Tíminn - 16.09.1953, Blaðsíða 5

208. blað.
TÍMINN, miðvikudagínn 16. september 1953.
■
Dliifvikuil. 16. sept.
Raforkan og
framtíðin
Samkvæmt opinberum
skýrslum gátu vUtnsafls-
stöðvar hér á landi í árslok
1951 unnið raforku, sem svar
ar nálega 50 þúsundum hest
afla (33500 kw.) Þær meiri
,háttar virkjanir, sem nú eru
í þann veginn að taka til
starfa, langt komnar eða
tekið hafa til starfa, auka
möguleikana til orkuvinnslu
um 63 þúsundir hestafla, eða
mun meira en helming. Hér
er aðallega um að ræða stór-
virkjanirnar við Sog og Laxá,
en fjórar stöðvar til almenn
ingsnota hafa þó verið í
byggingu á þessum tíma,
tvær á Norðurlandi (viðbæt-
ur) og tvær á Vesturlandi,
þótt orkuvinnsla þeirra verði
ekki nema lítið brot af af-
köstum hinna stóru orku-
vera.
Raforkuvinnsla sem bygg-
ist á innfluttum orkugjöfum,
olíu eða kolum nam fyrir
tveim árum 30—40 þús. hest
öfíum. Hér munar mest um
Toppstöðina svonefndu í
Reykjavík, sem er varastöð
Sogsvirkjunarinnar, svo og
dieselstöðvar í verksmiðjum
(einkum síidarverksmiöjum)
frystihúsum o. s. frv, sem
vinna raforku til iðnaðar á
vegum einstakra fyrirtækja.
En þar að auki voru á þess-
um tíma desilstöðvar til al-
menningsnota í um 30 kaup
stöðum og kauptúnum, og
hefir þeim fjölgað síðan.
Mest þeirra er stöðin í Vest-
mannaeyjum, en næstar
henni stöðvarnar í Neskaup-
stað og á Patreksfirði, en
annars eru dieselstöðvar þess
ar mjög misjafnar að af-
kastagetu, allt frá nokkrum
hundruðum niður í nokkra
tugi hestafla. Talið er að
raforkuverð hjá dieselraf-
stöðvunum sé að jafnaði sem
næst helmingi hærra en
oi'kuverð vatnsaflsstöðv-
anna, en all misjafnt er það
þó, og fer það bæði eftir því
hversu tekist hefir um véla-
kaup og annan stofnkostnað
svg. og hvernig rekstrinum
er fyrir komið.
Raforku frá vatnsvirkjun
um hefir sem næst hálfur
fjórði tugur kaupstaða og
kauptúna, ýmist frá Sogi,
Laxá og Andakílsfossum eða
þá sérstökum vatnsorku-
stöðvum, er komið hefir ver
ið upp á þessum stöðum. En
sumar þessara stöðva eru of
litlar til að fullnægja þörf-
inni.
En hvernig er þá ástandið
í sveitunum? Samkvæmt
skýrslum frá 1952 var þá raf
magn á nálega fjórða hverj-
um sveitabæ og eitthvað
mun hafa bætzt við síðan.
Vindstöðvar eru hér ekki
meðtaldar. Vatnsvirkjanir á
sveitabæjum voru rúmlega
300, og var hver stöð rúm-
lega 9 kílóvött að meðaltali
eða 13—14 hestöfl. Sumsstað
ar njóta fleiri en eitt heim-
iii slíkra stöðva. En samtals
höfðu um 680 sveitabæir raf
magn frá þessum stöðvum
og dieselstöðvum á heimilun
um. En nálega 760 sveitabæ
ir höfðu þá rafmagn frá al-
menningsveitum.
ERLENT YFIRLIT:
Fjárhagserfiðleikar Finna
Lei$ir verðfaH útflutningsvaranna til öng
þvcitis á f jármálum Finna?
Finnska þingið kom saman til
fundar í gær, en því hafði verið
slitið snemma í ágústmán-
uði. Allar horfur eru taldar á því,
að hið ríýbyrjaða þing geti orðið
sögulegt', þar sem Finnar búa nú
við mikla- fjárhagslega örðugleika.
JafnveLi hreint fjárhagslegt öng-
þveiti virðist framundan, ef þing-
inu tekst ekki að gera sérstakar
ráðstafanir til viðreisnar.
Finnar hafa þurft að fást við
mörg og stór vandamál eftir styrj-
öldina. Þeir hafa orðið að útvega
400 þús. flóttamanna störf og hús-
næði :óg greiða Bússum miklar
stríðsskáðabætur, auk endurreisn-
ar þeirrar, sem var nauðsynleg eft
ir styrjöldina. Aðstaða þeirra til
að gera .þetta hefir verið stórum
verri vegna þess, að Rússar her-
tóku stóran hluta landsins í stríðs
lokin og hafa innlimað hann í Sov-
étríkín.-
Finnúm hefir samt tekizt að sigr
ast á þéssum erfiðleikum. Sein-
ustu skaðabótagreiðslunum til
Rússa er lokið fyrir nokkru og
flóttamennirnir hafa fengið ný
heimili. og afkomuskilyrði. Dugn-
aði Finna og sjálfsafneitun má
þakka það fyrst og fremst, hve vel
þetta héfir tekizt. En Kóreustyrjöld
in létti líka mjög mikiö fyrir þeim.
Hún hafði í för með sér miklar
Verðhækkanir á ýmsum helztu út-
flutningsvörum Finna, eins og
timbri óg pappír.
Stjórnarsamvinna rofnar.
Hagnaöur sá, sem Finnar höfðu
af Kóreustyrjöldinni, hefir hins
vegar reynzt þeim tvíeggjaður.
Hann reyndist þeim mikil hjálp
í bili, eh nú hefir þetta snúizt við.
Flestar þær vörur, sem hækkuðu
í verði vegna Kóreustríðsins, hafa
farið .sílækkandi aftur seinustu
misserin. Meðal þeirra eru timbur-
vörurnar og pappírinn. Þetta hef-
ir rýrþ.gjaldeyristekjur Finna stór-
lega og -skapað vandamál, sem þeir
hafa ehn ekki leyst.
Fyrst' í. stað reyndu Finnar að
mæta >verðfallinu á útflutnings-
vörunum með gengislækkunum
Gengið jhefir lækkað nokkrum sinn
um í ÍÉÍÍnnlandi seinustu misserin.
Meðan , verið var að ljúka skaða-
bótagré|ðslunum til Rússa, sætti
þjóðin úsig"yið þetta sem illa nauð-
syn. í .ypr var hins vegar svo kom-
ið, að' (géngislækkunarleiðin var
ekki talin fær lengur. Þeir flokk-
ar, seiii stóðu að rikisstjórninni, ■—
en það >voru bændaflokkurinn, jafn
aðarmenn og sænski flokkurinn —
voru sanunála um það atriði. Hins
vegar gátu þeir ekki komið sér sam
an um. nein önnur úrræði.
Bændáflokkurinn hélt því fram,
að ekki'/væri hægt að lækka verð
það, sém framleiðendur fengju
fyrir h'ráefnið, svo neinu næmi,
en langflestir þeirra eru bændur.
Þess vegha væri ekki um annað að
gera en' að reyna að lækka fram-
leiösluköstnaðinn með beinum
launalækkunum og lækkun á fram
lagi ríkrsins til trygginga og íbúða-
byggiriga. Jafnaðarmenn héldu
því hihs vegar fram, að verkamenn
gætu ékki tekið á sig launalækk-
un í heinu formi. Þess vegna yrði
að lækka verðið til framleiðenda
og draga úr milliliðakostnaði. A-
greiningur þessi leiddi til þess, að
stjórnarsamvinnan rofnaði, en hún
hafði staðið nokkur undanfarin
misseri.
Minnihlutastjórn
Kekkonens.
Eftir að margar tilraunir höfðu
verið reyndar til að mynda meiri-
hlutastjórn, en ekki tekizt, fól
Paasikivi fcrseti Kekkonen, sem
var forsætisráðherra fráfarandi
stjórnar, að mynda minnihluta-
stjórn, er nyti stuðnings bænda-
flckksins, en Kekkonen er
formaður hans, og sænska flokks-
ins.
Flokkaskipunin er þannig á
finnska þinginu, að bændaflokk-
urinn hefir 51 þingmann, sænski
flokkurinn 15 þingmenn, jafnaðar-
menn 53, kommúnistar 43, frjáls-
lyndi flokkurinn 10 og íhaldsmenn
23. Minnihlutastjórn Kekkonens
hefir því ekki nema 66 þingmenn
að baki sér af 200 alls.
| Nokkru eftir að minnihlutastjórn
Kekkonens kom til válda eða seint
í júlímánuði var þingið kvatt sam-
an til aukafundar. Tilkynnt hafði
verið áður, að stjórnin myndi
leggja víðtækar viðreisnartillögur
fyrir þingið. Jafnframt var því
spáð, að þingið yrði rofið og kosn-
ingar látnar fara fram, ef tillög-
ur stjórnarinnar yrðu felldar.
Paasikivi afstýrir kosningum.
Kekkonen valdi þá aðferð að
leggja viðreisnartillögur sínar fyrir
þingið sem allmörg sérstök frum-
vörp. Fyrsta frumvarpið, sem hann
lagði fram, fjallaði um lækkun á
styrk til fjölskyldna, er hafa fyrir
börnum að sjá, Það frumvarp var
fellt í þinginu 6. ágúst og taldi
Kekkonen að með því væru raunar
allar tillögur sinar fallnar, þar sem
slíkt samhengi væri milli þeirra.
Ákvað hann því að leggja ekki
fleiri frumvörp fyrir þingið að
sinni, en fela forsetanum að taka
ákvörðun um það, hvort stjórnin
skyldi segja af sér eða efnt skyldi
til nýrra kosninga. Viðbrögð for-
setans urðu þau, að hann ákvað
að senda þingið heim og fela stjórn
Kekkonens að fara áfram með
völd, unz þingið kæmi saman að
nýju 15. september. Jafnframt
lýsti hann yfir því, að hann teldi
nýjar kosningar tilgangslausar,
þar sem ólíklegt væri, að þær
breyttu nokkru verulegu um þing-
styrk flokkanna. Kekkonen kvaðst
j geta sætt sig við þessa ákvörðun
\ forseta, en þó væri hann fús til að
! víkja, ef einhver andstööuflokk-
j anna kysi að taka stjórnina að
! sér. Engir.n þeirra gaf sig fram
j og fór þingiö heim við svo búiö.
; ískyggilegar horfur.
j Áður en þingið fór heim, lýsti
. stjórnin því með næsta dökkum lit
j um, hve horfurnar væru alvarleg-
• ar íramundan. Fyrú'sjáanlegur
\ væri stórfelldur samdráttur margra
atvinnugreina, sem eru í tengslum
við skógarhöggið, ef ekkert yrði að
gert. Mikið atvinnuleysi hlyti því
að verða á komandi vetri. Rikis-
sjóður væri þurrausinn og mættu
•opinberir starfsmenn vænta þess,
KEKKONEN
}.ð ekKt yrði nægt kö greiöa þeim
full laun. Eins og sakir stæðu, gæti
ríkissjóður staðið við greiðslur sín
ar með því að taka bráðabirgða-
ián, en slík söfnun lausaskulda
gæti ekki haldizt lengi. Þjóðin
yrði að horfast í augu við það, að
lengra framundan biði stöðvun at-
vinnuveganna og ríkisgjaidþrot, ef
verulegur dráttur yrði á raunhæf-
um aðgerðum.
Þótt flestir viðurkenni það, að
horfurnar séu dökkar framundan
er erfitt að sjá nokkra lausn fram-
undan, eins og sakir standa. Erf-
iðleikar þessir koma, þegar þjóðin
var búin að gerg, sér vonir um, að
hið versta væri afstaðið, og hún
ætti batnandi tíma í vændum. Þeir
valda því að siálfsögðu miklum
vonbrigðum. Nú er ekki heldur um
það að ræða, að áhrif utan frá
sameini hana til átaka, eins og á
meðan hún var að greiða Rúss-
um skaðabæturnar og hún taldi sér
lífsnauðsyn að komast hjá van-
skilum. Þessi nýi vandi er því öllu
erfiðari viðfangs en hinn fyrri.
j
Mynda bændaflokkurinn og
jafnaðarmenn nýja stjórn?
Flestum kemur saman um, að
minnihlutastjórn Kekkonens fái
engu áorkað, jafnvel þótt allir
hægri flokkarnir veittu henni stuðn
ing sinn. Þeir eru líka það sund-
urleitir, að samstarf þeirra er lítt
hugsanlegt. Þótt þeir stæðu sam-
an, er meirihluti þeirra mjög naum
ur og verkalýðshreyfingin myndi
sennilega rísa sameinuð gegn þeim.
Eina vonin um starfhæfa stjórn
er sú, að Bændaflokkurinn og jafn
aðarmenn taki höndum saman að
nýju og njóti stuðnings sænska
flokksins. Talið er líka, að Paasi-
kivi hafi unnið að slíku samstarfi
bak við tjöldin meðan þinginu var
frestað. Fagerholm, foringi jafn-
aðarmanna, er sagður shku sam-
starfi hlynntur. Sennilega mun það
koma í ljós næstu dagana, hvort
slík samvinna tekst. Takist ekki
að koma henni á, eru horfurnar
framundan mjög óglæsilegar.
Það þykir nokkur bót í máli, að
kommúnistar virðast tapa fylgi í
Finnlandi, þrátt fyrir þessa erfið-
leika. Seinustu vikurnar hefir
margt þekktra manna gengið úr
kommúnistaflokknum og fengið
inngöngu í jafnaðarmannaflokk-
(Frænhald á 7. siöu)-
l.
Þær tölur sem nú hafa ver
ið néfndar gefa nokkra hug-
mynd um það, sem á hefir
unnis í raforkumálum hér á
landi og þau verkefni, sem
framundan eru. Bein fram-
lög ríkisins til þessara mála,
hafa úndanfarið verið 4—5
millj. kr. á ári, þar af 2 milj.
kr. til Raforkusjóðs, sem aö-
allega er lánsstofnun, nálega
annað eins sem bein fram-
lög til héraðsrafveitna og
nokkur hundruð þúsund,
sem ríkissjóður hefir lánað
sérstaklega til dieselstöðva af
ýmsum stærðum, einkum við
sjávarsíðuna. Auk þessa hef
ir ríkið svo útvegað mikið fé
að láni til hinna stóru vatns
virkjana sem kunnugt er.
Nú er fyrirhugað að auka
hin beinu framlög rikisins
um 5—7 millj. kr. á ári, þ.
e. upp í 10—12 millj. kr. og
að tryggja 100 millj. kr. lán
til raforkuframkvæmda í
dreifbýlinu. Verður að ætla
að með þessu sé hafinn nýr
áfangi í þá átt að gera raf-
orkunotkun þjóðarinnar án
tillits til búsetu, þótt sjálf-
sagt verði þess enn nokkuð
langt að bíða, að þvi tak-
marki verði að fullu náð.
Reshevsky efstur á
skákmótinu í Sviss
Eftir sjö umferðir á
kandídatamótinu í Sviss, er
Bandaríkjamaðurinn Res-
hevsky efstur með 5 vinn-
inga af sjö. Er hann eini
maðurinn, sem lokið hcfir
skákum sínum í þessum sjö
umferðum, en mikið er um
biðskákir. Sumir eiga tvær,
eins og Smysiov, Rússlandi,
en hann hefir tapað fæst-
um stigum, er með 3J/> vinn
ing af 5. í sjöundu umferð
vann Reshevsky Svíann
Stahberg, en gerði jafntefli
við Boleslafsky, Rússl., í
sjöttu umferð. Keres, Rússl.
og Najdorf, Argentínu, eru
með 4 vinninga af sex.
Á víðavangi
Samfylkingartilboð
kommúnista.
Forsprakkar kommúnista
tala nú mikið um nauðsyn
þess, að Sosialistaflokkur-
inn og Alþýðuflokkurinn
sameiní krafta sína. Þeir
segjast hafa sent Alþýðu-
flokknum samfylkingartil-
boð fyrir meira en tveim
mánuðum síðan, en ekkert
svar hafi borist enn. Slíkt
skeytingarleysi sýni ekki
mikinn samstarfsvilja hjá
Alþýðuflokksmönnum.
Það er vel skiljanlegt, að
kommúnistar bjóði nú Al-
þýðuflokknum samfylkingu
um þessar mundir. Fylgið
hrynur af þeim og einangr
un þeirra hefir aldrei verið
algerari. Þeim er því nauð-
synlegt að ná samstarfi við
einhverja aðra, sem eru
vænlegri til fylgis, ef flokk
ur þeirra á ekki að leysast
upp.
Það er líka jafn skiljan-
legt, að Alþýðuflokksmenn
taka samfylkingartilboði
kommúnista með lítilli hrif
ingu. Sporin hræða. Alþýðu
flokkurinn hefir einu sinni
áður reynt að koma á sam
fylkingu með kommúnist-
um. Það leiddi til þess, að
Alþýðuflokkurinn klofnaði
og hefir ekki náð sér að
fullu síðan. Þeir Alþýðu-
flokksmenn, sem létu ginn-
ast í samfylkinguna, ýmist
hrökkluðust þaðhn eftir
stutta veru, sbr. Héðinn
Valdimarsson, eða var bol-
að úr trúnarðstöðum, sbr.
Sigfús Sigurhjartarson,
sem var hrakin úr þing-
sæti vegna Brynjólfs
Bjarnasonar.
Sú reynsla sýnir bezt,
hvað kommúnistar hyggj-
ast fyrir með samfylking-
unni. Hún á að bjarga
Sosialistaflokknum, en
eyðileggja Ajþýðuflokkinn.
Raforkumálin og
Þjóðviljinn. f
_
Þjóðviljinn þykist vera
mjög sár yfir því, að mál-
efnasamningur nýju stjórn
arinnar mælir svo fyrir, að
100 millj. kr. lántaka vegna
raforkuframkvæmda i
dreyfbýlinu skuli setja fyr-
ir lántöku vegna framhalds
virkjunnar Sogsins.
Hver sæmilega skynibor-
inn maður sér, að hér er þó
ekki um annað en sjálfsagt
rétlætismál að ræða. Þeir
landshlutar, sem hafa beð
ið meðan komið var upp
virkjunum við Sogið og
Laxá, eiga nú rétt á því, að
þeirra málum sé nokkuð
sinnt áður en auknum virkj
unm er haldið áfram á hin
um fyrri stöðum.
Þjóðviljinn þekkir hins-
vegar ekki þau sjónarmið,
að reynt sé að gæta rétt-
lætis og jafnaðar. Og ekki
gengur honum heldur til á-
hugi fyrir virkjun Sogsins.
Það sést bezt á því, að hefði
stefnu kommúnista verið
fylgt, væri enn ekki byrjað
á þeirx-i virkjun við Sogið,
sem nú er að verða lokið.
Tilgangur kommúnistá
með þessum skrifum er sá'
einn að vekja úlfúð og
sundrungu í þeirri von, að
það tefji fyrir framkvæmd
um.