Tíminn - 14.05.1952, Blaðsíða 5

107. bla'ð.
TÍMTNN, miðvikudaginn 14. maí 1952.
5.
MiSvihuíl. 14. nntií
Vald forsetans
I sambandi við væntanlegt
forsetakjör hefir lögfræðing-
ur nokkur birt yfirlýsingu,
þar sem m. a. er komist svo hún’ Þrátt fyrir ungan aldur
að orði. að „samkvæmt stjórn
arskránni sé ekki ætlast til
Söngviðburður
Söngskemmtauir ÞuríSar Pálsdóttur
Síðastliðna viku hefir frú Þur j
íður Pálsdóttir, sem er nýkom-
in frá ítalíu, haldið 3 söng-
skemmtanir hér í Reykjavík, við
húsfylli og óblandna hrifningu
áheyrenda.
Áður en Þuríður fór utan, var
þess, að forseti Islands hafi
pólitísk völd“.
oröinn þekktur söngkraftur hér
í bæ, fór t.d. með einsöngshlut-
verk í ýmsum kórum bæði á
sviði og í útvarpi og virtist vaxa
Fullkomin ástæða er til;með hvjrju verkefni, þótt hin
þess, að þessi yfirlýsing lög- i blæfagra rödd hennar væri þá
fræðingsins sé rædd nokkuð enn í deiglunni.
nánara, því að hún er byggð
á hættulegum misskilningi, er
virðist vera alltof mikið út-
breiddur. Ótrúlega margir
virðast halda, að stjórnarskrá
Fyrir rúmu ári fór Þuríður til
ítaliu tií frekari söngnáms og
er skemmst frá því að segja, að
rödd hennar hefir tekið ótrú-
legum stakkaskiptum á þessu
in geri ráð fyrir fullkomlega ]eina ari- ^ð vísu var það vit-
valdalausum forseta eða eins að. að Þuríður er fædd söng-
konar tildurherra, er hafi
ekki annað verkefni en að
taka á móti mönnum og koma
fram við hátlðleg tækifæri.
Þessu er siður en svo þann-
ig varið. Stjórnarskráin gerir
t. d. ráð fyrir,
myndi ríkisstjórn,
kona með listamannsblóð í æð
um, en samt verður að telja
það mikið afrek að geta styrkt
og þroskað rödd sína í svo rík-
um mæli á ekki lengri tíma.
Námstíma hennar á ftalíu
að forseti lyktaði eins og kunnugt er með
án sam- því að henni var falið hið vanda
ráðs við þingið og án samþykk sama sópranhlutverk Gildu í
is þess. Hann getur rofið þing' óperunni Rigoletto og gerði hún
ið, og hann veitir öll meiri- því ótrúlega góð skil. Minnist
háttar embætti. Sú hefð hefir ég þess ekki að nokkrum íslend
hinsvegar skapast, að forseti ing hafi verið falið stórt óperu-
arnar við Grænland
Efíir dr. Jón Dúasou.
Það er ekki hætt við því, að Grænland frá því vetrarver-
ísl. botnvörpungarnir rati tíð lýkur og fram að sild, og
ekki til Grænlands, þegar vera samt til í tæka tíð, er
aiia veiði þrýtur hér við land. síidveiði byrjar.
Þeir komust á bragðið siðast-1 Þessir bátar vorir ættu
iiðið sumar og haust. Samt ekki að reikna með sölu afl-
vita skipstjórarnir á þeim ans á Grænlandi, því ef þeir
enn ekki, hver óskapa upp- gera út með það fyrir augum
gripaveiði er að fá á djúpmið mega þeir eiga von á því, að
um Grænlands að vetrinum fá aðeins smánarboð í fisk-
! og vorinu. En einhverntíma inn. En geri þeir út með það
jverður einhver þeirra til að fyrir augum, að koma heim
j sannprófa þetta, brjóta af með aflann, getur það vel
' sér hlekki vanans og bregða hent, að þeir fái viðunandi
jsér yfir áður en Grænlands- boð í fiskinn vestra. Samning
j fiskurinn er orðinn dreifður um urn slíkt ná þeir ekki fyr-
jum allan sjó. jirfram.
j Viö botnvörpuveiöar viðj Þar var oröið langt á liðið,
Grænland að vetrinum og vor er Rifsnes fór vestur í fyrra-
inu er eiginlega aðeins eitt vor. Samt var þá enn svo
vandamál. Það er aðgerð afl- mikill afli á djúpmiöunum,
ans. Það er engin von til þess,1 að það fylti sig (ca. 150 tonn)
að skipin geti haft svo í tólf lögnum við sömu bauju
marga menn að þeir hafi und á ca. 140 faðma dýpi í vestur
an að gera að aflanum, og halli Fyllugrunnsins. (Og
það þótt bezti vilji og skilning j vonlaust er að fá fisk á minna
ur frá öllum hliðum sé fyrir'dýpi en þetta á þessum tíma
hendi. — Væri þá ekki hægt árs). Að meðaltali var þorsk-
að létta aðgerðina með vél- ur á öðrumhvorum öngli í
þessum 12 lögnum. Þótt ísl.
sjómönnum finnist þetta
geri ekki neitt af þessu, held- _ hlutverk eftir jafn skamman
ur séu þessi völd í höndum' námstíma og hér ræðir. j Komdu, komdu kiðlingur (Emil gefist allskostar vel, fyrst
þingsins beint eða óbeint. í Eftir að hafa .hlýtt á fyrstu j Thor.), er hún sýndi í nýrri og þær eru nú ekki almennt í
Þuríður Pálsdóttir í hlutverki
Gildu í Rígólettó
frá fyrsta tón til hins síðasta
virtist hún hafa fullkomið vald
yfir rödd sinni og látbragði og
gerði hverju viðfangsefni verð-
ug skil. Þó get ég ekki stillt mig um?
um að minnast sérstáklega á Það verður ætíð handverk,
óvenju sannfærandi og hríf- að blóðga. En dauðan og mikill afli, þá er þetta eng-
andi meðferð hennar á ijóða- ^ blóðgaðan fisk ætti að mega inn afburða-afli á grænlenska
söngslögumim, einkum Brahms afhausa í vél. Einu sinni aiin vetur og vor, meðan fisk
laginu (Vergebliches Stánd- voru reyndar hér flatningsvél urinn er samanþjappaður á
chen), en Dröm (Grieg), ar. Líklega hafa þær ekki_djúpmiðunum. Þegar kemur
'fram á sumar, segjum um
miðjan júlí eða fyr, er við-
Þessa hefö getur þó foi’setinn söngskemmtun frú Þuríðar, get áhrifamikilli mynd og loks notkun. En þegar skipverjar
rofið hvenær, sem honum ég fullyrt, að þar hafi verið um ' Kaldalónslaginu „Þú eina hjart komast ekki yfir vinnuna,
þóknast, og verður ekki sótt- ' einstakan söngviðburö að ræða.' ans yndið mitt“, sem hún söng J veröur að grípa til hins næst
ur til saka fyrir það sam-' Er langt síðan ég hefi verið á 1 og túlkaði með svo miklum inni bezta, heldur enn að láta
kvæmt stjórnarskránni. Þessaj glæsilegri og áhrifameiri söng- j leik, að mörgum mun hafa hlýn 'skipið liggja aðgerðarlaust.
hefð rauf t. d. Sveinn Björns- ' skemmtun hér í bæ. Það var aö um hjartaræturnar. Síðast Einhversstaðar sá ég, að
son, er hann myndaði utan- J auðséð á söngskránni, að söng- 1 en ekki sízt ber að geta aríanna, danska fiskiveiöafélagið í
þingsstjórnina 1944. í ná- (konan gerði miklar kröfur til en þær söng Þuríður svo leik- Tovkusak hefði þar meðal
grannalöndum okkar, þar sem sjálfrar sín. Þar voru t.d. nokkr andi létt, að mörg fræg óperu- ' annara véla flatningsvél.
þingræðisfyrirkomulagið er ar af erfiðustu sópran-aríun- 1 söngijonan hefðii vet’ið full- Þarf þá varla að efa, að hún
oröiö sterkt, hefði slíkur at- ! um og þar af tvær, sem mér er sænid að. Hámarki fannst mér sé þar notuö, því þótt þetta
buröur ekki getað komið fyr- j ekki kunnugt um að hafi verið söngur hennar ná í hinni á-' sé landstöð, mun ærið oft
ir. Þar hefði undir þessum J sungnar hér áður (Töfraflaut-1 hrifamiklu aríu úr óperunni standa þar á aðgerðinni.
kringumstæðum annaðhvort J an og LuCia di Lammermoor) .! „Lucia di Lammermoor". Þar Öll fiskiskip, sem fara til
verið mynduð minnihluta-^ Ber það vott um mikla fjöl-Jvar flúrsöngur frúarinnar sér-' Grænlands á þessum tíma
stjórn eða þingið verið rofið. hæfni,
Það er senniiegt, að fyrir ’ þurfa
að hún skyldi ekki lega fagur og eggjandi og arian árs, ættu að hafa eins marga
að grípa til þess, sem' aö öðru leyti svo tignarleg og menn til aðgerðar á aflanum
því sé þjóðarvilji, að hér sé^hendi var næst, aríanna úr J sannfærandi að á betra varð og með nokkru móti er mögu
þingbundin stjórn. Við telj- Rigoletto, en hafa í þess staö vart kosið. jlegt. Það gildir einnig um
um okkur líka búa við þing- af nógu ööru að taka. j Enda þótt hér hafi verið bor- j línubáta. Því þegar fiskur er
bundna stjórn. Hinsvegar Um frammistöðu Þuríðar er ið verðugt lof á söng frá Þuríð- á hverju járni eða á öðru-
verðum við að játa þann veilt- það að segja, að hún var i einu ’ ar, mætti eflaust finna eitthvað hvoru járni til jafnaðar á
leika stj órnarkerfisins, að orði sagt glæsileg. Bar margt J smávægilegt að, t.d. framburði línunni, er varla hægt að
stjórnarskráin er enn í því J tH þess: í fyrsta lagi óvenju blæ ’ á stöku stað í íslenzku lögun- hafa svo marga menn, að
formi, að hún gerir ekki ráð^fögur og sveigjanleg sópran- J um, enda gerir enginn svo öil- Þeir hafi undan.
fyrir þingbundinni stjórn rödd. f öðru lagi frábær túlkun.um líki og söngkonan er vitan- En það eru línubátarnir
og næmur skilningur á hinum lega enn á framfarabrautinni, sem mest ríður á að geta kom
fjölbreyttu viðfangsefnum og'en mér finnst kostirnir vera
loks í þriðja lagi fegurð og glæsi1 svo áberandi, að flest annað
leiki hennar sjálfrar samfara lendi í skugganum og maður
viðeigandí háttvisi í allri framjhljóti að dást að því, hversu
komu. Vár auðséð að hér var langt frúin hefir þegar náð. í
rétt manneskja á réttum stað, þessu sambandi get ég ekki fall
heldur forsetastjórn. Þetta
skapar forsetanum allt ann-
að og miklu meira svigrúm til
að hafa áhrif á stjórnarmynd
anir og stjórnarhætti alla en
ef ákvæði stj órnarskrárinnar
væru skýr og hiklaus um það,
að hér væri þingbundin
stjórn.
Þess vegna er það líka reginn
misskilningur og villukenn-
ing, þegar verið er að læða
því inn, að forseti geti ekki
haft nein pólitísk völd, hann
sé valdalaus maður o. s. frv.
Harðvítugur flokksforingi eöa
laginn undirróðursmaður,sem
kemst i forsetaembættið, get-
ur þvert á móti haft mikil
pólitísk völd og er líklegur til
þess að notfæra sér það.
Sú nauðsyn, að forsetinn
sé óháður og réttsýnn maö-
ur er enn meiri nauðsyn en
ella vegna þess, hvert ósam
ræmi er á milli ákvæða
stjórnarskrárinnar og þess
stjórnarkerfis, er við teljum
okkur búa við. Þetta ósam-
ræmi skapar forsetanum
miklu sterkari valdaðstöðu
en menn almcnnt halda, ef
hann er undirhyggjumaður
og reynir því að notfæra scr
hana.
söngkona, er kunni þá list að
leika á hið fegursta hljóðfæri,
sem til er, mannsröddina.
Rúmsins vegna mun ekki far-
ið út í að lýsa meðferð hennar á
hverju lagi fyrir sig. En strax
izt á þá skoðun Sig. Skagfield
i Vísi 7. þ.m., að aría Næt-
urdrottningarinnar (Töfraflaut
an), hafi tapað sínum uppruna
lega hljóm við það að vera sung
(Framhald á 6. síðu.)
Það furðulega virðist vera i kringumstæðum er beinlinis
að gerast, eins og áðurnefnd ætlast til þess, t. d. í sam-
yfirlýsing ber meö sér, að
reynt er að villa mönnum
sýn um þetta. Það er reynt
að telja þjóðinni trú um, að
forsetinn sé valdalaus maður,
er hafi helzt ekki annað að
gera en að taka á móti er-
lendum gestum og sýna sig
við hátíðleg tækifæri. Þess-
vegna skipti mestu máli aö
velja í þetta fríðan og föngu-
legan mann. Hér sé í raun
og veru miklu fremur um feg
urðarkeppni að ræða en for-
setakjör.
Þetta er reginn misskilning
ur. Forseti getur haft mjög
mikið vald og undir vissum
bandi við stjórnarmyndun.að
hann sé valdamesti maður
þjóðarinnar. Framtið þjóðar-
innar getur þá oltið á því,
hvernig hann beitir valdi
sínu. Þessvegna á ekki að
velja forseta eftir útliti, held
ur mannkostum. Fortíð hans
á að vera leiðarvísir um það,
hversu af honum megi vænta
undir slíkum kringumstæð-
um. Hún er áttavitin um
það, hvort honum megi
treysta til réttsýni og hlut-
leysis. Eftir þeim áttavita
eiga menn að velja forsetann
fyrst og fremst.
ist á Grænlandsmið og fái
ausið þar upp afla. Einkan-
lega á þetta við um tímann
frá því, að vetrarvertíð hallar
út hér við land og fram til
þess, að síldveiðin byrjar, því
á þeim tíma er ekkert arð-
bært starf til fyrir bátana
hér við land. Sjómennirnir
eyða vetrarhlutum sinum á
þessum dauða tima, og hjá út
gerðinni ézt það upp, sem
afgangs var kostnaði á ver-
tíðinni, ef nokkuð var.
Litlu bátarnir geta með
engu móti veitt á Grænlands
miðum án þess, að hafa þar
landstöðvar eða stöðvarskip.
En vélskipum, sem eru 100
tonn eða þar yfir, ætti að
vera það leikur að sigla í vor
blíðunni til Grænlands, salta
í lestina og sigla heim með
aflann. Af slíkum skipum er
sagt að vera muni um 40 í ísl.
fiskiflotanum. Og hætta ætti
fyrir minna, en ef þau legðu
nú öll út til Grænlands. Hví
leggja þau ekki út? Ef eitt fer,
koma flest hin á eftir, eins
og var um botnvörpungana í
fyrrasumar. Tvo farma af
stöðnum saltfiski ættu öll
þessi skip að geta fengið við
horfið í þessum efnum oröið
algerlega breytt. Pólstraums-
sjórinn, sem vetur og vor er
svo kaldur, að fiskur getur
ekki haldist við í honum, hef
ir, er fram á sumarið kemur,
hlýnað, svo fiskurinn getur
gengið upp á grunnin og
dreifist þá um allt eltandi
síli og loönu.
Ég er ekki hvatamaður þess
að menn hætti fé sínu í síld-
arútgerð við Norðurland. En
meðan menn hafa ekki ann-
að veiðarfæri en línu til að
handasama þennan göngufisk
við Grænland í síðari hluta
júlí og fyrri hluta ágúst, er
það, einkanlega þennan mið-
sumarmánuð, enginn leikur.
En þá stendur síldveiðin hér
sem hæst. Það ætti að vera
hægt að samræma línuveiði
við Grænland að vorinu og
síldveiði við ísland í júlí og
ágúst. Siglingin á milli land-
anna er svo örstutt.
Menn berja sér á brjóst og
benda á hafnbannið á Græn-
landi. Já, Grænland er lokað,
en við þurfum að komast inn
í þetta vort eigið land og fá
þar aðstöðu. Til þess þarf að
fá landið opnað fyrir afli
nauðsynjarinnar, og sú nauð-
syn er ekki sýnilega og á-
þreifanleg fyrir en linubátar
vorir fara að veiða við Græn-
land. Lokun Grænlands er
andstæð alþjóðalögum jafn-
vel þótt Grænland væri
danskt land, sem það ekki er.
Siglingaþjóðirnar þola lokun
Grænlands, af því að þær
(nema Hollendingar) hafa
leyft hana í gömlum verzlun-
arsamningum við Danmörku,
sem þeim er ekki hagur í að
segja upp. Ekkert slíkt leyfi
hafa Danir að vonum frá oss
íslendingum. Samt skuluð þér
ekki halda, að Danir fari að
opna hafnir Grænlands fyrir
oss vegna þess, aö þeir sjái,
aö vér getum ábatast af þvi,
að gera út báta frá landstöðv
um. En þeir verða látnir opna
landið undan fargi knýjandi
þarfar stórs ísl. bátaflota,
sem ár eftir ár stundar veiðar
(Framhald á 6. síðu.)