Tíminn - 13.01.1952, Blaðsíða 3

10. blað.
TÍMINN; siínnudafir»i> 13. janúar 1952.
3.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
GULLNA HLIÐI
Arndís Björnsdóttir í hlutverki
kerlingarinnar.
setja markið ekki hæna eða
breyta að verul. leyti lágmarks-
kröfunum, er öllu leiklistarlífi
í upphafi verður farið nokkr- og göfugustu listaverkum vorra
um orðum um leikritaval Þjóð- tíma. Forráðamenn Þjóðleik-
leikhússins yfirleitt, en sér í hússins mega ekki lengur, sóma
lagi um þá leikskrárbreytingu, síns vegna, skáka í skjóli þeirrar
sem gerð var skömmu íyrir há- veigalitlu afsökunar, að allir ís-
tíðarnar. j lenzkir sjónleikir séu íslenzkum
Snemma í nóvember hafði' áhorfendum boðlegir. Ef þeir
Lárus Pálsson fallizt á að skiia
Shakespearesjónleiknum, As
You Like It, fullæfðum og sýn-
ingarhæfum um jólin, en þegar
svo til kastanna kom, reyndist
honum tíminn of naumur, eða
var það ef til vill sckurn þess,
að hann hafði færzt of mikið
í fang? En svo mikið er víst, að
hann lagði árar í bát og það
var gripið til þess örþrifaráðs
að sýna okkur margþvæidan og
rjdcfallinn sjónleik eftir Davíð
Stefánsson. Menn skyldu nú
æ.tla, að það væri hverjum leik-
stjóra kappsmál að komu sjón-
leikjum sínum á svið á tilsett-
um tíma, og allra sízt var að
búast við þesus af jafn greind-
um og þaulreyndum ieikstjóra
sem Lárusi. Hann hefði átt að
hafa vaðið fyrir neðan sig: þ.
e.a.s. ætla sér nægiiegan tíma
til æfinga, og auk þess ætti hann
að vita gjörla hvað hver leikari
má sér. Öðrum fremur ætti hon
um að vera það ljóst, að „the
show must go on“ (sýningin
verður að fara fram) eru ekki
ínnantóm orð, sem ekkert mark
er á takandi, heldur beinlínis
einkunnarorð og ófrávíkjanleg
regla allra sannra leikstjóra, er
vilja ekki á annað borð vamm
sitt vita og gera jafn liarðar
kröfur til sjálfra sín og leikar-
anna. Þó er ekki svó að skilja,
að Lárus einn eigi alla sök á
þeim mistökum, sem á hafa orð
ið, þar sem þjóðleikhússtjóri
sjálfur hefir gerzt sekur um þá
gálausu yfirsjón að sýna und-
irmanni sínum (þ.e.a.s. Lárusii
.bæði of mikla vægð og undan-
látssemi. Við opinberar leiká-
ætlanir ber að standa, hvað
sem á bjátar, og Þjóöleikhúsið
ætti að sjá sóma sinn í því, að
ganga á undan með góðu i’or-
dæmi í þessum sökum. Æski-
legt væri, að þessi mikla stofn-
un væri rekin af svo mikilli for-
sjálni og fyrirhyggju, að slík
glöp yrðu ekki í framtíðinni
annað en vonlaus draumur ill
gjarnra manna.
Sökum þess, að Þjóðleikhúsið
hefir ábyrgðarmiklu starfi að
gegna, sem miðstöð íslenzkrar
leikmenningar jafnt hér heima
sem erlendis, ber því ekki ein
ungis að velja góð erlend og inn
lend verk, heldur einnig að
vanda eins mikið til sýninganna
eins og frekast er kostur á, en
á þessu vill stundum verða mis-
brestur, enda þótt þetta hljóti
Ú tigangur
Eftir séra Guimar Árnason
dyri þess. Leikritaform er að
'pví leyti frábrugðið öðrum frá-
sagnarstíl, að ekki er kleiít að
lýsa skaphöfn, lífsviðhorfi og
skoðunum persóna’nna nema í
samræðunum eða eintölum, sem
nú eru orðin úrelt. Rithöfundar
eins og t.d. Davíð Stefánsson,
sem eru orðnir vanir frjálsari
og kröfuminni tjáningarmáta
eiga oft örðugt með að þröngva Veturinn í fyrra var óvenju neina bót. Mér hálfleiðist að
anda sínum í spennitreyju leik- lega harður, einkum á Norður vita af hrossunum úti í slag-
ritaformsins. Sú list og tækni er og Austurlandi. Og margir veðri og hríðum, jafnvel þó
ekki öllum fengnar og stundum voru illa undir hann búnir. þau séu full og vel út búin af
þarf líka meira en langa og erf Samt reyndu bændur að hendi náttúrunnar. Og uni
iða reynslu til þess að semja bjarga bústofni sínum eftir bezt frjarisræðinu. Ef þau
þokkalegan sjónleik. jföngum. jkoma heim, þykir hart að
Svo marga áberandi agnúa ^ Þess voru eflaust dæmi að ieka þau út í óveður. Maður
má finna á allri byggingu menn í neyrð sinni létu sum Iætur þau þá frekar inn. Og
Gullna hliðsins, að ekki er gott hrossinn sverfa gaddinn of þaö er ekki sparað að hnýta
as vita hvern skal fyrstan longi. En langflestir liknuöu í þú, sem ékki eiga hús^ yfir
nefna, þess vegna verður handa þsini eins og unnt var. Og hrossin. Það þykir ómenning.
hófið að ráða því. Engin vanda- þ^ð mætti segja margar ótrú hað ei að vonum talið alveg
mál, hvorki trúarlegs né sið- iGg^nr sögur af því, hvað ýms- óverjandi aö láta þau beija
ferðislegs eðlis, eru lcrufin þar ir íögðu á sig af erfiði til þess gaddinn sársvöng. Slíkt varð
til mergjar. Þótt Davíð bæti all hjúkra skepnunum, þegar.ai við lög.
miklu við þjóðsöguna, í raun- verulega harðnar á dalnum. j Og mörgum leiðist að vita
inni alltof miklu, fylgir hann Vinnutíminn varð óhæfilega: af mönnum, sem eru á ferð
henni samt full fast eftir. langur og skuldirnar hrúguð- j að næturlagi þó þeir séu
Stærri skáld hefði tekið sér,ust UPP- En menn höfðu ekki sæmilega búnir og fari ekki
skáldaleyfi með heimildirnar.
Enginn forvitnilegur aðdrag-
andi, né heldur endanlegt háris,
eru þar fyrir hendi og hvort-
í landinu voðinn vís og til1 tveggja veldur því, að sjónleik-
hvers eigum við eiginlega a.ð urjnn er óhóflega langdreginn
hafa Þjóðleikhús, ef léttvægir
og flatneskjulegir gamanleikir
ásamt sviplausum skrautsýn-
og afturþungur,N enda eru tveir
síðustu þættirnir svo magnaðir
skrúðmælgi, væminni tilfinn-
samvizku til að láta það ráð- | villur vegarins. Sumir láta
ast hvort fénaðurinn félli enn ljós í glugga í hríðum.
ingum fylla leikskrána svo mán ^ mgasemi og tilgerð, að um þver
uðurn skiptir. bak keyrír, Og ekki er svo vel,
Oftsinnis hefir okkur fslend- ag skarpar hugsanir og ágætar
ingum verið borin á brýn óvand.iathuganir séu a3 finna innan
virkni og hirðuleysi hvað varð- um aiian eiginn.
eða ekki.
Þeir voru líka brýndir. M. a.
af Dýraverndarfélagi íslands.
Það auglýsti oft í útvarpinu,
að menn væru á það minntir
að gæta þarfa skepnanna,
mættu ekki einu sinni gleyma
smáfuglunum. Þetta var fall-
egt og hafði vafalaust ein-
hver áhrif.
ar útflutning vorn, og nú virðist
sú jákvæða gagnrýni vera fyrst
farin að bera einhvern veruleg-
an árangur, því að framleiðend-
urnir leggja sig í líma að vanda
hvað mest til vörugæða og frá-
gangs. En er Gullna hliðið var
gert að útflutningsvöru, var
stórt skref tekið aftur á bak í
þessari viðreisnarbaráttu. —
Þótt þjóðsagan sjálf kunni að
vera bæði óvenjulegt og nýstár-
leg í augum útlendinga, getur
það engu breytt um raunveru-
legt listgildi þessa margum-
deilda sjónleiks.
Áður en gerð verður grein fyr
ir boðskap og efni Gullna hliðs
ins, skal hér lítillega rætt um
almennt viðhorf íslenzkra rit-
höfunda til leikritagerðar eins
og sakir standa. Það eru mörg
vítin að varast fyrir rithöfund,j
sem hyggst semja leikrit. Byrj- ;
andanum ber fyrst og fremst að
kynna sér sviðið út í æsar og'
alla þá starfsemi og vinnu, er
að því lýtur. Á þessu hefir meg-
in þorri allra íslenzkra leikrita-
skálda viljað flaska, það er þetta
að vera bæði ásetningur og ósk ’ kunnáttuleysi frá sviðslegu og
þjóðleikhúsmanna. Þær getsak- tæknilegu sjónarmiði séð, sem
ir, sem forráðamönnum Þjóð- j hefir ætíð staðið þeirn fyrir þrif
leikhússins hafa svo oftlega ver ^ um. I þessu sambandi skaðar
ið gerðar, hvað snertir leikrita ekki að geta þess, að lýrikin í
Að lokum skal vikið nokkrum
orðum að persónusköpun höf-
undarins, sem virðist öll vera
rneira eða rninna í molum: Sat-
an sjálfur t.d. minnir einna
helzt á vanskapaðan, en kjaft-
foran götustrák, sem engum
skýtur skelk í bringu. Vændis-
konan er ekki nándar nærri
Það getur alltaf verið að ein-
hver leiti skjóls, og þá er það
hjartanlega velkomið. Lendi
einhver í ógöngum eða týnist,
þá vantar ekki menn til að
leita hans.
En þetta fólk þarna á göt-
unni..,. Er hægt að gleyma
því, látast ekki vita af því?
Það er a. m. k. ein stofnun
Sem betur fer þykir það í þjóðfélaginu, sem getur það
heldur ekki mannsæmandi J ekki. Kristin kirkja. Einstak
lengur, að láta skepnunum lingar svara fyrir sig, en hvað
líða illa, ef nokkurs annars sem hver segir, svara ég fyrir
er kostur. Sumir geta ekki kirkjuna .Hún getur ekki tek
einu.sinni sofnað, ef að þeir ið slíkri frétt þegjandi.
vita af kettinum eða hund- Þegar landsmenn hurfu
inum úti, einkum ef hríð er frá heiðni var það fyrsta
eða kalsaveður. Þeir fara krafa kirkjunnar, að hætt
heldur á • fætur og hleypa yrði aö bera út börn. Þetta
þeim inn. , fólk er boriö út í vissum skiln
Nýlega var frétt í útvarp- ingi.
inu, sem vafalaust vakti at-1 Ég játa að það á eflaust
hygli margra. Setti hroll að sökina sjálft að mestu. Enþað
sumum. í viðtali við Gísla for réttlætir ekki að það sé yfir
stjóra Sigurbjörnsson var get gefið í frostum og kuldum.
ið um útigangsfólkið í höfuð-j Kirkjan má ekki þola slíka
corginni. Það var sagt ber- hluti. Þá hefir hún fyrirgert
um orðum að þar væru til að kenna sig við Krist. Og
nokkrir menn, sem hvergi kirkjan hlýtur að geta fundið
ættu höfði sínu að halla. ráð til að skýla þessu fólki.
IjHefðu hvergi skýli í vetrar- Hvað sem það kostar verður
Jkuldunum. Skriðu á nóttun- það að gerast.
I um inj^ í húsasund eða inn í Það er líka óhugsandi að
opinn kjallara.... Það var þetta sé svo erfitt. Kirkjan
hvergi rúm fyrir þá í borg- þarf ekki annað en vekja
inni. Þeir fengu hvergi inni. samvizku þjóðarinnar.
Meira að segja gamall dall Ríki, sem árlega græðir
jur, sem lá ónotaður á höfn- tugi milljóna á brennivíni,
inni, fékkst ekki lánaður, svo hefir ágætlega efni á, og ber
að hægt væri að hýsa þá þar. beinlínis skylda til, að byggja 6
Hjartarúm yfirvaldanna var skýli yfir þá, sem eina lífið er
nú ekki meira. Vesalingarnir brennivínið. Bjargarleiðirnar
máttu ekki hýrast í skips- eru margar.
Brynjólfur Jóhannesson í hlut- skrokknum. Víða er nú pott- Það er aðeins eitt, sem ekki
verki Jóns. lur brotinn. er mögulegt. — Að sofa á
Ég mæli ekki miskunnar meðan fólkið verður úti á
val, eru velflestar reistar á rök- Fjalla-Eyvindi tefur mjög fyrir nógu hórkonuleg, postularnir leysinu við málleysingjanna milli húsanna.
þéttum og sanngjörnum athug- allri leikrænni athöfn og dreg-
unum. Góður ásetningur og . ur stórum úr áhrifamagni sjón-
fagrar óskir hrökkva samt leiksins, er til átakanna kemur.
skammt, þegar smekkvísin og í samanþjappaðra og gagnorð-
kunnáttan fá ekki að ráða. ara formi hefði mátt ná enn
rislágir og rindilslegir og höfuð j ______________________
paurinn sjálfur, hann Jón Jóns- |
son, er jafn hversdagslegur og byrðis átök koma til grelna. Nóg
nafn hans. Hann er samur og um það.
jafn, þótt hann deyi — af vör- j í „Poetics, 6“ eftir Aristóteles
Það er mikið vafamál, hvort1 dramatískari árangri. — Allirum hans hrökkva ekki annað gerir höfundurinn ýtarlega
nokkuð það leikrit sé til í víðri þeir sjónleikir, sem samdir eru en fúk- og klámyrði allan lið- grein fyrir vissu sálrænu eðli
veröld, sem mundi verða létt-
vægt fundið á hinum „hárná-
kvæmu" metaskálum æðstu
án hliðsjónar af sviði, þ.e.a.s.
þeim möguleikum, sem það býð-
langan sjónleikinn. A hinni sjónleiksins, sem hann kallar
strákslegu forherðingu hans fær ! „catharsis“ eða sálarhreinsun.
ur og þeim takmörkunum, serp maður jafn fljótt leiða og á Hann telur, að í hvert skipti,
presta musterisins, eftir að, það setur, eru fyrirfram for-! hinum tilbreytingarlausu og sem einhver leikpersóna verði
Gullna hliðið hlaut velþóknan- I dæmdir, enda mun það mála j bölvi blöndnu orðaskiptum að þola þung örlög, eða rati í
lega blessun þeirra.
spurn hvaða dóma komandi
kynslóðir munu leggja á fagur-
fræðilegt mat vort og mæli-
kvarða, ef Gullna hliðinu skal
sklpað á bekk með vönduðustu
Mér er, sannast, að öll þekktustu skáld
í heimi leiklistarinnar, Moliére,
Shakespeare, Ibsen og O’Neill,
svo nokkur séu nefnd, hafa öll
alið aldur sinn ýmist innan
veggja leikhússins eða i and-
þeirra hjóna. Kerlingin er sú raunir eða verði fyrir einhverj-
eina leikpersóna, sem höfundi um árekstrum, leysist þá oft
hefir tekizt að blása nokkru, leyndar kenndir og niðurbæld-
lífi í, en gallinn er bara sá, að ar geðshræringar úr læðingi og
hinar persónurnar hverfa svo í. fæst þá um leið færi til þess að
skugga hennar, að engin inn-jlosa sig við meinlega sálar-
kvilla og geðflækjur, og árang-
urinn er venjulega sá, að sál-
in skírist við þrautirnar og öðl-
ast vandfundið jafnvægi og
innri frið. Þetta leikræna fyrir-
brigði (catharsis) er að hans
dómi jafn nauðsynlegt hverjum
sjónleik eiiyc og loftið maiin-
inum, og á þessu flaskaði Davíð.
Frammistaða leikendanna
var í réttu hlutfalli við innihald
og listfengi hlutverkanna, og
bar Arndís Björnsdóttir af eins
og gull af eir.
Halldór Þorsteinsson.