Tíminn - 12.10.1951, Qupperneq 5

230. blað.
N . 1 % >,
TÍMINN, föstudaginn 12. október 1951.
5.
Föstud. 12. oJkt
ERLENT YFIRLIT:
Kosiiinsahorfur í Bretlandi
Hvers virði er hag-
stæður ríkis-
búskapur?
í tilefni af 1. umræðu fjár-
laganna hafa blöð Sjálfstæð-
ismanna og stj órnarandstæð- 1
inga ritað talsvert um af- J
komu ríkissjóðs síðan Ey-;
steinn Jónsson tók viö fjár-|
málastjórninni. Öll viður-
kenna þau að hagstæður ár-
angur hafi náðst. Um flest
annað eru þau hins vegar ó-
sa)nmála.
Skrif Mbl. benda helzt til
þess, að þennan hagstæða ár- [
arigur beri að þakka bráða- j
birgðastjórn Sjálfstæðis-
manna, er sat að völdum
nokkrar vikur veturinn 1949
—:’50. Sú stjórn hafi nefnilega '
látið semja frumvarpiö um
gengislækkunina! Géngis-
lækkunin ein út af fyrir sig,
er vitanlega engin trygging
fyrir hagstæðri fjármála-
stjórn, svo að vegna þeirrar
ástæðu einnar er óþarft aö
hafa mörg orð um þessa á-
lyktun Mbl. Jafn rangt er það
líka hjá Mbl., að viðnám
gegn fjármálasukkinu og ó-
reiðunni hafi byrjaö í tíð
þeirrar stjórnar, heldur hófst
það raunverulega, þegar Fram
sóknarmenn kröfðust breyttr
ar stefnu í stjórn Stefáus Jó
hanns og knúðu fram kosn-
ingar, er engiri stefnubreyt-
in fékkst fram. Sjálfstæö-
ismenn virtust þá una tekju-
hallarekstrinum og skulda-
söfnuninni ágætlega. Það var
því vissulega ekki fyrir þeirra
tilverknað að hætt var að
fljóta sofandi að feigðarósi.
- Blöð stjórnarandstæðinga,
Þjóðviljinn og Alþýðublaöið,
snúast vitanlega við nokkuð á
aðra leið, því að vonlaust er
fyrir þau aö ætla að þakka
iiðsmönnum sínum fyrir þaö,
að hagstæður árangur hafi
náðst. Þau halda því fram,
að þessi árangur sé eingöngu
að þakka okursköttum. Þjóð-
viljinn talar um „okrarann
Eystein Jónsson11, í hví sam-
bandi og Alþýðublaðið um
„blóðpeninga." Mimra má nú
ekki gagn gera.
Vissulega er það ein ástæð-
an til þess, að umræddur ár-
angur hefir náðst, að lagðir
hafa verið á allháir skattar
og tollar. Þeir eru hins vegar
ekki neitt hlutfallslega hærri
en þeir voru, er stjórn Ste-
fáns Jóhanns skildi við, nema
síður sé. Alþýðublaðið ætti
því ekki að vera að ta.!a um
„blóðpeninga.“ Tekjur rikis-
sjóðs í fjárlagafrv. fyrir 1952
er t.d. ekki áætiaðar nema
19% hærri en þær reyndust
1949 og hefir flest hækkað
stórum meira síðan í krónu-
tölu, bæði kaupgjald cg verð-
lag.
Hitt er svo að athuga, hvern
ig l'arið hefði, ef þessar álög-
ur hefðu ekki verið inr.heimt-
ar og tekjuhallarekstur rík-
isins og skuldasöfnun haldiö
áfram. Hefði það verið al-
menningi til hagsbóta? Það er
viðurkennt af öllum, að ekk-
ert valdi frekar aukinni verð
bólgu en að ríkið eyðf meiru
en það aflar. Það, sem hefði
unnist meö lægri álcgum,
hefðf því fljótlega tapast al-
§Í£»'ut*vGiiir jafiiaðariiiaimu liafa asakisí
síðan kosningabaráttan laéfst
Kosningabaráttan í Bretlandi
færist nú stöðugt í aukana og
virðist margt benda til, að fylgi
Verkamannaflokksins aukist
eftir því, sem baráttan harðnar.
Óráðnu kjósendurnir snúast frek
ar á sveif með honum. Skoðana-
könnun, sem frjálslynda blaðið
„The News Cronicle" birti á
föstudaginn var, sýndi allveru
lega fylgisaukningu Verka-
mannaflokksins, en þó hafði f-
haldsflokkurinn enn forustuna.
Það eykur mjög hörkuna í bar
áttunni, að úrslitin virðast tví
sýnni með hverjum degi, sem
líður, en þegar hún hófst, voru
íhaldsmenn taldir nokkurn veg
inn sigurvissir.
Talið er, að flokksþing jafn
aðarmanna, er haldið var í byrj
un mánaðarins, hafi mjög auk
ið sigurtrú þeirra. Það byrjaði
mjög dauflega, en sótti í sig
veðriö. Einkum er talið, að loka
ræða Morrisons hafi haft mikil
áhrif. Það sýndi sig þá, eins og
endranær, að Morrison er snjáll
asti kosningaáróðursmaður
flokksins.
Áhrif Bevans.
Sigur Bevans í flokksstjórn-
arkosningunni hefir ekki haft
eins mikil áhrif íhaldinu í vil
og við var búizt. Á það er bent,
að Bevanistar séu ekki fleiri i
miðstjórninni en þeir voru áður
eða 4 af 27 mönnum alls. Bar-
bara Castle, sem felldi Shin-
well landvarnarráðherra, átti
áður sætí i miðstjórninni, en
var þá fulltrúi kvenna. Kven-
fulltrúinn, sem var kosinn í
stað hennar, fylgir Attlee að mál
um. Miðstjórnin er þannig skip
uö, að þingfulltrúar frá verka-
lýðsfélögunum kjósa sérstak-
lega 12 miðstjórnarmenn, þing-
fulltrúar frá kaupfélögum kjósa
sérstaklega einn miðstjórnar-
mann, þingfulltrúar flokksfélag
anna kjósa sérstaklega 7 mið
stjórnarmenn og loks eru kosn
ar 5 konur í miðstjórn af öll
um þingfulltrúunum. Formaður
flokksins og ritari eru sjálfkjörn
ir í miðstjórn. Andstæðingar
Bevans sigruðu í öllum þessum
kosningum nema í kosningunni
hjá flokksfélögunum. Þar náðu
fjórir Bevanistar kosningu. En
flokksfélögin telja ekki nema
1.147 þús. félagsmenn, en alls
eru meðlimir flokksins 6.2 millj.
Langmestur meðlimafjöldinn er
í verkalýðsfélögunum. Raunveru
lega ráða þau því vali 17 manna
í miðstjórnina, 12 beint og 5
óbeint. Þau ráða einnig öllum
samþykktum flokksþinganna.
Meðal fulltrúa þeirra átti Attlee
öruggt fylgi.
Flokksþingið sýndj því, að
Attlee og fylgismenn hans hafa
yfirráðin í flokknum örugglega
í sínum höndum og íhaldsmönn
um verður því lítið ágengt með
þann áróður, að Bevan ráði
flokknum. Það hefir þvert á
móti talsverð áhrif á hina óráðu
kjósendur, að Bevan er talinn
líklegri til að hljóta flokksfor-
ustuna, ef flokkurinn lendir í
stjórnarandstöðu. Margir óháð-
ir kjósendur telja og afstöðu Be
vans innan flokksins vera til
bóta, þótt þeir óski hins vegar
ekkj eftir forustu hans, því að
hún stuðli að því.að gera flokk j
inn árvakrari um ýms hags-1
munamál launamanna og að-
gætnari í sambúðinni við Banda I
ríkin.
Friðaráróður jafnaðarmanna.
Það, sem jafnaöarmenn
leggja nú meginkapp á í áróðri j
sínum, eru friðarmálin. Þeir j
segja, að styrjaldarhættan auk
ist, ef Churchill fái völdin.
Churchill þýðir styrjöld, er upp
hrópun, sem nú heyrist og sést
víða í Bretlandi. Og því er ekki
að neita, að þessi áróður fær
verulegan hljómgrunh. Chur-
chill gamli hefir alltaf þótt her
skár og menn því treyst hon-
um betur á stríðstímum en frið
artímum. Þá halda jafnaðar-
menn því fram, aö íhaldsmenn
verði undanlátssamari en þeir
í sambúðinni við Bandaríkja-
menn. Bretar eru talsvert við-
kvæmir í þessu sambandi. Þjóð,
sem hefir haft jafnmikil völd
og þeir, vill ógjarnan láta sjást,
að hún sé orðin háð annarri
meiri stórþjóð.
Þeir, sem bezt fylgjast með
kosningabaráttunni í Bretlandi,
telja sigurhorfur jafnaðar-
manna góðar, ef þeim tekst
að sannfæra almenning um,
að áframhaldandi stjórn þeirra
sé vænlegri til að tryggja frið-
inn en stjórn íhaldsmanna.
íhaldsmenn gera- sér þessa
hættu vel ljósa. Svar þeirra er
það, að þeir myndu hraða víg-
búnaðinum, en þegar jafnvígi
sé skapað í þeim efnum, sé
komið tækifæri til að tala við
Rússa. Churchill er rétti maður
inn til þess að tala við Stalin,
segja þeir. Slíkur viðræðugrund
völlur skapist hins vegar ekki,
ef dregið sé úr vígbúnaðinuxn,
eins og Bevan vill. Þá segja
þeir, að þeir séu færari um það
en foringjar jafnaðarmanna að
hafa heppileg áhrif á Banda-
ríkjamenn.
Áróffur íhaldsmanna.
Olíudeilan í íran er annars
helzta áróðursefni íhaldsmanna
um þessar mundir. Þeir telja,
að ófarir Breta þar séu afleið-
ingar af hringlandahætti og
stefnuleysi stjórnarinnar. Það
hefir styrkt þennan ái’óður í-
haldsmanna nokkuð, að „Man-
chester Guardian“ hefir birt
þær upplýsingar, að í seinustu
orðsendingu Mossadeghs hafi
falizt möguleikar til að taka upp ,
samninga að nýju, en stjórnin i
hafi hundsað þann möguleika.1
„Manchester Guardian“ hefir ^
krafizt opinberrar rannsóknar'
á þessu og fleiri þáttum oliu- .
deilunnar. Mörg blöðin hafa tek i
ið undir þetta. Ádeila „Manch.1
Guardian“ getur haft mikil
áhrif, því að blaðið er yfirleitt I
andstætt íhaldsmönnum og verð !
ur þvi ekki urn það sagt, aö það
gangi erinda þeirra. Vörn jafn
aðarmanna er yfirleitt sú, að
ekki hafi verið um annað að
í-æða en þá leið, sem valin hafi
verið, eða vopnaða íhlutun, er
hefði sennilega leitt til styrj-
aldar við Rússa. Vildu íhalds-
menn taka þann kost? spurði
MoiTison á flokksþinginu og
síðan hefir sú spurning hljómað
í flestum kosningaræðum jafn
aðarmanna. thaldsmönnum hef
ir verið heldur ógreitt um svar,
en jafnaðarmenn hafa gengið á
lagið og nefnt þetta sem sönn
un þess, að stjórn Churchills
myndi leiða til styrjaldar.
Þá deila ihaldsmenn mjög á
stjórn jafnaðarmanna fyrir vax
andi efnahagserfiðieika og dýr
tíð. Jafnaöarmenn svara með
þvi að benda á atvinnuleysið
(Framhald á 6. síðu)
Aukin framlög til
verkamannabústaða
Eins og gctiff var um í blaff-
inu í gær, hefir Rannveig Þor-
steinsdóttir flutt frumvarp
um aff auka f járráð byggingar
sjóffs verkamannabústaffanna.
Leggur hún til að framlag
ríkisins og sveitarfélaganna
sé tvöfaldaö á næsta ári, en
framlag sveitarfélaganna
nemur nú 4—6 kr. á hvern
íbúa þeirra, og greiðir ríkis-
sjóffur iafnt á móti. Auk þess
greiðir ríkissjóffur 150 þús. kr.
árlegt framlag og yrði þaff
einnig tvöfaldaff samkv. frv.
Rannveigar. Þá leggur Ranir-
Veig til, aff í byggingarsjóö
verði lagt 10 millj. kr. óaftuv-
kræft framlag af tekjuaí-
gangi ríkisins á árinu 1951
effa úr mótvirðissjóði.
Greinargerðin, er fylgir frv.
Rannveigar, hljóffar á þessa
'eið:
„Lög um verkamannabú-
staffi voru sett árið 1931, en
hafa síffan með nokkrum
breytingum veriff felld inn i
almenna löggjöf frá 1946 um
opir.bera affstoff við bygging-
ar íbúðarhúsa í kaupstöffum
og kauptúnum. Samkvæmt
þessum lögum greiðir hlutaff-
eigandj bæjar- og hreppssjóff
ur, þar sem starfrækt er deild
úr byggingarsjóffi, árlega upp
hæff, sem ncmur ekki minna
en 4 krónum og ckki meira
en 6 krónum fyrir hvern í-
búða sveitarfélagsins, en rík-
issjóður leggur jafna upphæff
á móti og 150 þús. krónur aff
auki. Auk þess er byggingar-
sjóði heimilt að taka lán til
starfsemi sinnar, ef fá.an-
le.
eg eru.
SamRvæmt
menningi aftur, ef hallarekst
urinn hefði haldist áíram. —
Þetta verða menn að gera sér
Ijóst.
Sérstök ástæða er til þess
að vekja athygli á tveimur
atriðum í tilefni af því, að
tekist hefir að stöðva halla-
rekstur ríkissjóðs. Airnað er'
það, að þetta hefir gert það
mögulegt að tryggja fjármagn 1
til að koma upp Sogs- og Lax- 1
árvirkjununum og áburðár- j
verksmiðjunni. Annars hefði
það reynst ógerlegt að þessu
sinni. Hitt er það, að hinn
hagstæðj rekstur hefir minnk
að skuldir ríkisins í bönk-
unum og gert þeim ’.nögulegt
að lána stórum meira til auk
inna vörukaupa, er beint og
óbeint stuðla að því að halda
dvrtíðinni niðri.
Þanmg mætti ha!ö:i Afram
að neina það, sem hefir á-
unnist viö hir.n ho.il;Jausa rik
isbúskap. Almenningur fær
vissulega þær álögur, sem það
átak hefir að gera rík-
isbúskapinn hagstæóari, end-
urgreiddar á margan riátt.
Álögurnar, sem menn bera
nú vegna ríkisrektrarins.veröa
ekki lækkáðar á heilbrigðan
hátt með því að tekin verði
upp hallabúskapur hjá ríkinu.
Slíkt myndi raunverulega
gera afkomu almennings lak-
ari. Það er skylda þeirra, sem
tala um okur og blo'ðpen-
inga i þessu sambandi, að
benda á leiðir til að losna við
þessar álögur, án þess að tek
in verði upp hallabúskapur.
Annars falla þessar upphróp-
anir þeirra niður sem á-
byrgðarlaust glamur, sem er
síður en svo sprottið af um-
hyggju fyrir afkomu almenn-
ings.
Raddir nábúanna
í nýútkomnum Degi er rætt
um skýrslu verðlagseftirlits-
ins og segir þar m. a.:
„Enda þótt fólk flest taki
gjarnan undir með viðskipta-
málaráðherranum, að ekki
megi fordæma allt kerfið eftir
frekju og óhlutvendni fárra
aðila — og pólitískur hvala-
blástur í tilefni skýrslunnar
verði talinn dægurfyrirbæri
eitt — mun það þó krafa al-
mennings, að skýrsla verðlags
yfirvaldanna verði beti'umbætt
þar sem henni er mest áfátt,
sem sé aö nöfn þeirra fyrir-
tækja, sem brugðizt hafa trún
aði stjórnarvalda og almeion-
ings, verði fyllt í eyður skýrsl
unnar, svo að almenningur
geti áttað sig á því við hverja
er hér að eiga. Sýnist það lítt
afsakanleg linkind ráða-
manna, að leyfa slíkum aðil-
um skjól á bak við nafnleysi á
sama tírna og almenningi er
skýrt frá því, að þeir hafi not-
fært sér trúnað þjóðfélagsiris
og veitta aðstöðu til þess að
vega að hagsmunum fólksins
í landinu og lieiöarlegra fyrir
tækja.
Á sama tíma, sem það hlýt-
ur að vera krafa almennings að
fá tækifæri til þess að vara
sig á úlfunum í verzlunarstétt
inni, má benda á, að skýrsla
verðlagsyfirvaldanna sýnir, aö
ærin ástæða er fyrir almenn-
ing að gæta þess betur en orð
ið er, hvar hann kaupir nauð-
synjar sínar. — Menn gera
áreiðanlega ekki nóg af því að
gera verösamanburð í verzl-
unum og láta þá njóta þess,
sem lægst verð bjóða“.
Þaö er vissulega ástæða til
þess að árétta bæði þessi at-
riöi: Það á að birta nöfn okrar
anna og neytendur eiga að
gæta þess betur að gera verð-
samanburð hjá verzlunum áð
ur en þeir gera innkaup sín.
Iögunum um
vcrkamannabústaði var tals-
vert byggt fyrir styrjöldina,
einkum í Reykjavík. Þessari
starfsenii var og haldið nakk
uff áfram framan af styrjöld-
inni og eftir hana. En því
rniður vai affeins hverfandi
litlu af Ixvi fjármagni, sem
myndaðist í styrjöldinni. var-
iff til * þessarar starfsemi,
enda þótt miklu af því va'ri
variff til annarra íbúffarbygg-
inga, og þá aff miklu leyti
til íbúða, sem ekki eru mið-
aðar viff þarfir verkamanna
effa annarra lágtekjumanna.
Stærsta átakið, sem gert lief
ir 'verið í byggingamálum
verkairxanna eftir striðiff, var
gcrt í sambandi viff setnlngu
laga um gengisskráriingu,
hiunafcreytingar, stóreigna-
skatt, framleiffslugjöld o. fl.
áriff 1950. Var byggingarsjóði
þá fenginn hluti af gengis-
hagnaði bankanna, er síffar
verður c.ndurgreiddur af stór
eignaskatti. Af þeim ástæðum
var ha?gc aff vcita talsvert af
lánum til verkamannabústaða
á árinu, sem Ieiff, en nú er
þetta fé þrotið, og er þ i óhjá-
kvæmilcgt að sjá byggingar-
sjóffnum fyrir nýju f jármagni,
a.rn.k. til bráffabirgffa en í
þeim tilgangj er þetta frum-
varp flutt.
Fjármálaráðhcrra hefir ný
lega skvrt A.þingi svj frá,
aö nofckur gieiðslu.iVgang;:."
muni *erða iijá ríkissxoffi á
árinu 1931, þott enn sé okVi
vitaff. live i.-ikill sá afgang-
ur verffur. Má telja æskilegt
að hluta af þeim afgangi
verffi variff til aff efla starf-
semi byggingarsjóðs kaup-
staða og kauptúna, og er hér
gert ráö fyrir 10 millj. kr.,
en rétt þykir að heimila rík-
isstjórninni að leggja þessa
upphæð fram úr mótvirðis-
(Franihald á 7. síðu)