.
En samkvæmt þessum dómi
er alltaf hægt að fá blöð
|dæmd fyxúr að halda því
fram, að opinber starfsmað-
1 ur hafi drýgt trúnaðarbrot,
jhverjir svo sem málavextir
'eru. —
| Og hvernig á þá gagn-
! rýnin að vera, svo að vita-
!laust sé?
Sigur Tímans í
Otradalsmálinu.
Hins er svo rétt að geta, að
Tíminn vann þann sigur i
j Otradalsmálinu, að kaupin
gengu til baka og Gísli Jóns-
json seldi öðrum jörð sína. —
Þar með hafði Tíminn raun-
ar unnið fullan sigur og gagn
rýni hans náð tilgangi sín-
um. Fordæminu var hnekkt.
Þaö er ekki framar til. Ekk-
ert fordæmi af þessu tagi bíð-
ur nú væntanlegra landbún-
aðarráðherra. Aldrei hefir
það verið látið viðgangast að
skuldseigir og refjóttir fé-
Um þetta skrifaði ég grein
í Tímann og er skemmst frá
að segja, að Heimdallur
stefndi mér fyrir hana og ég
var dæmdur. Skal nú sagt
nokkuö nánar hvað hér var
um að ræða.
i*'
Uppeldisstarf Heimdallar.
ur að rétta hlut sinn með
málssókn en opinberum um-
ræðum og sízt vil ég mælast
til vorkunnar þó að ég fengi
dóm fyrir orðbragð, sem þyk-
ir ekki prúðmannleg. En það
er ástæða til að athuga betur
sum þau ummæli, sem dæmt
var fyrir.
Áfengissalau í
Sjálfstæðishúsinu.
Ein þeirra setninga,, sem ég
er dæmdur fyrir er svo, orð-
rétt og úrfellislaust úr dómn-
um:
„um skeið hefir stærsti
stjórnmálaflokkur íslands,
Sjálfstæðisflokkurinn, stöð
ugt rekið áfengisverzlun
húsi sínu.“
Eins og flestir vita, er þetta
alveg satt. Sjálfstæðishúsið
mun hafa selt vín til jafn-
aðar fimm daga í viku hveiTi
síðastliðið ár og kalla ég það,
að reka stöðugt áfengisverzl-
un. Það er nú látið kosta varð
haldsvist að minnast á þetta,
og skal ég síðastur manna
verða til að halda því fram,
að þetta athæfi sé flokknum
vanzalaust. Hins vegar tel ég
j að betur gætti hann sóma síns
I með því, að stunda ekki þenn
Heimdellingar lögðu fram an kaupskap, en að fá menn
í réttinum 4. grein úr lögum1 setta í varðhald fyrir að minn
félags síns, þar sem segir, að j ast á staðreyndir. En þetta,
félagsmenn geti oröið allir aö menn séu dæmdir fyrir
Sjálfstæöismenn á aldrinum
16—35 ára.
Ég sannaði hins vegar, að
í sjálfu Mbl. höfðu veriö
taldir upp nýir félagar bæði
eldri og yngri. Lagði ég
fram 32 nöfn nýrra Heim-
dellinga úr einu og sama
Mbl. Voru 2 þcirra meira en
35 ára, annar kominn á sex-
svona setningar, varpar ljósi
á það, hvernig íslenzk meið-
yrðalöggjöf er nú úr garði
gerö.
Er þetta heppilegt?
Svo er að sjá, sem æðsti
maður íslenzkrar réttvísi
hafi tekið upp þann sið, að
innheimta meiðyrðasektir
12 ára. Þetta félag, sem
þannig (safnar börnum til
sín, fékk 50 sinnum vínveit-
ingaleyfi árið 1950.
Þessi þáttur Heimdallar í
xippeldismálum höfuðstaðar-
ins virtist mér þannig vaxinn,
að ástæða væri til að ræða
hann opinberlega. Engar um-
ræður hafa þó oröiö. Heim-
dellingar vildu ekki rökræð-
ur. Þeir kröxðust sektardóms.
Meiðyrði um Heimdall.
Nú er það mála sannast, og
skal ekkj fegrað, að í þessari
grein minni voru ýms grófari
og ljótari orð en nauðsyn var
að nota. Hún hét „Bai’namút-
ur Sjálfstæðisflokksins" og
þar var talað um „pólitískt
mansal“, „þrælakaupmenn
Heimdallar“ o.s.frv. Auk þess
skildist mér í fyrstu, að Heim
dallarfélagar gætu fengið af-
slátt af aðgöngumiðum á
skemmtanir Bláu stjörnunn-
ar almennt. Ummæli þau.sem
þar að lutu, bauðst ég til að
taka aftur strax fyrir sátta-
nefnd, en því var ekki sinnt.
Auglýsingabragurinn á
tylliboðum erindrekanna
hafði villt mig. Hlunnindin
lágu í því, eins og sækjandi
málsins gegn mér sagðj fyrix
réttinum, að Heimdallur fékk
stundum Bláu stjörnuna og
hlj ómsveit hússins á félags-
skemmtanir, sem menn kom
ast á fyrir gjald, sem var svo
miklu lægra en venjulegt að-
göngumiðaverð, að jafngilti
nelmings afslætti.
tugsaldur, en hinir 30 allir eSa hxæppa hina brotlegu i
innan 16 ára aldurs, yngst1 vfröhald ella, enda hefxr hann
birt í bloðunum gremargerð
um það. — Um það er ekkert
að segja. Sízt skulu rnenn
halda, að fárra daga varð-
haldsvist á íslandi sé nokkuð
píslarvætti og flestir taka sér
eitthvert frí hvort eö er. í
varðhaldi má líka bæði lesa
og skrifa. Það er ástæðulaust
að iðrast réttmætrar gagn-
rýni, þó að hún kosti menn
fárra daga varðhald. En er
það heppilegt, að hægt sé að
dæma menn í varðhald fyr-
ir að tala um það, að áfengi
sé selt í Sjálfstæðishúsinu
eðaflHeimdallur gefi 12 og 13
ára börnum kost á því að sjá
skemmtanir Blástirninga fyr-
ir hálfvirði, ef þau láti inn-
rita sig í félagið? Það er meg-
inatriði málsins.
Hvort er hættulegra?
í þessu sambandi er skammt
að minnast annars, sem þótt
hefir orka tvímælis, en það
eru vínveitingaleyfi þau, sem
lögreglustjórinn í Reykjavík
hefir veitt og orðið frægur
af. Þau hafa sætt gagnrýni
í blöðum og á Alþingi og
mætti eflaust byggja nokkra
meiðyröadóma á þeirri gagn-
rýni, ef út á þá braut væri
fai’ið. Samkvæmt áfengislög-
unum sjálfum og þeirri reglu-
gerð, sem á að heita í gildi,
eru til dæmis vínveitingaleyf-
in 50 til Heimdallar flest eða
öll ólögleg. En þegar um þau
ieyfi og önnur slík var rætt
við dómsmálaráðherrann á
Alþingi, svaraði hann því til,
að engin lög hefðu verið brot-
in.
Það var karl með harðan haus,
hans úr skalla reykur gaus,
segir í rímunum.
Hvort skyldi nú vera meira
og alvarlegra afbrot gagn-
vart hinu íslenzka mannfé-
lagi, að segja opinberlega
frá því, að Heimdallur safni
til sín börnum niður í 12 ára
aldur og láti þau njóta kosta
kjara í sambandi við skemmt
anir og að áfengi sé selt
flesta daga eða hitt, að hafa
að engu þau lög og reglu-
gerðir, sem stjórna á eftir?
Myndi ekki þingræðið
fara að dofna og virðing lög-
gjafarsamkomunnar fölna,
þegar einstakir embættis-
menn hafa geðþótta sinn fyr-
ir lög? Og mun það ekki holl-
ast lýðræði landsins að ein-
hverjir verði til að segja þjóð
jnni hyað sé að gerast hverju
sinni? Ætti það ekki að vera
vítalaust, meðan satt er sagt
og orðbragðið má heita sæmi
legt?
Hætta fyrir þjóðskipulagið.
Ég hefi hér rætt tvö meiö-
yrðamál, sem ég hefi haft
aðstööu til að fylgjast vel
með. Sjálfsagt er hægt að
telja fleiri hliðstæð dæmi. En
hver er sjálfum sér næstur,
og ég nefni þessj dæmi af því
þau hafa almennt gildi, en
á engan hátt vil ég bera mig
upp sérstaklega og óska sízt
neinnar undanþágu frá al-
mennu réttarfari fyrir mig
persónulega.
Ég tel, aö meiðyrðalöggjöf-
inni þurfi að breyta. Opin-
ber gagnrýni á að vera víta-
laus í öllum sæmilegum bún-
ingi. Hins vegar rnætti gjarn
an leggja nokkur viðui’lög við
því, ef ósatt er sagt, þó að
ekkj sé beinlinis um móðgan-
ir að ræða. Þaö mættu liggja
sektir viö að falsa ummæli
manna beint og óbeint og
segja rangt frá atkvæða-
greiðslum og þess háttar. —
Slíkt mun nú vera vítalaust
að íslenzkum lögum og er þó
miklu hættulegra en að satt
sé sagt frá óvirðingum opin-
berra trúnaöarmanna og þess
háttar. Svo mun bezt verða
spornað við spillingu og rotn-
un að tjaldabaki að birta
frjálsrar gagnrýni nái að falla
þangað. Nú er hægt að nota
íslenzka meiðyrðalöggjöf og
íslenzka réttvísi til að tor-
velda slikt, eins og Gísli Jóns
son hefir gert. í því liggur
hætta fyjrir þjéíðfélagið og
þjóðskipulagið. Þeirri hættu
á að bægja frá. Það sem er
bæði sjálfsagt og nauðsyn-
legt, eins og gagnrýni á Otra-
dalssainninginn, á að vera
vítalaust með öllu.
Við getum ekki lagt sektir
og varðhald við allri gagn-
rýni á opinbera starfsmenn,
eins og Otradalsdómur bend-
ir til, meðan við viljum heita
lýðræðisþ j óð.
Hjartanlega þakka ég öllum vinum og vandamönnum,
sem heiðruðu mig á sjötugsafmæli mínu, 20. sept. s.l.
með heimsóknum, gjöfum og skeytum.
Guð blessi ykkur öll og launi tryggð og vináttu á
liðnum árum. —
Bjarni Nikulásson, Böðvarsholti.
.—*,