Tíminn - 22.05.1952, Blaðsíða 5

114. blaS.
TÍIVIINN, fimmtudaginn 22. maí 1952.
Fitnmíud. 22. maí
Aukakosningin
á ísafirði
' Þann 22. júní næstkomandi
fer fram aukakosning á þing-
manni fyrir ísafjarðarkaup-
stað vegna fráfalls Finns
Jónssonar. Allir stjórnmála-
flokkarnir hafa boðið fram
við þessar kosningar.
Þessi aukakosning hefir
ekki pólitíska þýðingu að því
leyti, að hún komi til með að
breyta nokkru um stjórn
landsins. Með tilliti til þess
skiptir það ekki neinu máli,
hver frambjóðandin'n sigrar.
Hinsvegar getur hún haft
þýðingu að því leyti að vera
nokkur vísbending um mat
kjósenda á störfum og stefnu
flokkanna að undanförnu.
í samræmi við þetta eiga
kjósendur að ganga að
kjörborðinu með það í huga,
ERLENT YFIRLIT:
Kynþáttabaráttan í S.-Afríku
Lciðir huit til byltingar og klofnings
suður-afríkanska sambandsrikisms?
Um nokkurt skeið hefjr at-
hygli manna mjög beinzt að S.-
Afríku vegna deilu, sem þar er
nú háð, og vel getur leitt til
þess, að bylting brjótist út og
ríkið sundrist.
stjórnarleiðtogi þess. Síðan tók
við annar Búaleiðtogi, Smuts
hershöfðingi.
Botha og Smuts studdust við
flokk, sem var skipaður Bretum
og þeim Búum, er vildu hafa
j upp sérstakur þjóðlegur Búa-
• firitt-nv undir forustu Hertzog
Deila sú, sem hér um ræðir, j samstarf við Breta. Brátt reis
er í stuttu máli þessi:
í vetur kvað hæstiréttur lands ' flokkur
ins upp þaún úrskurð, að lög, j hershöfðingja. Þessi flokkur fór
sem þingið hafði sett, væru ólög j með völdin um skeið á tímabil-
leg, þar sem þau brytu í bága við ! inu milli heimsstyrjaldanna.
stjórnarskrána. Lög þessi gengu 1 Hann var um margt íhaldssam
í þá átt að tákmarka réttindi lit ari en þjóðflokkur þeirra Botha
aðra manna, en stjórnin hafði og Smuts, en þó laus við það
beitt sér fyrir þeim. að vera ofstækisfullur.
Ef stjórnin hefði viljað halda! Horfur virtust þannig á,-að
Framboð Alþýðu-
flokksins
Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að síðan Jón
Raldvinsson féll frá og Stefán
Jóhann og Ásgeir Ásgeirsson
geröust andlegir leiðtogar Al-
þýðuflokksins, hefir flokkn-
um stöðugt verið að hraka.
Meðan Jón Baldvinsson
stjórnaði flokknum starfaði
hann sem sannur alþýðu-
flokkur, er lét sig hag al-
þýðustéttanna mestu skipta.
Þótt flokkurinn ætti aðal-
fylgi sitt í bæjunum, sýndi
hann bændum fulla sann-
girni og studdi ýms hags-
þess, að lutlet stofnaði natv;a munamál þeirra. Undir for-
flokkinn með sjö mönnum. Mal ustu þeirra Stefáns og Ás-
an fór þá ekki dult með það, að gejrs hgfjj. þetta mjög breytzt
hann taldi Hitler fynrmynd , A , . ... . /
og það t. d. orðið mjog aber-
að engu verulegu máli skipt flytja lágáfrumvarp um það, að
ir í þetta sinn, hvaða fram- Þmsfð sjálft,- en ekki hæstirétt
bjóðandi hreppir þingsætið,' shuli hafa dómsorðið um
x * a það, hvort log brjoti 1 baga við
heldur se það aðalatriðið að °tjórnarskrárfa ega ekki. Þessu
urshtm sýni rett viðhorf mótmæla stjórnarandstæðingar
kjósenda til flokkanna. J sem lögleysu, þar sem hér sé
Alþýðuflokkurinn hefir, raunverulega að vera að gera
haldið þingsætinu á ísafirði breytingu á stjórnarskránni, en
iengi undanfarið. Líkur eru hms veB'ar sneitt framhjá því
taldar til þess, að flokksfylgi: fff ðlhhennar' aðfveir flSju
. . . , . ® hlutar þmgmanna þurfi að sam
hans se enn svo sterkt, að þykkja H&a.
hann haldi sætinu áfram. J p>essí mótmæli ætlar stjórnin
Fyrir Alþýðuflokkinn væri, að hafa að engu og er afgreiðslu
það hinsvegar enginn greiði,! umrætts frumvarps hennar
að meirihluti hans að þessu i langt komið. Svo mikill hiti er
sinni ykist. Flokkurinn tók í þessum deilum, að margir
upp þá furðulegu stefnu eftir! stjórnarandstæðingar hafa hót
seinustu þingkosningar að að uPPrei| °g. ahrffenn f 1
, . . , ... emu fylki landsms, Natal, hafa
draga sig i hle og vilja engan hótá5 að láta það fara úr ríkja.
þatt taka i stjorn landsms. sambandinu, en Suður-Afríka er
Stjórnarstefnan, sem hann sambandsríki.
hafði fylgt og stutt á árunum j
á undan, hafði leitt til þess,! Bretar og Búar.
að fjárhagur ríkisins ogj Deila þessi á sér annars lang
útflutningsatvinnuveganna j an aðdraganda.
hafði komist í svo fullkomið j Hollendingar stofnuðu fyrstu
öngþveiti að til fullkominnar, nýlenduna í Suður-Afríku um
stöðvunar horfði. Flokkstjórn' miðja 17. öld. Síðan bættust þar
þessu máli sínu til streitu með i til frambúðar myndi takast góð sma- , , _ , . . 'andi hvp fUtkkurinn hpfir
löglegum hætti, hefði hún átt að j sambúð milli Breta og Búa. Skil Flokkur Malans hafoi hma of- , ’ ... .... .
vinna að breytingum á stjórnar yrði til árekstra voru þó fyrir stækisfyllstu þjoðermsstefnu a orðið miklu andstæðan hags-
skránni í samræmi við þau. Til I hendi, ef upp risi flokkur, er stefnuskrá sinni. Eitt aðalatriði munamalum bænda en aður.
þess hafði hún hins vegar ekki j vildi notfæra sér þau. Búar og hennar var að tryggja fullkom- (Tiliitssemi til hagsmuna brask
bolmagn, þvi að tveir þriðju Bretar eru ólíkir um margt. Bú in. yfirráð hvítra manna yfir ara og milliliða hefir sett svip
hlutar þingmanna þurfa að sam I ar eru harðfengir og íhaldssam blökkumönnum. Réttindi þeirra sjnn a starfsemi flokksins í
’ir og búa yfirleitt í sveitum.! skyldu þvi heldur skert en auk- sjvaxandi mæli.
Bretar eru hins vegar frjálslynd in- Þessi stefna fell vel í geð .. . ..
ir og skipa aðallega millistéttir. Búum °g storatvinnurekendun- j Afleiðmg alls þessa hefir
bæjanna. Búar eru taldir vera um. er vildu tryggja ser odyrt, orðið su, að Tlokkurmn hefir
um iy2 millj., en Bretar um 1
þykkja stjórnarskrárbreytingu,
ef hún á að öðlast gildi. Stjórn
in fór því inn á þá braut að
vinnuafl til frambúðar. stöðugt verið að fjarlægjast
Malan, sem er nú 78 ára gam J alþýðustéttirnar meira og
all, hafði á yngri árum verið
skólabróðir Smuts. Það tók hann
stætt ríki hafa völdin verið í
höndum Breta og Búa, en þó eru
meira og fylgi hans farið sí-
minnkandi.
Forustumönnum Alþýðu-
flokksins virðist nú Ijóst,
millj.
Réttindaleysí blökkumanna. . .. . . .
Síðan Suður-Afríka varð sjálf enfrl tlma að brl°ta ser braut
til frægðar. Smuts varð frægur
fyrir framgöngu sína í Búa-
þeir ekki nema um 1/6 hluti styrjöldinni, en Malan kom þar, að ekki seu miklar likur til
íbúanna. í landinu eru um 8,5 hvergi nærn, heldurhelt afram, þess, að flokkunnn geti styrkt
milli svprtineia 11 milli kvn- að stunda guðfræðinam sitt. valdaaðstöðu sína í náinni
blendinga og 300—400 þús. Ind- Smuts yar glæsimenni, gáfaður j framtíð með auknu þing-
verjar. Kynblendingarnir hafa og V1 gnn' ^alan var hurgs eg, fylgi, nema þá með algerri
rétt til að velja þrjá fulltrúa á Ur * ólil framkoma Z í stefnubreytingu. Slikrar
sambandsþmgið en Þo verða hkaD®L mörkuðu ólíka lífssÖEu I stefnubreytingar æskja þeir
ín taldi það óvinsælt og van- i
við Þjóðverjar og Frakkar (Hug
. .„'enottar). Þessir landnemar
þakklatt verk að glima við hlutu nafnið Búar (dregið af
þessa erfiðleika, er hún hafði bændur). Þegar Bretar tóku að
þó átt sinn þátt í að skapa, J fiytja til Suður-Afríku í kring
og dró sig því í hlé. Aðrir' um aldamótin 1800, færðu Bú-
skyldu hljóta óvinsæídirnar ár sig til og stofnuðu tvö sjálf
áf þeim neyðarráöstöfunum,: stæð lýðveldi, Oranje og Trans-
1 waal. Þessi lýðveldi brutu Bretar
| á bak aftur í Búastýrjöldinni
þeir að vera hvítir. Að öðru leyti
mega þessar 10 milljónir manna
hins vegar ekki.
telj'ast valda- og réttindalausar. I AS. ioKnu guöíræðinámlnu j í þessu valdabraski sínu
Afstaðan til blökkumannanna seiðist Malan prestur og fekk hefir forkólfum Alþýðuflokks
þessara gömlu skólafélaga.
Að loknu
olli ekki verulegum deilum milli,orð á sig íyrir o^tækisfullar
Búa og Breta framan af. Brátt 1 (Framhald á 7. síðu)
komu þó mismunandi við-
horf i Ijós. Flokkur Smuts vildi
beita sér fyrir því, að svert-
ingjar fengju smátt og smátt
aukin réttindi eða í samræmi
við aukinn þroska þeirra og
Raddir nábúanna
Mbl.
ins hugkvæmst það, að heppi
legt gæti verið fyrir flokkinn
að ná forsetaembættinu á
yald sitt. Klókur flokksmaðuv
þar getur beitt áhrifum sín-
um flakknum á margan hátt
sem nauðsynlegt var að gera
til viðréttingar.
Stjórn brezka Alþýöuflokks
ins fór hinsvegar öðruvísi að
á sama tíma. Hún gekkst fyr-
ir gengislækkun til þess að
koma i veg fyrir stöðvun og
atvinnuleysi, sem ella hefði
komið til sögunnar þar í
landi. Þó var fjárhagsástand
ið ekki nærri eins örðugt þar
og hér og gengislækkunar þvi
minni þörf þar.
Stjórnendur Alþýðuflokks-
ins halda því fram, að þeir
hafi dregið sig í hlé vegna
þess að þelr hafi verið andvíg
ir úrræði brezka Alþýðuflokks
1899—1902. Suður-Afríka varð
svo til sem sjálfstætt sambands
ríki um 1910 og varð Botha,
Búahershöfðinginn frægi, fyrsti
flokksins hefði þá leitt stór-
kostlega neyð inn á isfirsk
heimili.
ísfirðingar geta því ekki
verðlaunaö stefnu Alþýðu-
flokksins að þessu sinni með
auknu fyígi, þótt Alþýðuflokk
urinn hafi áður fyrr unnið
ýms happadrjúg störf fyrir þá.
Um kommúnista er það að
segja, að þeir verðskulda ekk
segir i forustugrein' til hagsbóta. Hann gæti beitt
menntun. Flokkur Hertzog var sinni 1 aþ rundur reyic-. áðstöðu sinni beint og óbeint
þessu hins vegar andvígur. | vískra Sjálfstæðisrnanna á 'til þess að tryggja flokknum
Ágreiningur um þetta mál mánudagskvöldið hafi borið j ráðherrasæti, sem óvist væri
setti þó ekki svip sinn á stjórn- þess merki, að þeir muni1 hvort hann hlyti ella. Hann
málabaráttuna í Suður-Afríku standa óklofnir um forseta- J gæti haft áhrif á að útiloka
að ráði meðan þeirra Smuts og kjörið. Mbl. ræðir um afstöðu; stjórnarsamstarf, sem foringj
Hertzog naut við enda höfðu flokkanna: um Alþýlflokksins líkaði
þeir onnur deiluefm, er hviturn |. 1J
„Hver er svo hin málefnalega nla.
afstaða stjórnmálaflokkanna Þótt forsetaembættið eigi
við þessar forsetakosningar? j samkvæmt stjórnarskipun-
Afstaða Sjálfstæðisflokksins inní aÚ vera valdalaust eða
hefir verið sú, að vinna að sem 1 valdalítið, leggur hin úrelta
viðtækustu samstarfi lyðræðis stjórnarskra geysiiegt vald í
flokkanna um framboð. Flokk- I
urinn hefir ekln viljað stuðla! henöur forsetans er klokur
að flokkspólitisku kjöri æðsta j bakt.uildamaður i forsetaem-
embættismanns lýðveldisins. — bættinu getur notfært sér til
Afstaða Framsóknarflokksins margvíslegra áhrifa.
hefir verið svipuð. Alþýðuflokkurinn átti
En minnsti flokkur þjóðar- j maimi á að skipa, er á ýmsan
innar, Alþýðuflokkurinn, hef- j hatt var líklegur til að kom-
mönnum fannst þá meiru skipta.
Malan kemur til sögunnar.
Árið 1933 gerðist sá atburður
að stofnaður var nýr flokkur í
Suður-Afríku. Stofnendur voru
sjö talsíns. Stofnandinn var j
Daniel Francois Malan. Talið
er, að hann hafi stofnað flokk
sinn með sjö meðlimum vegna
ins, gengislækkuninni. Þessu j ert annað en fýlgistap bæði
er því að svara, að Framsókn j vegna stefnu sinnar út á við
arflokkurinn bauð þeim sam og inn á við.
vinnu um sérhvert úrræði
annað, er kæmi að sömu not-
um. Alþýðuflokkurinn hefir
ekkhbent á þetta úrræði enn.
ísfirðingar hafa orðiö að
búa við örðuga afkomu sein-
ustu misserin vegna afla-
brests. Þó hefðu þessir örðug-
leikar þeirra orðið miklu
meiri, ef útgerðin hefði alveg
stöðvast, eins og orðið hefði,
ef ráðum Alþýðuflokksins
hefði verið fylgt og ekki hefði
verið gripið til gengislækkun-
arinnar eða annara svipaðrar
ráðstöfunar. v Stefna Alþýðu-
Sj álfstæðisflokkurinn verð-
skuldar líka allt annað en
traust ísfirðinga. Reynslan
af stjórn hans á ísafjarðarbæ
á undanförnum árum getur
engan kjósenda hvatt til að
kjósa frambjóðenda hans.
Stjórn hans á fjármálum rík
isins á undanförnum árum er
enn minni meðmæli með hon
um. Áhugaleysi hans fyrir vel
ferð hinna dreifðu byggða
getur ekki heldur aukið
tiltrú ísfirðinga til hans.
Hesteyri er góð áminning fyr
ir ísfirðinga um það, hvernig
það er að treysta á framtak
gróðamanna og forsjá. ísfirð-
ingar eiga Iíka um það eftir-
minnilegt dæmi úr sinni eig-
in sögu.
Framsóknarflokkurinn heí
ir með störfum sínum fyrr og
síðar sýnt það og sannað, að
hann styður öðrum flokkum
fremur hag hinna afskektu
byggða og kaupstaða. Hann
hjálpaði til þess á sínum tíma
að reisa atvinnulíf ísfiröinga
úr rústum, sem íhaldsframtak
ið hafði lagt það í. Þeir kjós-
endur, sem vilja ábyrga fjár-
málastjórn, geta borið saman
fjármálastjórn íhaldsins á
undanförnum árum og fjár-
málastjórn Eysteins Jónsson
ar. Af þeim samanburði má
ráða, hvorum þessara tveggja
flokka, er nú um stund standa
saman að stjórn landsins, sé
hyggilegra að treysta til ráð-
deildar og fyrirhyggju. _
Öll rök mæla með því að
aukakosningin á ísafirði 22.
júni leiði í ljós aukið fylgi
Framsóknarflokksins.
ir haft allt aðra afstöðu. Hann >
hefir viljað stefna að flokks-
kjöri Alþýðuflokksmanns. Vit-
anlega er honum ljóst, að fylgi
kratanna dugir ekki til þess.
ast í forsetaembættið með
baktjaldamakki og leynisamn
ingum. Hann átti víða
vini og áhrifamikinn
Þess vegna krefst hann fylgis' tengdason í Sjálfstæðisflokkn
úr öðrum flokkum, og þá fyrst
og fremst Sjálfstæðisflokkn-
um. Svo krefst þessi flokkur
„þjóðareiningar“ um einn af
þingmönnum sinum og segir,
að framboð hans sé „ópóli-
tískt“!!!
Fundurinn i Sjálfstæðishús-
inu i fyrrakvöld sýndi á ótví-
ræðan hátt, að það eru ekki
margir Sjálfstæðismenn, sem
gleypa slíka flugu“.
Þeim mönnum mun vissu-
lega fara fækkandi, er láta
blekkjast af því, að framboð
Ásgeirs Ásgeirssonar sé ópóli
tíst. Alþýðuflokkurinn ákvað
framboð hans og enn er Ás-
geir þingmaður fyrir flokkinn
Þeir einir geta þvi fylgt sér
um Ásgeir, er vilja láta einn
af foringjum Alþýðuflokksins
rikja að Bessastöðum í stað
óháðs þjóðhöfðingja.
um. Með því að koma lítið
fram opinberlega, en vinna
þeim mun meira á bak við
tjöldin, hafði hann fengið á
sig ópólitískari blæ en ella.
Möguleikar hans styrktust
einnig við þann áróður, að
forsetaembættið væri alveg
valdalaust, og því gerði ekk-
ert til, þótt pólitískur flokks-
foringi kæmist þangað. ÖIlu
máli skipti því, hvert útlit
hans væri og hvert augna-
yndi útlendingar gætu haft
af honum.
Sá maður, sem hér var um
aö ræða, var Ásgeir Ásgeirs-
son.
Vegna þeirra valdadrauma
sinna að koma Ásgeiri Ásgeirs
syni í forsetaembættið, rauf
Alþýðuflokkurinn þá einingu,
(Framhald á 6. siðu).