Tíminn - 01.08.1952, Blaðsíða 4

TIMINN, íöstudaginn 1. ágúst 1952.
171. blaff.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi:
Dr. JÓN STEFÁNSSON
Mitt í allri sinni fátækt get faglegu menntun þjóffarinnar anir í heimildir, en vísindi
'ir íslenzka þjóffin sagt eins á þessum tíma, sem þó að töldu sér samboðið, enda er
og bóndinn, sem ekki skildi' miklum hluta til gekk inn í það moðhausa rembihnútur í
sína fátækt: „Víða stendur fé' háskólann, en var ekki grur.d- bókum, og yfirlætisættar.
:mitt fótum.“ Það þurfti rík-jvöllur hans. Mátti þau íræöi Skapandi innsýn í líf var sögu
in hug, og sá hugur þurfti að víða læra, en hitt, saga og skoðun haiis, og þekking hans
standa víða, upp úr aldamót-
unum síðustu til þess að
menning þjóðarinnar, sem var og gáfur voru hin óhrekjandi
háskólaefni í öðru landi, var heimild fyrir því sem hann
leggja jafn margt á hug og grundvóllur háskóians að hafffi að segja. Andinn á enga
isí'enzka þjóðin gerði þá. Sím-jæskilegri skyldu, sem þjóðinni heimild, gáfurnar ekki heldur,
inn, útgerðarmálin með er-
ilendu f j ármagni, innlend
/erzlún, og háskóli voru hugð
armál, sem voru því stærri,
jem minna stóð á bak við þá
af reynslu þjóðarinnar í slík-
irm efnum, sem nánar tiltek-
:ið var ekki neitt. Þessi hugur
þjóðarinnar var menn, ríki-
dæmi, sem stóð víða fótum,
og þessir menn leystu hugð-
arefni þjóðarinnar svo vel að
ilengi mun verða minnst. Há-
ískólinn var kannske það eina
af hugðarefnum þjóðarinnar
bar að sækja í því efni. En það og Jón gat hlegið að þeim, sem
var stutt farið og kannske yar ekkert gátu nema með heim-
það sjálft uppháfið, sem ekki ild upp á pennann, er hann
gat orðið missmíðalaust. Nokk hafði hana upp á höfuðið. —
uð má þaö marka, að þegar Þetta sannaði Jón líka í sum
komiö var aldarafmæli hins um verkum sínum. Englend-
fyrsta rektors háskólans, þá ( ingar áttu Biblíuþýðingu frá
gleymdist að geta þess, en síð- ' gömlum tíma, og löngu áður
an úrbætt lítilfjörlega, svo en prestunum leyfðist að fara
sem öll efni háákólans í þeim með hana á öðru máíi en lat-
fræðum, er þessi rektor vann ínu, sem í sjálfu sér er einn
að, eru nú í dag. Ólánssaga mikilvægur vitnisburður um
háskólans við matarstrit' menntalífið, sem að miklum
klíkubræðra verður hér ekki' hluta til lá í forgrunni hinna
rakin, enda er hún augljós norrænu mennta. Enginn gat
i þessum tíma, sem átti nokk-jöllum menntaheimi. A hitt lesið þessa
urn arf frá sögunni, og þessi j skal minnst, að þegar háskól-! Jón Stefánsson
arfur Háskólans stóð svo föstjinn tók til starfa, átti þjóðin'mál í bók, og hlaut
um fótum og .víða, að ef ti
'vill voru öll hugðarefni þjóð
arinnar reist á honum, þar
átti þjóðin sitt innsigli um til-
yeruna, þar var grunnur þjóð
Refur bóndi heldur hér áfram I Ég: kom á nokkur lieimili í Hörg-
kveðskap sínum, en til skýringar: árdalnum og átti þar alls staðar
skal þess getið, að hann lauk frá- J alúðarviðtökum að mæta. Virðast
sögu sinni i gær með því að segja Eyfirðingar flestir kannast við Ref
frá því, að hann liefði hitt Þuru ( bónda og það eigi að slæmu. -— Á
í Garði í lystigarði Akureyrar:
í lystigarði Akureyrar urðu eftir-
faiandi stökur til:
Finnst mér um þá fegurð vert,
— friður hér er nægur.
Konur hafa garðinn gert
og garðurinn er frægur.
Lystigarðinn leit ég á
— lika þyngdi sjóðinn
Þuru í Garði þar ég sá
— það var mesti gróðinn.
Meðan ég dvaldi í Hörgárdaln-
um var tíð köld og vantaði til-
finnanlega dögg á jörðina. Þá kvað
ég:
Brátt ef verður breyting snögg,
bætist þjóðar vandi.
Gefðu, drottinn, gróðrardögg
gamla Norðurlandi.
Þetta gekk þegar eftir. Örn, vinur
bæ einum, sem við komum að,. kast
aði Örn fram eftirfarandi stöku:
Vonum betur veitt ég hef
vininn eðlisbeztan.
Hér ég kem með höldinn Ref
höfuðskáld að vestan.
Meðal þeirra, sem við heimsótt-
um, var Gunnar S. Hofdal, bóndi
og skáld í Sörlatungu, áður á Hlöð
um og fengum við þar hinar ágæt
ustu viðtökur. Að skilnaði gaf hann
mér bæði bindin af ljóðabók sinni
„Glæðum“ og skrifaði á annað
vísu til mín, sem þó verður eigi
birt hér. Þegar heim kom, sendi
ég honum eitt eintak af ljóðakveri
mínu og ritaöi á vísu þessa:
gömlu ensku, en
skýrði þetta
heiðurs-
um fótum og víða, að ef til einn sinn lærðasta mann úti pening frá háskólanum í K,-
í London. Þar sat hann í höfn fyrir. Var þaö hinn ann-
fræðasetri Breta og rýndi í t ar vitnisburður í þessu máli,
gamlar og nýjar menntir og að þessi norræni .nýmennta- Er hannhafði lokið iestrinum, kvað J til:
þó fremst -það, sem þar var maður skyldi skilja þetta mál, ég:
Illa er farið aftur mér,
á mig valt að treystá.
Fyrir „Glæður“, Gunnar, þér
gef ég aðeins „Neista“.
Mér Ieiddist eigi lífið á Steðja.
Handan við Hörgá blasir við bær-
minn á Steðja lét mig heyra ymis- inn skriða með sinn fagra og gamla
legt af ljóðum sínum og stökum. skógarlund. Því varð þessi staka
ilífsins, með landsháttum, að komið frá Islandi af harm-; án allra heimilda. Árin liðu.
/era ægi girt hrika og fegurð
ar land, með draumadölum og
minningarlundum í. sálarlífi
iólksins. Nú, á þessu skeiði,
getur þjóðin litið yfir sín
hugðarmál frá alda árdögum.
Nú eru þau öll í fertugs fær-
am og meira til. Nú veit þjóð-
:in hvað eru hennar frétta- og
samgöngumál, útgerðar- og
/iðskiptamál, og að af þeim
er nú grunnur þjóðartilver-
annar traustari en nokkru
sinni fyrr, ef með er kunnað
ið fara. Háskólinn einn, á fer
tugs aldri, er ekki einnar heild
sölu virði. Hann einn hefir
orðið af mölhúsi þar sem hinn
forni arfur þjóðarinnar hefir
verið étinn í sundur og fjar-
iægður menntakerfi og mann
ilund þjóðarinnar, svo hún
man nú ekki til dala og -lunda
:i draumi síns lífs, og kljáir úr
sinn forlagavef í stil við eins
konar sjónhverfingsfræði úr
æfintýrum Andersens og Þús-
und og einni nótt. Arfur há-
skólans var saga þjóöarinnar
ug í þessari sögu var fólgin
sögulegum hrakningi. Þessi Jón sat í London og fastast í Logar glatt þitt Ijóðabál
maður var Jón Stefánsson. British Museum. Þar var mík- Ustamaður slyngur.
Hann var þá 49 ára að aldri ið af skjölum frá íslandi og Þm er goð og gofug sal
og hafði verið um 20 ára skeiö um íslenzk efni. Allt sem Finn
gamli Skagfiröingur.
í London, bóþavörður við ur Magnússon átti af slíku Ti, enijUrgjaids lét ég hann svo
British Museum, o. fl. Hann tagi var þar niður komið, iieyra ýmislegt af kveðskap mín-
hafði mikinn lærdómsframa hafði verið þangað keypt við|Um, og mest eftir minni. Gat ég
frá ungum aldri, doktor í ensk andlát hans, og veit hver mað ( ekki munað allt, sem ég vildi fara
um skáldskap og meistari í ur á íslandi að Finnur Magn-Jmeð og kvað því:
enskri tungu. Fullfær og ákjós ússon hlaut að eiga rífan hlut
anlegur í prófessorsembætti af merkilegum skjölum frá ís
við Kaupmannahafnarhá- landi. Auk þess voru þar göm-
skóla, en var hrundið frá, af ul skjöl, sem snertu viðskipti
þeim sökum, að jafnan á ís-J Englendinga og íslendinga
lendingurinn fórmælendur fá.|frá því snemma á 15. öld, og
Hann var nýmenntamaður en voru hin þýðingarmestu fyrir
horfði því fastar tii forn-; sögu íslands. Jón afritaði mik
menntanna, sem hann vissi inn fjölda þessara skjala og
betur að engin nýmennta-! sendi heim til íslands. Þar
stefna gat risið sér til vegs/liggja þau óhreyfð, eins og
nema á hinum forna grunni. hann gekk frá þeim, en síðar
Hafði hann þá skrifað marg- J var ungur menntamaður send
ar bækur, sem bera því órækt, ur utan til þess að líta ögn í
vitni sem hér er sagt, og við^þessi skjöl úti í London. Þetta
þann hróður, sem goldinn var er hvorutveggja satt, og ekk-
með einstökum og sérstökum' ert furðulegt á íslandi núna.
verðiaunum í sumum grein-| Qg árin voru orðin full 50
um. Þessi maður var ekki ag töl gem Jón hafði
kvaddur að hmum nystofn-
Lind þó hafi ljóða streymt
létt og farið víða.
Maður getur mörgu gleymt
meðan árin líða.
Eftiiíarandi vísu k\að svo Örn
til mín:
Þótt mér ljómi lítið skin
lífs í kulda-streymi,
auðnan gaf mér eilífs vin
einn í þessum heimi.
Þess skal getið, að Örn er Skag-
firðingur að' ætt og uppruna, en
hefir búið um alllangt skeið að
Steðja. í Hörgárdal.
Hér er allt á ýmsan vég
andann til.að gleðja.
Ætíð finnst mér unaðsleg
útsýnin frá Steðja.
Til eða um Hörgárdal kvyið ég:
eftirfarandi stöku:
Hörgá uppi í hamrasal,
hægum rómi niðar.
Gylli þennan gamla dal
glóeyg árs og friðar.
Eyfirðingum þakka ég kærlega
ágætar og vinsamlegar viðtökur og
skemmtilegar samræður og enda
kveðskapinn og bréfið með þess-
ari stöku:
Víður, hreinn og vænn að sjá, i
— vel af drottni gjörður.
Blessun guðs þér búi hjá
bjarti Eyjafjörður.
í guðs friði“.
Refur bóndi
skapnum.
hefir lokið kveð-
Starkaður.

. fl , . „. í London. Hann var oröinn,
. *. rf . *askola Islailds’ °f hefir i fullra 80 ára að aldri, en hinn t
xræði um lif og menningu þjóð j það kannske venð vitm um ernasti; hafði fulla sjón þrátt |
arinhar, og í þessu lífi ogíþað eitt Jhversu hinn andlegi f ir aht sitt rýni t toiílesin
mennmgu var folgxö dæmijauður þjóðannnar stoð viða handrit Nú var hann fátæk_
ur maður og einstæðingur, því
slíkir menn lifa það eins og

am heimssögulegan hlut, sem jfótum, er ekki þurfti um slíkt
ekki átti sér nema fáar hlið-jað hirða. Hitt mundi kannske
tæðar og ekkert jafnræði í aðra gruna að snemma hafi „
i Orvar-Oddur „að faðir og all-
allri sögu manna á þessari .háskólinn orðið fyrir meinlok
um, og síðan því, að lengi býr
að fyrstu gerö. Jón Stefáns-
son sat áfram í London, skrif-
aði bækur, flutti fjölda fyrir-
lestra í lærdómsfélögum í
Englandi og íslandi og ritaði
einnig fjölda greina í blöð,
kenndi við Lundúnaháskóla,
ferðaðist, og fræddi þar sem
við varð komið. Og þegar há-
skóli íslands hafði starfað í
6 ár fékk Jón Stefánsson
mikla viðurkenningu af Eng-
lendingum fyrir störf sín í
þágu enskra bókmennta og þó
voru bókmenntastörf Jóns ná-
lega eingöngu um íslenzk eða
norræn efni. Hann skrifaði
sögu Dana og Svía meö ágripi
af sögu íslands og Finnlands
á ensku og kom sú bók einnig
út í Ameríku. Auk þess skrif-
áði hann í íslenzk tímarit
A þessum arfi hefði
þjóðin lifað af einstök harð-
:indi á mælikvarða heims og
lífs, og safnað sér mannlund
til ríkra vona og stóðu þeir
iiivar sem með þurfti þessir
mannlundarmenn að efnum
þjóðarinnar á síðustu öld. —
Þjóðin gat sagt eins og bónd-
inn: „Víða stendur fé mitt
:fótum“, og hafði aldrei mennt
un og mannlund verið metið
meira til fjár en í vonum og
huga þjóðarinnar á síðustu
aldamótum. Á aldarafmæli
mannlundarmesta mannsins
á allri 19. öldinni var svo há-
skólinn stofnaður, flestum há
skólum ríkari um starfsefnið
flestum háskólum traustari
um menntagrunninn, og flest
um háskólum ríkari að starfs-
kröftum, þar sem öll mennt-
un þjóðarinnar var söguleg margar greinar. Blærinn á rit
academísk lýðmenntun, og er verkum Jóns var alþýðlegur,
hér horft í frá hinni fábreyttu hann hirti minna um tilvitn-
ir frændur eru dauðir." Ef til
vill hefði hann verið alla sína
ævi úti í Englandi af því aö
ísland var fátækt land. Nú
hafði vond rás viðburðanna
valdið því, að ísland taldist
orðið ríkt land og Jón leitaði
kvöldsólarinnar i lífi sínu
heim til íslands, 84 ára að
aldri. Voru ekki viðtökurnar
stórkostlegar? Fékk hann
ekki meiri veizlu en í London
1917? Voru ekki verk hans
kynnt við Háskólann, og í vís-
indaritum? Það má fara í
ævisögu Bólu-Hjálmars til
þess að svara þessum spurn-
ingum. Þar liggja svörin á
lausu. Það var ekki til hús á
íslandi handa Jóni Stefáns-
syni, en þjóðin átti eins kon-
ar „beitarhús frá Brekku“,
elliheimilið Grund. Þar mátti
Jón Stefánsson búa um sig í
einni krónni. Fékk hann ekki
að hafa með sér vandað skrif-
borð og bókaskáp? Svarið er
(Framh. á 7. síðul.

Höfum fyrirliggjandi:
Rúsínur
Grafíkjur
Apricósur, þurrkaðar
SAMBAND ÍSL. SAMVINNUFÉLAGA
Askriftarsími Tímans er
*