Tíminn - 12.07.1952, Síða 5

154. blað’
TÍMINN, laugardaginn 12. júlí 1952.
5
Luugard. 12. júlí
ERLENT YFIRLIT:
Deilan um framtíö Sudans
Brctar hafa uú komið [iví þaimig fvrir, að
liún sltMitlur ú milli Súdanliúa o*> Egypta
Mesta og gfiésilegasta byggingin í Banamein þriggja stjórna.
Súdan er grafiiýsi Mohameðs Ahmed, I Síðan deila Egypta og Breta bloss-
mehdins, er ge/ði uppreisnina gegn|aði upp í vetur, hafa þrjár egypzkar
Bretum og Egyptum 1880. Bretum ^ stjórnir hrökklast frá vegna þdss, að
tókst ekk að sigra hann fyrr en rösk-Jþeim hefir ekki tekist að leysa þetta
um hálfum árafug síðar. Eftir það hafa mál. Vegna þess riðar nú. Egj'ptaland
þeir farið með itjórnina i Súdan. Með & barmi byltingar og glötunar. Ný
góðu samþyltki Breta var grafliýsið stjórn kom fil valda um mánaða’mot- , „
mikla reist yfír þennan mesta sjálf- ;n undir forustu helzta áveituverkfræð-!
stæðisleiðtoga,. ér Súdanbúar hafa átt. ýngs Egypta, Sírry Pasha, sem er sagð-!
Ilvélfingu þessipem er að miklu leyti' llr traustur maður og mikilliæfur o» á, að hér hafi'verið og aé u&uiiiinan
gerð úr silfri, þer þátt yfir aðrar bygg-' njóta mikils álits hjá Farouk kon- ! re‘P aö draga. Af Bretum verður ]iað
ingar í Omdurman, stærstu borg Súd-1 ungi. Hann er utan flokka, e;i hinsvégar ekki haft, að stjórn þeirra
- A liverju kvöldi kemur þangað. honum hefir nokkrum sinnum áður hefil' unnið séf
Olímabært hlakk
í kommúnistum
Það eru ekki lítil steigur
læti, er hafa gripið kommún
ista í tilefni af úrslitum fov
setakjörsins. Samt er það svo,
að fyrir forsetakosningarnar
treystu þeir ekki meira á fylgi
sitt en svo, að þeir hættu við
að hafa mann í kjöri af ótta
við, að hann myndi ekki fá
jafnmikið atkvæðamagn og
flokkur þeil’ra fékk í seinustu aldraður, fyrirniannlegur maður og les vcrið falin stjórnarforúsla, þegar erfið-!forðast °l,orf afskipti og' gefið Súdau
A
þingkosningum.' Að dómi
allra, sem til þekkja, er þetta
rétt mat á því, hvernig fylgi
kommúnista nú er háttað.
bænir sínar í éinrúmi. Stundum kemur
fyrir, að hann dvelji þar næturlangt.
Maður þessi el' E1 Sayed Abdul Rah-
man el MahditPasha. sonur mehdins
mikla. Idann érL'.nú auðugasti, valda-
^gO má annars vel verá, að mesti og vinsæjasti maðurinn í Súdan.
Hann hefir það meira í hendi sinni en
nokkur annar,ý hvernig Súdandeilan
leysist. Það er iiokkur mælikvarði á
stjórnkænsku fiteta, að þessi maður
Bretar hafa o£t haft það orð á sér,
að þeir byggðu vöhl sín á því að tefla
saman andstæðum oflum, en veldu sér
aðstöðu meðalgöngumannsins. Þessa að-
ferð hafa þeir haft í Súdandeilunni.
kommúnistar hafi ráðið því,
hver úrslitin urðu. Meginþorri
þeirra mun hafa kosið það
forsetaefni, er sigur vann. ..„ , .
Kommúnistar töldu, að með liefivr. nú fyri,'sc iú .)eim, fmlar nns'
þvi moh gætu þeir skapað; ^irrB . limumii við Eg.vpla.
mestan glundroða. Osigur i
stjórnarflokkanna myndi gera Kænska Breta.
seinasta þingið, sem háð er
fyrir reglulegar þingkosning-
ar, óstarfhæfara en ella, eink-
um ef þar lægju fyrir vafasöm
viðfangsefni. Til þqss að
stuðla að þessu, urðu komm-
únistar þó að bíta í það súra
eplf*að kjósa það forsetaefni,
er þeir töldu sér andstæðast í
utanríkismálum. Það hefir
vissulega komið sér vel í þessu
tilfelli, að kommúnistar eru
orðnir vanir því að kingja
stórum orðum og ómerkja yf-
irlýsingar sínar sitt á hvað.
En vel má vera, að komm-
únistar hafi hugsað sem svo,
að því meiri upplausn, sem
skapaðist innanlands og sam-
takaleysi ykist á þingi, því
veikari yrði líka afstaðan út
á við. Það er vitanlega nokk-
uð til í þessari ályktun þeirra.
Nokkuð er það líka, að
kommúnistar eru með mikinn
bægslagang þessa dagana.
Þeir eru sigri hrósandi yfir því,
að þeir hafi ráðið úrslitum
í forsetakjörinu. Og þeir eru
sigri hrósandi ýfir því, að verð
-fall og sölutregða erlendis geri
nú erfiðara fyrir um sölu ísl.
afurða en verið hefir. Aukin
sundrung og auknir efnahags
erfiðleikar eru það sælu-
ástand, er kommúnista
dreyrnir um.
En það er alltof snemmt fyr
ir kommúnista að fara a'ð
fagna og láta sig dreyma um
minni, ef Wafdflokkurinn kemur aft-
ur til valda.
Afstaða Súdanbúa.
I Súdan standa málin þannig, a3
stærsti flokkur Wandsins, Umraa, berst
fyrir sjálfstjórn. Foringi lians er Sayed
Malidi Pasha, sem áður er nelndur.
Auk þess éru svo tveir minni flokkar,
Þeir hafa lýst’yftr þvr, að þeir myndu !annar viU sameiningu við Egyptaland,
ekki viðurkeniiá yfirráð Egypta í Súd-Ien Wnn sjálfstjórn undir umsjón
an, án samþykkis Súdanbúa sjálfra. j k"é'Pta- Eins og stendur er Umma-
Egyptar yrðu því að semja fyrst og
fremst við Súdanbúa um þessi mál.
Leiðinlegt atvik
í Morgunblaðinu í gær birt-
íst grein eftir Níels Dungal
prófessor, þar sem hann skýr-
ir frá því, að íslenzkri konu,
sem gift er amerískum lækni,
hafi verið neitað um vegabréf
til Bandaríkjanna af amer-
íska konsúinum hér. Kona
þessi er Nína Tryggvadóttir
listmálari.
Ástæðan, sem konsúllhín
færir fram fyrir neituninni,
er sú, að Nína hafi staðið ná-
!ægt kommúnistum.
Fyrir nokkru síðan setti
Bandaríkjaþing lög, þrátt fyr-
ir mótmælí Trumans forseta,
þar sem ákveðið er, að fylgis-
mönnum einræðisstefna skuli
neitað um vegabréf til Banda-
ríkjanna. Lög þessi voru sett
undir áhrifum frá óttanum
við njósnarahættuna eftir að
kunnugt var um, hvernig
kjarnorkunjósnari
liafði misnotað lamdvist sína
til þess að reka njósnir fyrir
Rússa.
Þótt Truman forseti beitti
sér eíndregið gegn lagasetn-
ingu þessari, hefir hann að
... , , , , , . , sjálfsögðu falið embættis-
nkiseign, en bændur reka þar buskap .. ... , ,
o, r,. , monnum stjornarvaldanna að
ao miklu ievti a samvinnugrundvelli.4 _ _ ....
Hver ],eirra hefir ákveðið land til „J framkVæma logm eftir aff
ráða. en vörukaup og sala eru sameig- hafði samþykkt þau.
inleg. Þarna búa nú um 2ö þús. bænda- j Hefil’ því venð lagt fyrir alla
fjölskyldur við betri kjör eu annarsstað-j ræðismenn Bandaríkjanna að
ar l>ekkist í Súdan. Ifylgja umræddum lagaákvæð
Egyptar halda því fram, að Bretar jim Út í æsar.
hindri sameiningu Egyptalands i
vinsældir. Þeir hal’a
lcga hefir liorl't. Hann hefir verið talinn búum kost á að skipa mörg embælli.
vinveitlur Bretum. Lillar Iíkur þykja 1>að vekur einnig reiði Egýpta. þvi að
þó til, að hann geti leyst þetta mál. l,eir telÍa' a'> Brétar hafi gert þetta ti!
Sennilega verður það aðalverk hans að .að íta undir rjált'sforræði Súdanbúa. ; puchs
láta þingkósningar fara frám, en niður- j Eitt verk hafa Bretar gert í Súdan,
staða þeirra er sú líldegust, að Wafd-jsem er nleð miklum ágætuni. Það er
flokkurinn komist aftur til valda, on,rælitul1 Gezirasvæðisins, er mvndar
það var stjórn hans, er lióf deiluna við einskonar þrihyrning, þar sem Hvíta-
Breta á síðasll. vetri. j Nil og Bláa-Níl koma saman. Við
Svo litlar horfur, sem eru á því, að l,etta svæði standa stærstu borgir Súd-
deilan leysist nú, verða þær vafalaust! ans> Khartoum og Omdurman. Gezira
nii eitt stórt áveitusvæði.
j Súdans vegna þess.: að þeim séu yfir-
ráðin í Súdan mikið hagsmunamál. T
um
Þessir samninga.r. hófust, í vor fyrir
milligöngu Breta og Bandaríkjamanna.
Enn sem komið er hafa þeir verið ó-
formlegir, en fulltrúar frá egypzku
stjórninni og liélztu flokkunum í Súdan
liafa nokkrum 'sinnum ræðst við. Við-
tölin eru sögð hafa verið vinsamleg, en
enginn verulegur árangur mun þó liafa
náðst ennþá. Með því að koma þess-
um vinnubrögðum á liafa Bretar get-
að dregið sig meira i blé en áður, en
Egyptar gruna þá um græsku og kenna
þeim um, hve þverir Súdanbiiar eru í
samningum.
Krafa Egypta um
yfirráð í Súdan.
Eins og kunnugt er, er deila sú, sem
liófst milli Ilrcta og Egypta á síðastl.
vetri, fyrst og fremst sprottin út af.
Súdan. Ef Súdandeilan leystist, myndi
\erða vandaláust að jafna ágreining:nn
um Súezskurðinn. Egyptar draga hann
fram í því sltýni að hafa betri tafl-
stöðu í deiluuui um Súdan. Það, sem
fyrir þeim vakir, er að ná Súdan und
I ir yfirráð sín eða að sameina Súdan
og Egyptaland. Þeir telja það höfuð-
nauðsyn, að ÍSfflardalurinn myndi ó-
skipta stjórnarfarslega einingu. Lág-
1 markskrafa þeirra er sú, að Egyptalands
konungur verði viðurkenndur konung-
I ur Súdans, en vitanlega hugsa’ þeir sér
. i það aðeins serh..áfangá að markinu.
vaxandl fylgl Og gengl. Þjóð-l Tilkall sitt tii Súdan byggja Egyptar
in ei löngu búin að átta sig á /v ])VÍ, að þeir byggi alla afkomu sína
starfsháttum þeirra. Henni er1 á Níl. Þeir, sem ráði yfir Súdan, geli
ljóst, að hún byggi nú við eyðilagt afkomumöguleika Egyptalands,
fyllstu neyö og kreppu, ef,1- (1- ef Þelr nota melra af Nílarvatn-
fylgt hefði verið stefnu þeirra,inu en eðlile^°g ^ttoiœtt sé; Þessti
í fjárhags- og utanríkismál- 4 í "~
um. Þá hefði Marshallaðstoð-
inni verið hafnað og þjóöin
ekki getaö komiö upp urn Ó— j inaplt, að það væri sama og að.kyrkja,
fyrirsj áanlegan tíma þetm, Egyptaland að skilja Súdan frá því
miklu mannvirkjum, sem hér'
Því verður samt ekki neit-
að, að í sumum tilfellum het’-
1 flokkurinn langsterkastur og virðist
fj'lgi hans vaxandi. Hann berst með
hnúum og lmefum gegn yfirráðum
Egypta, en er vinveittur Bretum.
Annars niun það sannast sagna, að
meginjiorri íbúanna tekur h'tinn þátt í
þessum deilum. Aðeins 10% landsmanna
eru læsir og má á ]ixf*í marka, að alþýðu
menning er ekki á háu stigi. Af íbúun
um, sem eru um 8 milljónir, eru 5—G
milljónir Múhameðstriiarmenn, er tala
arabisku og telja sig ekki Egypta. Hitt
frumstæðir svertingjakynflokkar,
er tala ekki færri en 40 tungumál. Þeir
liafa énn lítil kynni haft af vestrænni
menningu. Súdan er líka stórt land og
erlitt yfirferðar. Flatarmál landsins er
um 1.000.000 fermílur.
Af hálfu sjálfstæðismanna í Súdan
er því að sjálfsögðu haldið fram, að
aukið sjálfstæði þjóðarinnar sé örugg-
asta leiðin til vaxandi nienningar og
bættrar afkomu. Sú liafi reyndin orðið
alls slaðar annars staðar. Egvplar séu
sízt líklegri til þess en Brelar að vera
góðir forustumenn um þá liluti. Því sc
bezt að búa við yfirráð Breta áfram
meðan Súdanbúar þurfi á einhverri
erlendri aðstoð að halda.
Þeir Súdanbúar, sem vilja samein-
ingu við Egyptaland eða yfirstjórn
Egypta, rökstýðja það eiúkum með
skyldleika Egypta og megin])orra
Súdanbúa. Samvinna við Egypta sé
því eðlilegri cn samvinna við Breta.
d. sé þeim ekki lítilvægt að ráða yfir j ir þetta geilgið Úr llófi fram,
bómullarræktuninni þar, en bómullinlt. d. þegar enska skáldsagna-
þar er ein sú bezta i lieimi. Fleira kem- j höfundinum heimsfræga, Gra
ham Greene, var neitað um
ur og til greina. En ]iað styrkir líka
málstað Breta, að meðal íbúanna fer
sjál/stæðishugur vaxandi og lítið rétt-
læti er í því að leggja land þeirra und-
ir Egypta, að þeim forspui^um. Lík-
legt virðist, að lausn þessá máls drag-
ist verulega enn og af því geta hlotist
örlagaríkir atburðir áður en það er til
Jykta leitt.
• tnl sönnunar vitna Egyptar nú oft i
j ummæli 'Winston Churchills frá þeim
tíma, er liann barðist með enska liern-
ium í Súdan. Churchill lct þá svo um-
Stjórn Breta.
Samkvæmt samningum Breta og
Egypta frá því um aldaraót á svo að
héita, að Súdan Sc undir sameiginlegri
yfirstjórn þeirra. Bretar hafa hinsvegar
komið því svo fvrir, að þeir haaf þok-
að Egyptuin til liliðar á öllum sviðum
og veldur það ekki sízt sárindum
Egýpta. Þeir telja stjórn Breta télega
og benda á hina lélegu alþýðumenn
ingu því til sönnunar. Bretar svara
með því, að alþýðumenningin sé lítið
meiri í Egyptalandi og benda jafnframt
Raddir nábú.anna
A B ræðir í gær um afdrif
stríðsfanga í Sovétrikjunum.
Það segir m. a:
,,Það er ægileg skýrsla, sem Atlants
hafsbandalagið liefir nýlega birt um
afdrif stríðsfanga austur í Sovétríkj-
unum síðan á ófriðarárunum; en því
miður verður varla um það cfast, aö
hún sé í höfuðatriðum rétt. Samkv.
skýrslunni hafa Rússar ekki skiiað
nema 4 af 7 milljónum fanga, sem
þeir tóku í annarri lieimsstyrjöldinni.
Ilinar 3 milljónirnar vantar. „Flesl- -
ir þeirríi liggja sennilega í nafnlau;:
um gröfum meðfram Síberíujárnbraut
inni,“ segir í skýrslunni.
Ilér eru nokkrar tölur skýrslunnar
til upplýsingar um örlög stríðsfnng-1
vegabréf til Bandaríkjanna
j vegna þess, að hann hafði ver
ið einn mánuð í kommúnist-
isku félagi fyrir 29. árum. Sein
ustu árin hefir hann hinsveg-
ar verið ofsóttur af kommún-
istum og bækur hans vcrið
bannaðar í Sovétríkjunum.
Hinu er hinsvegar ekki a'ð
neita, að ræðismönnunum er
hér vandi á höndum og eðli-
legt, að þeir láti þau mál, sem
vafi ríkir um, velta á úrskurðí
yfirmanna sinna í Washing-
ton.
Varðandi það mál, sem
hér um ræðir, mun það sant-
eiginlegt álit þeirra, er
þekkja frú Nínu Tryggvadótt-
ur, að hún sé jafn hættulaus
í þessum efnum og nokkur
manneskja geti verið og hafi
engin þau afskipti haft af
stjórnmálum, er brjóti í bága
við umrædd lög. Margir kunn-
ir menn, eins og forseti neðri
deíldar Alþingis og fyrrv. for-
setaritari hafa verið reiðubún
ir til að staðfesta þetta.
Það hlýtur því að teljast of
amia auslur i Sovétrikjunum: I langt gengið Og á misskilningi ,
er nú verið að byggja á grund
velli hennar. Þá hefðu engar|Ur að vera algerar undirlægj-
ráðstafanir verið gerðar til ur húsbænda sinna í Moskvu
þess að tryggja rekstur út- 0g láta þjónkunina við þá
flutningsframleiðslunnar,
heldur hefði hún verið stöðv-
uð fyrir löngu. Kommúnistar
ganga fyrir öllu öðru.
Það má vel vera, að þjóðin
eigi nú ýrnsa erfiðleika fyrir
hafa barist gegn öllum ráð- j höndum. Það má vel vera, að
stöfUnum, sem gerðar hafa1 samheldni lýðisræðissinnaðra
verið í því skyni og ekki bent ■ manna hafi orðiö fyrir ein-
á neinar aörar. Stefna þeirraihverju áfalli. En það er samt
er hrunið og allsleysið, því að: ofsnemmt enn fyrir kommún-
það ástand telja þeir henta ista að fara aö hlakka. Þjóð-
stefnu sinni bezt. in mun gera sér ljóst, að leið-
Til viðbótar þessu öllu sam- j in tii að sigrast á erfiðleikun-
an hafa kommúnistar svo orð- um er ekki sú að auka sund-
ið enn uppvísari að því en áö- urlyndið og óeinin»J>-si. Þióð-
slríðslok Voru þar 3.731.000 þýzkir
stríðsfangar. Af þeim hefir 2.000.000
mrið skilað; 1,731.000 eru annaðhvort
dauðir eða iiorfnir! I jiili 1051 upn-
Iýsti japanska ftjórnin. að \ itað væri
um 234.000 japanska stríðsfanga, sem
látizt liefðu í Sovétríkjunum, en
340.000—370.000 vantaði! Af 420.000
rúmenskum stríðsföngum, sem Rúss-
ar tóku, var 1048 búið að skila
100.000, 50.000 vor.u laldir dauöir. en
180.000 vantar þar að auki. Árið
1050 vantaði enn 200.000 ungverska
stríðsfanga, að því er samlök Uög-
verja erlendis segja. Um afdrif 03.000
ítajskra stríðsfanga og 350.000
franskra austur í Sovétríkjunum er
ekkert vitað!“
byggt, þcgar henni er meinuð
Iandvist í Bandaríkjunum og
samvist þeirra hjóna hindruð
á þann hátt. Þess ber því fast-
lega að vænta, að hlutaðeig-
andi stjórnarvöld vestra komi
þessu máli í lag.
Umræddur atburður sýnir
annai's, í hvert óefni sambúð-
arháttum þjóðanna er komið,
þegar hjónum er meinað að
vera samvistum vegna stjórn-
málaskoðana. Upphaf þessa
er að finna í eínangrunar- og
innilokunarstefnu Rússa, sam
fara njósnarstarfsemi þeirra,
A B segir að lokum, að það erlendis. Öfgarnar leiða af sér
in mun og gera sér enn betur
ljóst, að hún hefir ekki neinna
úrbóta að vænta úr þeirri átt,
þar sem kommúnistar eru. |
Það, sem hún þarfnast nú
framar öllu öðru, er*að fylkjá
sem bezt liði gegn þeim örð- ‘ sé ekki að furða, þótt komm- gagnrá'ðstafanir og svo hefir
ugleikum, er framundan únistar kvarti yfir' meðferð orðið hér. Meðal frjálslyndra
kunna að vera, og leita nýrra1 stríðsfanga af hálfu Samein- manna mun það samt álit-
úrræða til varnar afkomuör- j uðu þjóðanna í Kóreu. Þar ið, að með umræddri’ lagasetn
yggi sínmog sjálfstæði. Að því hefir áreiðanlega ekki orðiö ingU hafi verið oflangt geng-
mun hún snúa sér á komandi ’ neitt manntjón af völdum illr ið í mótráðstöfunum af hálfu
mánuðum og misserum. (ar meðferðar, þótt nokkrir Bandaríkjamanna, enda hef-
Kommúnistar eiga eftir að sjá hafi fallið vegna óeirða, sem ir því ekki sízt veriðV haldið
það, að þeir hafa ekki yfir kommúnistar hafi komið af fram af frjálslyndum mönn-
neinu að hlakka. I stað. 1 (Fsámhald á 6. síðu).