Tíminn - 22.02.1952, Blaðsíða 5

43. blaS.
TÍMlNNj föstudaginn 22. febrúar 1952.
Fösíud. 22. febr.
Forsetinn
í forustugrein Mbl. síðast-
liðinn sunnudag var rætt um
þjóðhöfðingjastöðuna ís-
lenzku. Uppistaðan í þeim hug
leiðingum var sú, að við stofn
un innlends þjóðhöfðingjaem
bættis hefði verið fylgt
þeirri brezku reglu, að að-
skilja viðhöfn og vald. Alþingi
og rikisstjórn færi með vald-
ið en forsetinn ætti að sjá um
viðhöfnina. *
Samkvæmt þessari kenn-
ingu Mbl. ætti fyrst og fremst
að miða vel forsetans við það,
að hann væri álitleg viðhafn-
arpersóna. Hitt skipti minna
máli, hvernig hæfileikum
hans og fortíð væri háttað,
þar sem hann væri valdalaus.
Ef litið er á hlutverk for-
setans eins og því er ætlað að
vera samkvæmt núgildandi
stjórnarskipan, fer því vissu-
lega fjarri, að hann sé valda-
laus persóna. í hendur hans
er oft og tíðum lagt úrslita-
valdið í þjóðfélaginu, þar
sem honum ber að hafa for-
ustu um stjórnarmyndanir.
Þetta hlutverk þjóðhöfðingj-
ans er vandasamara og þýð-
ingarmeira hér á landi en víða
annarsstaðar vegna þess,
hvernig flokkaskipuninni er
háttað. Það getur þvi reynst
mjög örlagaríkt, hvernig for
setinn beitir þessu valdi sínu.
Til viöbótar þessu er svo for-
setanum ætlað að vera sam-
einingartákn og leiðsögumað
ur þjóðarinnar, þegar óvenju
lega erfiðleika ber að hönd-
um, líkt og þeir Kristján
Danakonungur og Hákon
Noregskonungur reyndust
þjóðum sínum á stríðsárun-
um.
Þetta tvennt er langsam-
lega veigamestu þættirnir í
hlutverki forsetans. Við
þetta á fyrst og fremst að
miða vald hans. Viðhafnarat
riðið kemur alveg í annari
röð. Sannleikurinn er sá, að
engin þörf er á þvi, að forseti
komi mikið fram opinberlega
á venjulegum tímum, heldur
er vafalaust miklu skynsam-
legra, að hann haldi sem
mest kyrru fyrir. Hættan,
sem vofir yfir forsetaembætt-
inu, er ekki síst sú, að við
gerum forsetann að brosleg-
um tildurherra og göngum
jafnvel lengra í þeim efnum
en þær þjóðir, sem lengst
hafa vanist kóngatildrinu.
Nokkuð alvarleg vísbending í
sambandi við þetta er t. d.
það, að það voru gefnir tveir
frídagar í tilefni af láti forset
ans meðan Bretar létu sér
nægja þögn í tvær mínútur,
er konungur þeirra var jarð-
settur.
íslenzki forsetinn á ekki að
verða tildurherra, heldur á-
byrgur og sannur leiðtogi,
þegar þjóðin þarf að fela hon
um úrskurð mestu vanda-
mála sinna. Til þess að hann
sé fær um að gegna þessu
hlutverki, þarf hann að hafa
tiltrú sem traustur og rétt-
sýnn maður, sem ekki verður
dreginn í neinn flokksdilk eða
fjölskyldudilk. í forsetastöð-
unni má ekki fylgja honum
meira og minna rökstudd tor
tryggni og ótti við það, að
hann sé fyrst og fremst á
bandi vissra hagsmunahópa.
Þessvegna er eðlilegt og
ERLENT YFIRLIT:
Aðstoð við nauðstaddar þjóðir
Baiidaríkjaiucnn hcfja nýja barátln j*'cí»h
konimúiiisniannni og stríSshættunni
Það er orðinn siður hjá demo-
krötum í Bandaríkjunum að
efna árlega til samkvæma og
fundarhalda víðs vegar um land
ið á fæðingardegi Franklin D.
Roosevelts, forseta, sem er 25.'
janúar. í samkvæmum þessum
er einkum minnst stjórnar-
stefnu hins látna forseta og
hvernig henni verði bezt hald-
ið áfram.
Að þessu sinni voru þessi
samkomu- eða fundarhöld ó-
venjulega mörg og aðsóknin
mikil að sama skapi. Ástæðan
var einkum sú, að ákveðið hafði
verið að helga deginum bar-
áttuna fyrir „fjórða stefnumál-
inu“, en svo eru oftast nefndar
tillögur þær, er Truman for-
seti bar fram fyrir þremur ár-
um síðan og fjalla um aðstoð
Bandaríkjanna við þau lönd,
sem verst standa efnalega og
skemmst eru á veg komin í
tæknilegum efnum. Truman
lagði til að Bandaríkin legðu
bæði tæknilega aðstoð og fjár-
framlög af mörkum í stórum stíl
til að greiða fyrir efnalegri við
reisn þessara landa. Hann benti
á, að ekkert væri áhrifameira
til að treysta friðinn og útrýma
ofstækisstefnum en að sigrast á
neyðinni og fátæktinni, þar
sem hún væri mest. Þess vegna
væri slík aðstoð ekki aðeins í
þágu hlutaðeigandi þjóða, held
ur óbeint í þágn Bandaríkjanna
sjálfra.
Segja má, að tillögum forset-
ans hafi yfirleitt verið vel tek-
ið, en framkvæmdir samkvæmt
þeim þó orðið minni en skyldi
til þessa, og veldur þar mestu
um, að þurft hefir að marg-
falda framlögin til vígbúnaðar-
ins.
Úr ávarpi Trumans.
í ræðum þeim, sem fluttar
voru á áðurnefndum samkom-
um, var lögð á það mikil á-
herzla, að ekkert væri í meira
samræmi við stefnu Roosevelts
en framkvæmd þessa máls.
Hann hefði unnið manna mest
gegn fátæktinni í Bandaríkj-
unum og væri það ekki sízt
stjórnarstefnu hans að þakka,
að nú rikir þar almenn vel-
megun í stað hins stórkostlega
atvinnuleysis, er var ríkjandi,
þegar hann kom til valda. Senni
lega myndi hann nú ekki telja
neitt sjálfsagðara, ef hann væri
enn á lífi, en að unnið væri gegn
fátækt og neyð i öðrum löndum
| og þá einkum þar, sem neyðin
er mest.
í tilefni af umræddum hátíða
, höldum birti Truman sérstakt
ávarp. Þar sagði m.a.:
— Eina styrjöldin, sem við
óskum eftir að heyja, er styrjöld
gegn fátækt og fáfræði. Ef okk
ur tekst ekki að vinna sigur í
þeirri baráttu, munu við hvorki
geta unnið „kalda stríðið" eða
afstýrt raunverulegri styrjöld.
Franklin D. Roosevelt var það
manna bezt ljóst, að eina raun
hæfa úrræðið til að tryggja frið
inn var að sigrast á skortinum.
Hann helgaöi allt líf sitt þeirri
baráttu. |
Hundruð milljóna manna búa
nú við sárustu fátækt, en móð- j
ir náttúra getur bætt úr þessu,'
ef gjafir hennar eru réttilega
notaðar. Að því marki verðum
við að stefna, og gæta þess vel
að setja markið nógu hátt.
Eigi okkur að heppnast þetta
verkefni, megum við ekki gera
kröfur til þess, að okkar ráðum
verði fylgt í einu og öllu. Við
verðum að vinna með hlutað- i
eigandi þjóðum, en forðast að
reyna að stjórna þeim. Við eig- i
um að sýna þeim, hvaö hægt sé,
að gera og fá þá til að vinna
síðan að því eftir þeirra eigin
leiðum.
Því aðeins getur okkur heppn-
azt þetta, að við vinnum af
nægilegri óeigingirni og hug-,
sjónalegum áhuga. Ef okkur!
heppnast þetta, höfum við unn
ið friðinn og komið á heilbrigð-
ari sambúð mannanna. Slíkt er
vissulega ekki síður í þágu okk-
ar sjálfra en anríarra. Við verð-
um að leitast við að halda svo
á þessum málum, að okkur mis-
takist ekki.
Gremargerð Achesons.
Acheson utanrikisráðherra
flutti ræðu í New York við þetta
tækifæri og gerði grein fyrir
því, sem þegar hefir verið gert.
Truman bar fyrst fram áður-
nefndar tillögur sínar fyrir
þremur árum, en framkvæmdir
samkvæmt þeim voru ekki hafn
ar fyrr en fyrir iy2 ári.
Fram til þessa hefir fyrst og
fremst verið unnið að því að
veita tæknilega aðstoð. Þrjátíu
og fjögur iönd hafa þegar feng-
ið slíka aðstoð og rúmlega 600
amerískir sérfræðingar vinna
að þessari leiðbeiningarstarf-
semi. Aðallega hefir verið unn-
ið í ýmsum löndum Asiu. Víða
hefir þessi aðstoð þegar borið
mikinn árangur. í ýmsum hér-
uðum Indlands hefir tekizt að
margfalda uppskeruna vegna
þessarar leiðbeiningarstarfsemi.
Acheson varaði þó við því, að
hægt væri að ná miklum
árangri á skömmum tíma. Og til
þess að ná verulegum árangri,
I þyrfti óhjákvæmilega mikil fjár
’ framlög.
í ræðu sinni minnti Acheson
á, að FAO hefði látið gera skýrsl
ur um möguleika til framleiðslu
„Nýtt mennta-
skólahús”
Hr. ritstjóri.
Hinn 19. þ. m. birti blað yð-
ar grein eftir Björn Guö-
mundsson, þar sem hann ræð
j ir um húsnæðismál, Mennta-
[skólans í Reykjavík. Þykir
mér því rétt að biöja yður
fyrir þær athugasemdir, er
hér fara á eftir.
1. Þegar skólanum var valin
sá staður, þar sem nú er hann,
var öðru nær en að allir væru
á eitt sáttir. Þvert á móti
greindi menn mjög á um
skólastaðinn. En er húsið var
upp komið, féllu hyggjur
manna um þetta brátt í ljúfa
löð, og sannaðist þar sem oft
aukningar í þeim löndum, þar ar- að flest orkar tvimælis,
sem lífskjörin væru nú lökust. j gert er, þótt siöar hlíti
Þessar skýrslur sýndu, að væri j vel við.
sæmilega haldið á þessum mál- 2. Ég býst ekki við, að neinn
um, ætti matvælaframleiðsla væri sá skólastaður í bænum,
umræddra ianda að geta orðið er öllum líkaði, jafnvel ekki
tvöfalt meiri 1960 en hún er nú. S£ staður, þar sem skólinn er
TRUMAN
Acheson sagöi, að ýmsir
nú. Hitt er vist aö ekki er
Ummæli Lehmans.
um í New York og sagðist stund
um hafa heyrt varpað fram
þeirri spurningu, hvort Banda-
(Framhaid a 6. síðui
Raddir nábáanna
Bandaríkjamenn töluðu um ölm , , ...
usu og fátækrastyrki í þessu mar8ra skolastaóa vol nema
sambandi, en slíkt væri regin- Þa fyrir innan Lækjarhvamm
misskilningur, því að þessi að- og Kringlumýri, og þótt raun
stoð væri einnig stórfellt hags- ar aðeins tveir koma til
munamál fyrir Bandaríkin. greina: Klambratúnið svo-
Þau gætu ekki búið við frið með nefnda og svæði suður frá há
an meirihluti mannkynsins skólahverfinu, um Skildinga-
byggi við skort. neshóla. Fyrri staðurinn þótti
hentugri, og var reynt að fá
hann, en þeirri málaleitun
Lehman öldungadeildarmað-' yar synjað og fœkkaði þa
.UL^Lemml r.æðUl;LULd.Ím kostunum.
3. Hinn fyrirhugaöi skóla-
staður suður af háskólahverf
inu hefir sína kosti og galla
eins og aðrir. Að mínum
dómi eru kostirnar þessir: Þar
er fagurt, rúmgott og opið við
ljósi, en umferð hið næsta
ekki mikil. Ekki spillir held-
Mbi. ræðir í gær um hin ó- ur nágrennið við Háskólann.
líku viðhorf lýðræðissinna og, tíI ókosta tel ég hitt, að hann
kommúnista til lista. Þaö seg íiggur nærri flugvellinum og
if: (nokkuð afleiðis fyrir allan
„Lýðræðissinnaðir menn þorra nemenda. Þess er þó
telja frelsið frumskilyrði þess,'hér að gæta, að hann er í
að listin geti þroskazt og heil- 'miðjum geira milli flugbrauta
brift menningarlíf dafnað ■ gv0 að æfia ma að umferö
sr...—t írmcða í1?
hafi frjálsræði til þess að faralnæsta verðl ekkl mi°S mlklk
þær götur á hinum ýmsu svið- ! Þeir, sem búa í nágrenni,
um listarinnar, sem þeirn sjálf telja ekki mikiö óhagræði af
um sýnist. Þeir eiga ekki að flugvélum. Það er orðinn
þurfa að hugsa fyrst og fremst mikill siður erlendis að færa
um það, hvernig verk þeirra menntaskóla í úthverfi borga
kunni að falla einhverjum eða fyrir þær. Þar virðast
yaldamönnum eða politiskum menn ekki láta sér vaxa mjog
Viðhorf kommúnista er ger- 1 auSum> an skólagatan leng-
ólíkt. Frumskilda listamanns- lst> cnda eru þeir vanari vega
hyggilegt, að hann sé valinn
úr hópi embættismanna eða
vísindamanna, er hafa staðið
utan við hinar pólitísku deil-
ur.
Það hefir vitanlega sitt að
segja, að forsetinn hafi sæmi
legt ytra útlit og góða fram-
komu. En ekki má leggja svo
mikið upp úr þessu, að við
hafnarmennskan sé meira
metin en mannkostir og flekk
laus fortíð. í því sambandi má
t. d. minna á, að brezki Al-
þýðuflokkurinn á marga
glæsilegri leiötoga en Attlee,
en enginn er þó slikt samein
ingarmerki fyrir flokkinn sem
hann vegna þess mikla
trausts, er hann nýtur sem
drenglyndur og réttsýnn mað
ur.
Takist svo illa til, að ekki
verði hægt aö násamkomulagi
um óháðan manir sem forseta
og knúin verður fram póli-
tísk kosning, er vert aö gera
sér það þegar ljóst, að þá er
búið að færa forsetaembætt-
ið inn á alveg nýjan grund-
völl. Eftir að svo er komið,
er hætt við því að ekki verði
lengur litið á forsetann sem
hlutlausan oddvita og sam-
^ einingarmerki. Forsetaem-
.bættið er þá raunverulega úr
Jsögunni í sinni upprunalegu
mynd. Sú spurning hlýtur þá
að vakna, hvort ekki sé rétt
að stiga sporið til fulls og
fela forsetanum framkvæmda
valdið. Það stjórnarkerfi, sem
undanfarið hefir verið leitast
við að byggja upp og hvílir
ekki síst á hlutlausum forseta,
hefir þá beðið skipbrot og er
þá ekki um annað að ræða
en að reyna að byggju nýtt
upp. Þetta skyldu þeir vel at-
hugá, er kunna að hafa í
hyggju að hindra val hlut-
lauss forseta.
ins er að þeirra hyggju, að
þjóna kommúnistaflokknum
sem dyggilegast. Allt mat
þeirra á listum byggist þess
vegna á áróðursgildi þeirra.
Listaverk, hvort sem það er á
sviði tónlistar, bókmennta eða
myndlistar, hefir þess vegna
ekkert iistrænt gildi í aug-
um kommúnista, ef það túlk-
ar ekki kommúníska lífsskoð-
un og hefir ekki það takmark
að þjóna flokkshagsmunum
þeirra. í landi, þar sem sov-
étskipulag ríkir, er því litið á
listina sem algera ambátt í
eldhúsi pólitískra grautar-
gerðarmanna. Þar er ekkert
til, sem heitir „listin fyrir list
ina“. — Hún á þar ekkert tak-
mark annað en það eitt, að
reka áróður fyrir ákveðið þjóð
skipulag, sem rænir einstak-
linga og þjóðarheild persónu-
legu frelsi og mannréttindum.
Kjörorð sovétskipulagsins
gagnvart henni er þvi í raun
og veru þetta: Listin í þágu
einhliða áróðurs kommúnista
flokksins."
Fyrir listamenn í komrnún-
istalöndunum er það afsakan
jlegt, að þeir beygi sig undir
þetta ok. Hinsvegar er það
j næsta einkennilegt að til
skuli vera listamenn í frjáls-
um þjóðfélögum er geta dáð
þetta fyrirkomulag.
lengdunum en vér, því að
Reykvíkingum hættir enn til
að telja til úthverfa allt, sem
liggur vestan Landakots,
austan Skólavörðuhæðar og
sunnan Tjarnar. Hitt er víst,
að hinn fyrirhugaöi skólastað
ur er ekki meira út úr nú á
tímum en Hólavallarskóli var
1786 og núverandi skólastað-
ur var 1846.
4. Lengi má um það deila,
hvort betra sé að hafa einn
menntaskóla eða tvo hér í
bæ, hvort tveggja hefir sína
kosti og galla, og fer skoðun
manna mjög eftir því, hvort
þeir mikla meira fyrir sér,
kostina eða gallana. En hér
er þess að geta, að lagabreyt
ingu þarf til þess að fjölga
menntaskólum, og er ekki
víst, aö henni fengist fram-
gegnt eða hvenær. í annan
stað má spyrja. Er ekki sama
nauðsyn til þess að hafa hér
tvo háskóla og tvo iðnskóla
sem tvo menntaskóla? í Há-
skólanum og Iðnskólanum
eru mun fleiri nemendur en
í Menntaskólanum. — Ef skól
anum væri skipt, er það þá
ætlunin að láta hinn nýja
skóla fá nýtt hús með nýtízku
(Framhald á 4. siðu.) j