Tíminn - 03.07.1953, Síða 5

146. blað.
TÍMINN, föstudagmn 3. jálí 1953.
Fostud. 3. jitlt
Hve traust er ís-
lenzk menning?
Nú sem oft áður er margt
rætt og ritað um framtíð ís-
lenzks þjóðernis og íslenzkr-
ar menningar. Menn eru mis-
jafnlega bjartsýnir og svart-
sýnir í þeim efnum og mis-
jafnlega trúaðir og vantrúað-
ir á það, hvernig þjóðinni
tekst að verja þessa helgi-
dóma sína.
Það hefir t. d. borið nokkuð
á þeim skoðunum, að það
muni leiða tortímingu yfir ís-
lenzkt þjóðerni og menningu,
ef fámennur erlendur varnar
her dvelur hér nokkra hríð
meðan hættuástand ríkir í
heiminum, og muni einu gilda,
hvort hann verði hafður ein-
angraður.
Dr. Þorkell Jóhannesson
benti á það í snjallri ræðu.
sem hann flutti nýlega, að um
þriggja alda skeið hafi verið
hér erlendir verzlunarmenn á
ölíum höfnum landsins, flest-
ir æðstu menn landsins hafi
verið erlendir og alla fram-
haldsmenntun hafi orðið að
sækja til annarra landa. Samt
stóðst þjóðin þessa raun. Ætti
hún þá ekki að geta staðizt
miklu minni raun nú, þar sem
hún styðzt nú líka við fjölda
skóla og menntastofnana,
þjóðleikhús, íslenzkt útvarp
o. s. frv. íslendingar eiga vissu
lega að hafa miklu betri að-
stöðu nú en nokkru sinni
fyrr til að standast erlend
áhriLí.landi sínu.
Sannleikurinn er og vissu-
lega sá, að geti ekki þjóðin
þolað hæfilega einangraða
dvöl fámenns varnarliðs um
stííndarsakir, er ekki minnstu
líkur til, að hún verji þjóðerni
sitt og menningu fyrir öðrum
erlendum áhrifum í náinni
framtíð. Hinar síbatnandi
samgöngur munu koma henni
í stöðugt meiri snertingu við
eríénd menningaráhrif. Fleiri
og: fleiri útlendngar munu
vehja hingað komur sínar,
fleiri og fleiri íslendingar
munu jfara til útlanda til
skemmri eða lengri dvalar. Sú
vernd, sem áður fólst í ein-
angrun landsins, er fyrir ald-
ur ög ævi úr sögunni.
Þau viðhorf, sem nú blasa
við þjóðinni í þessum efnum,
krefjast af henni bæði fast-
heldni og víðsýni. Hún þarf
að leggja rækt við mál sitt og
holla þjóðlega siði. Hún þarf
að sækja styrk í fornbók-
menntir sínar og sögu. En
húá á jafnframt að forðast
einangrun og innilokun, er
geri hana hrædda við að um-
garigast aðrar þjóðir og læra
það, af-þeim, sem til bóta er.
Fram til þessa verður ekki
annað sagt en'að þjóðinni hafi
tekizt furðulega vel að fylgja
þessum meginreglum. íslenzk
menning stendur alls ekki
þannig í dag, að ástæða sé
til svartsýni. íslenzk alþýða
er yfirleitt eins vel menntuð
eða:.menntaðri en í þeim lönd
um,. þar sem alþýðumenning
er mest. Hún hefir mikinn
'ðhiiga fyrir sögu og fornum
fræðum þjóðarinnar og legg-
ur 'f-ra-m góðan skerf á sviði
bókjmennta, pg skáldskapar.
Við^eigúm . mörg ágæt skáld
og íithöfunda, málara, mynd
hö^mra «g ieikara. Sé miðað
Utgjöld bæjarsjóðs Rvíkur
Skuldir bæjarsjóðs hafa aukizt
Kaflar úr ræðn Þórðar Bjurnssoiiar við
umræðu uin rcikninga Rcykjavíkurbæj>
ar 1952 á foæjarstjórnarfnndi I gær
Auknar álögur.
í fjárhagsáætlun bæjar-;
sjóðs Reykjavíkur fyrir 1952,
jvoru áætluð útsvör hækkuð
jum 12,3 millj. kr. frá árinu
áður eða upp í 83 millj. kr.
og heildartekjur áætlaðar 94 j
'millj. kr. Þrátt fyrir þessarj
gífurlegu álögur varð greiðslu ;
jöfnuður bæjarsjóðs á árinu |
i ekki hagstæður nema um 1,3'
j millj. kr.
100 millj. kr. útgjöld.
j í áætluninni var reiknað
með kaupgjaldsvísitölu 155
st. en meðal kaupgjaldsvísi-
tala ársins varð 148,75 stig.
Því mætti ætla að tekist
hefði að halda útgjöldum inn
an áætlunarinnar. Þessu er
þó ekki svo varið.
Útgjöld bæjarsjóðs urðu
árið 1952 samtals tæpar 101
millj. kr. og fóru um 7 millj.
kr. fram úr áætlun. 13 millj.
kr. voru yfirfærðar á eigna-
breytingu.
Og ekki eru það verklegar
framkvæmdir bæjarins,sem
valda því að útgjöldin fóru
langt fram úr áætlun þ^itt
fyrir mun lægri kaupgjalds-
vísitölu en reiknað var með.
Útgjöld við gatnagerð og
umferð voru áætluð tæpar
12,5 millj. kr. en urðu tæpar
11,4 millj. kr. Þannig hafa
framlög til gatnagerðar og
umferðar, hinna verklegu
framkvæmda bæjarsjóðs, i
lækkað um 1.1 mzllj. kr. á
árinu.
Verður nú vikið að nokkr-
um útgjaldaliðum bæjarins á
s. 1. ári.
Skrifstofubáknið.
J Ekkert lát er á útþenslu
’ skrifstofubáknsins.
j Kostnaðurinn við bæjar-
, skrifstofurnar hefir stórauk-
ist með hverju ári og hefir
s. 1. 5 ár verið þessi: 1948 3,1
millj. kr., 1949 4,1 millj. kr.,
1950 4,8 millj. kr„ 1951 5,8
j millj. kr„ Og 1952 6,8 millj.
' kr., eða á s. 1. ári einu saman
hækkað um 1 millj. kr., þar
af um 600 þús. kr. umfram á-
1 ætlun.
j Sama máli gegnir um ann-
að skrifstofuhald bæjarins.
Heildarútgjöld í skrifstofum
Rafveitu (aðalskrifstofu, inn
, heimtuskrifstofu og söluskrif
'stofu), Vatns- og Hitaveitu.
Strætisvagna og fræðslufull-
(trúa svo og kostnaður við
framkvæmd heilbrigðismála
og framfærslumála var að
meðtöldum bæjarskrifstofun-
um árið 1949 7,9 millj. kr„ ár-
ið 1950 9,5 millj. kr„ árið
1951 11,5 millj. kr. og árið
1952 tæpar 13 millj. kr. og
jökst þannig á s. 1. ári einu
saman um tæpar 1,5 millj.
kr.
Kvlabryggja og barnsmcölög.
Meðlagsgreiðslur bæjar-
sjóðs vegna óskilvísra barns-
feðra hafa stórhækkað sein-
ustu árin. Reykjavíkurbær á-
kvað því að gera það, sem ó-
hjákvæmilegt var oröið, að;
koma á fót afplánunarhæli
fyrir hina óskilvísu barnsfeð-
ur. En eins og alþjöð veit,
þurfti borgarstj óri einhverra
ástæðna vegna að kaupa allsj
óhæfa jörð í þessu skyni.1
Hann keypti Kvíabryggju á-j
samt kotunum Hópi og Rima,
bæ fyrir 202 þús. kr. og var
afsal dags. 4. maí 1951.
Þegar búið var að greiða
kaupverðið virðist áhugi
ráðamanna bæjarins hafa!
minnkað í málinu, því að
afplánunarhælzð er ekkz
ennþá tekzð tzl starfa þó að
komið sé á þriðja ár frá
kaupunum.
Geta má þess að í bæjar-1
reikningunum 1952 er Kvía-
bryggja metin á röskar 810
þús. kr. og eftir því eiga mikl
ar breytingar og endurbætur
að hafa verið gerðar þar. ,
En meölagsgreiðslur bæjar
sjóðs vegna óskilvísra barns-
feðra hækka með ári hverju.
Þær námu árið 1946 675 þús.
kr., árið 1950 1.1 millj. kr„ og
voru árið 1952 áætlaðar 1,7
millj. kr. en fóru á því ári
1 millj. kr. fram úr áætlun
og urðu 2.8 millj. kr. i
Ég vildi því spyrja borgar-'
stjóra: Hvað líður fram-
kvæmdum að Kvíabryggju og
hvenær tekur hælið þar til
starfa?
Fastezgnakaup.
Kvíabryggjukaupin eru lík
lega alræmdustu fasteigna-
kaup ráðamanna bæjaring
hin síðari ár. En bæjarreikn-
ingarnir fyrir 1952 geta einn
ig um fasteignakaup bæjar-
ins á því ári.
Reykjavíkurbær keyptz
Vesturgötu 9. Lóðin er talzn
723 ferm. og húsið á lóðinni
er að fastezgnamati 13,1
þús. kr. Eigz að síður var
bærinn látinn kaupa ezgn
i
við fámenni þjöðarinnar, er
næsta vafasamt, hvort nokk-
ur önnur þjóð stendur fram-
ar á þessu sviði. Við eigum
vel mannaða kennarastétt. Og
okkur hefir tekizt að til-
' einka okkur furðu fljótt ýmsa
aðflutta verkmenningu, svo
það vekur oft aðdáun útlend
inga, hve langt þessi fámenna
þjóð er komin í ýmsum fram
förum. Jafnvel Halldór Kiljan
] viðurkenndi nýlega í Þjóðvilj-
anum, að. hingað til hefðum
'við lært meira gagnlegt af
! Bandarikjamönnum en spillzt
í samskiptum við þá.
I Ef litið er á þetta allt, rétt-
lætir það vissulega ekki svart
sýni og trúleysi á íslenzku
þjóðina um að gæta þjóðernis
síns og menningar. Þvert á
móti hið gagnstæða. En það
má hins vegar ekki draga úr
árvekni og vökumennsku þjóð
arinnar að gæta þessa
heilaga arfs. En því að-
eins verður það starf vel af
hendi leyst, að þjóðin forð-
ist jafnmikið þjóðernislegt
þröngsýni og minnimáttar-
kennd sem undirlægjuhátt og
sleikjuskap. Festa og víðsýni
verða jöfnum höndum að
móta viðhorf þjóöarinnar til
þessara mála.
þessa fyrz'r 950 þús. kr. Kaup
in eru skýrð með því að veru
Icgur hlutz Ióðarinnar muni
einhvern tíma i framtíðinni
e7'ga að fara undzr breikk-,
un Vesturgötu. Hzns vegar
fér ekkert opinbert mat á
lóðarverðinu fram og var lát:
z'ð nægja að hafa tfl saman- >
burðar mat á Kirkjustrætzs
lóð, sem er og verður við
brciðustu aðalgötu í hjarta
.miðbæjarzns. |
Þá eru kaup:n á hluta eign
arinnar Tjarnargötu 11 um-j
talsverð. S. 3. ár keypti bær-
inn Vs hluta þeirrar eignar
fyrir kr. 470.895,12.
Loftvarnakostnaður.
í fjárhagsáætlun bæjarins
1951 voru 500 þús. kr. áætl-j
aðar til ráðstafana vegna ó-,
friðarhættu. Síðan var loft-'
varnanefnd skipuð með sér-
stckum framkvæmdastj óra. I
Þá fcru 2 menn til útlanda á
vegum nefndarinnar. í nóv.!
1951 spzzrðist ég fyrir um raun
hæft starf loftvarnanefndar
og lofaði borgarstjóri þá að
kynna sér málið. En upplýs-1
ingar voru ekki gefnar. í
reikningum bæjarins “fyrirj
1951 kom í Ijós að 200 þús. j
kr. hafði verið eytt á árinu j
til ráðstafana vegna ófriðar-
hættu.
í fjárhagsáætlun fyrir 1952
var 1 millj. kr. áætlaðar tilj
þessara ráðstafana. í lok árs- |
ins spurðist ég enn fyrir umj
hvað liði starfi loítvarna-,
nefndar. Borgarstjóri svaraðij
þvi að verið væri að semja;
skýrslu um störf nefndarinn- j
ar en sú skýrsla heíir ekki i
enn þá verið gerð bæjarbú-|
um kunn, ef þá er búið að
semja hana. Nú kemur fram
í bæjarreikningunum 1952,
að búið er aö eyða rúmlega
600 þús. kr. af fyrrgreindri
1 millj. kr.
Er þá bæjarsjóður búimi
að verja um 800 þús. kr. á
tveimur árum til ráðstaf-
ana vesna ófrzðarhættu auk
þess, sem 500 þús. kr. eru
á þessu ári áætlaðar í þessu
skyni.
Það er því ekkz að ófyrzr-
synju að borgarstjóri er enn
spurður: Hvað líður starfi
loftvarnanefndar og ráð-
stöfunum í höfuðborgznni
vegna ófrzðarhættu?
Ráðstöfun ráðhúss-
peninganna.
Svonefndur ráðhússjóður
var stofnaður fyrir nokkrum
yfir 100 mifl j.
kr. síftan 1949
árum og á fjárhagsáætlun
bæjarins hefir framlag til
bans verið 500 þús. kr. á ári.
Um sl. áramót nam sjóður-
inn 4 millj. kr. en öll upp-
hæðin var inneign hjá. bæj-
arsjóði. Þannig er ráðhús-
Sjóður einvörðungu almenn-
ur eyðslueyrir bæjarsjóðs og
meira að segja án allra vaxta.
Sýnir þessi ráðstöfun ráð-
hússpeninganna vel áhuga
ráðamanna fyrir byggingu
raöhúss í höfuðborginni.
En hvaða aðilar eru hér að
verki? Manni er sagt að það
sé bæjarráð. Bæjarráð tekur
lán íyrir hönd bæjarsjóös
hjá stjórn ráðhússjóðs. En
hverjír skipa stjórn ráðhús-
sjóðs? Það er einnig sama
ráðið, bæjarráð. Bæjarstjórn
er hér hvergi látin nærn
koma þó að hún eigi að kveða
á um lántökur handa bæn-
um og gera samninga um
þau eíni. En hvergi er bck-
aður stafur hjá bæjarráöi
um lántöku bæjarsjóðs hjá
ráöhússjóði.
Allt er þetta aðeins talna-
leikur I bókhaldi bæjarins.
Og eitt er áreiðanlegt. Vinn-
ingurinn í þeim leik verður
ekki sá, að ráðhús rís af
grunni.
„Arðberandi og
seljanlegar eignir.“
í reikningum bæjarins fyr
ir 1952 eru arðberandi og selj
anlegar eignir bæjarins tald-
ar vera 199,9 millj. kr. og
hafa aukist um 25,4 millj. kr.
á úrinu. Þessar eignir eiga
að sýna auðlegð bæjarins und
ir íhaldsstjórn og verða áróö
ursefni i næstu kosningum.
En við skulum nú athuga
þessar eignir nokkru nánar.
Fyrst skulum við athuga
hve mikið af eignunum eru
óinnheimtar skuldir hjá 3ja
manni, þ. e. öðrum en hjá
bæjarsjóði og bæjarfyrirtækj
um. Óinnheimt gjöld bæjar-
sjóðS nema 11,4 millj. kr. og
eru þetta svo til eingöngu ó-
innheimt útsvör. Óinnheimt
heimæðagjöld til Hitaveitu,
óinnheimtur vatnsskattur og
skuldir viðskiptamanna Raf-
veitu og Strætisvagna nema
4,5 millj. kr. Aðrar útistand-
andi skuldir að frátöldum
skuldum bæjarfyrirtækja
nema 26,6 millj. kr. Þannig
nema óinnheimtar skuldir
hjá 3ja manni sámtals 42,5
millj. kr.
Þá skulum við athuga hve
rnikið af eignum bæjarins
eru inneignir hjá bæjarsjóði
og bæjarfyrirtækjum. Inn-
eignir ráðhússjóðs, eftirlauna
sióðs, skipulagssjóðs og trygg
ingarsjóðs hjá bæjarsjóði
nema 7,9 millj. kr. Skuldir
Rafveitu, Vatnsveitu, bæjar-
útgerðar og Faxa s. f. við
framkvæmdasjóð bæjarins
nema 1 millj. kr. Aörar úti-
standandi skuldir bæjarfyrir
tækja nema 13,5 millj. kr.
Þannig nema inneignir hjá
bæjarsjóði og bæjarfyrir-
tækjum samtals 40,5 millj. kr.
Níðurstaðan verður því
sú, að 83 mzllj. kr. af 199.9
mzllj. kr. „arðberandi og
seljanlegum eignum“ Rvík-
urbæjar í árslok 1952 eru ó-
innheimtar skuldzr og inn-
ezgnzr hjá bæjársjóði og
bæj&rfyrirtækjum, þ. e. eru
(Framhald á 7. síEu).