Tíminn - 23.12.1953, Qupperneq 5

292. blað.
TÍMINN, miðvikudagmn 23. desember 1953.
1
Miðvihud. 23. des.
EVIeginhættan
Fyrir ári síðan fóru fram
forsetakosningar í Banda-
ríkjunum. Demokratar voru
búnir að fara með völd í tutt
ugu ár og hafði stjórn þeirra
reynst Bandaríkjunum mjög
vel. Þeir höfðu í kjöri mann,
sem tvímælalaust var síst
minni hæfileikamaður en
frambj óöandi republikana.
Samt biðu demokratar ósig-
ur. Ein meginorsökin var sú,
að bandarískir kj ósendur
halda fast viö þá venju, að
skipta um stjórn með hæfi-
legu millibili. Stjórn ýmsra
stórborga hefir sýnt þeim,
að þegar sami flokkurinn
fer lengi með völd, þrífst í
skjóli hans margvísleg spill-
ing og kyrstaða. Því er nauð
synlegt að skipta um öðru
hvoru og lofa nýjum mönn-
um að sýna, hvaö þeir geta.
Þetta sjónarmið átti einn
drýgsta þáttinn í sigri repu-
blikana á síðastliðnu hausti.
Af hálfu demokrata var
mjög eindregið varað við því
að láta republikana fá völdin.
Þeir væru svo klofnir inn-
byrðis, að þeir gætu ekki
stjórnað. Þeir myndu leiða
kreppu yfir þjóöina. Sundur-
lyndi þeirra myndi veikja á-
lit Bandaríkjanna út á viö.
Að öllu þessu voru færð meira
og minna sterkar líkur. Þó
mátu bandarískir kjósendur
það meira að fylgja hinni
gönjlu hefðbundnu* venju að
skipta um stjórn með hæfi-
legu millibili, því að þeir óttuð
ust; að ofmikil spilling gæti
skaþast í skjóli demokrata,
ef þeir færu lengi með völd.
Vissulega má um það deila,
hvort bandarískir kjósendur
hafi valið rétt í seinustu for-
setakosningum. Hitt er hins-
vegar ómótmælanlegt, að
með vali sínu héldu þeir í
heiöri hinni hefðbundnu
engilsaxnesku reglu að
skipta um stjórn með hæfi-
legum fresti, en sú regla á
vafalaust einn drýgsta þátt-
inn í hinni farsælu stjórn-
málaþróun, sem Engilsaxar
hafa búið viö seinustu manns
aldrana, þótt benda megi á,
að stundum hafi þeim mis-
tekist kjör af þessum ástæð-
um. Það vegur þó ekkert upp
á móti þeirri farsælu þróun,
sem þessi regla hefir tryggt,
þegar skyggnst er yfir lengri
tíma-
Það er vissulega gagnlegt
fyrir- Reykvíkinga að hafa
þetta fordæmi Bandaríkja-
manna vel í huga, þegar þeir
velja 'sér bæjarstjórn í næsta
mánuði. Sami flokkur er nú
búimt að stj órn bænurn ó-
slitið í nær 30 ár. Það gildir
ekki hið sama um hann og
demokrata í Bandaríkjunum,
að hánn hafi stjórnað vel
eða hafi mikilhæfum forustu-
mönnum á að skipa. Hann
hefir stjórnaö illa og hefir
ekki upp á neitt mannval að
bjóða.eða a. m. k. teflir hann
ekki -slíku fólki fram við
stjórn bæjarmálanna. í
skjóli hinnar löngu stjórnar
setu hans hefir dafnað marg
vísleg spilling, takmarkalaus
klíkuskapur og kyrrstaða á
flestum sviðum. Það er því
vissulega kominn tími til þess,
að á þessu verði gerð breyting
og einrseði þessarar spiltu
ÚR VESTURVEGI
Ferðasaga eftir Þórodd Guömundsson
Það hefir um langt skeið
verið háttur fræðslumála-
stjórnarinnar íslenzku aö
veita árlega einhverjum
kennara.sem átt hefir að baki
alllangan starfsferil og
reynzt dugandi í störfum sín
um, ársfrí frá kennslu, enda
færi þá kennarinn utan,
stundaði framhaldsnám eða
kynnti sér - skóla- og menn-
ingarmál þeirra þjóða, sem
hann gisti.
Nú þykist ég vita, að ein-
hverjir muni segja um þetta:
„Þarna er eitt dæmið um
fjárbruðlið og vitleysuna,
sem viðgengst hér á íslandi,
því að vitaskuld er þetta
ekki nema eins og hvert ann
að lúxusflakk“.
Þeim, sem kynnu að hafa
þessa skoðun, vildi ég benda
á að lesa bók Þórodds Guð-
mundssonar, skálds og kenn
ara, Úr vesturvegi, þar sem
hann skýrir frá vist sinni
með þeim þjóðum, sem við
íslendingar kölluðum til
forna Vestmenn, því að það
er fyrst af þeirri bók aö
segja, að við lestur hennar
féll ég aftur og aftur í stafi
yfir óþreytandi áhuga Þór-
odds og þéim eindæma erli,
sem hann á sig lagði til þess
aö kynna sér hvaðeina, er
hann taldi að mætti hafa
gildi fyrir hann til aukinnar
þekkingar á fræöþlumájum
Breta, íra eður Skota, en einn
ig á skáldskap íra og Skota,
leiklist, hljómlist, byggingar
list, myndlist þjóðlegum
minjum, þjóöháttum og trú-
arlífi.
Þóroddur Guðmundsson og
kona hans flugu síðan til
Skotlands fyrsta vetrardag ár
iö 1948 og héldu síðan suður
til Nottingham á Englandi.
Þar sótti Þóroddur fyrir-
lestra um uppeldisfræði í há
skólanum, en heimsótti einn
ig fjölmarga barna og ung-
lingaskóla og kynnti sér þar
kennslu og fyrirkomulag. Um
miöjan desember fóru þau
hjónin til írlands, og þar
dvöldust þau síðan fram á
vor. Þóroddur hlýddi á fyrir
lestra um bókmenntir í fleiri
en einum írskum háskóla
kom í alþýðuskóla, ferðaðist
víða um land og sá eða
heyrði flest það, sem hann
taldi sér geta orðið til fróð-
leiks og þroska. í öndveröum
júní lagði hann leið sína til
Skotlands og kynnti sér þar
einkum ýmsar minjar, sem
bundnar eru við skáldin
Walter Scott og Robert
Burns og skáldskap þeirra. í
júnílok héldu þau svo heim
til íslands, Þóroddur og kona
hans.
Þóroddur skýrir fra ýmsu
| athyiglisvlerðu frá Englandi,
og hugðnæmur og skemmti-
legur er kaflinn, sem fjallar
um skórskáldin skozku, Scott
og Burnes. Hefir Þóroddur
einkum lagt rækt við Burns
og þýtt eftir hann ágæt
| svo er farið högum almenn-
t ings víða í hinu írska ríki,
sem marka má af bók Þór-
odds.
í inngangsorðum bókar
jsinnar segist Þóroddi á þessa
leið:
„Veturinn 1949 spuröi
enskur háskólakennari ís-
lenzkan stúdent, sem stund-
aði nám í Englandi, hvort
hann liti svo á, að íslend-
ingar væru í reyndinni sjálf-
stæð þjóð. Kvað stúdentinn
já við spurningunni. Prófess- ar
orinn kvaöst hins vegar elcki
líta svo á, að þeir væru raun
verulega frjálsir. En hann
bætti við: „Bretar eru ekki
frjálsir heldur.“ “
Síðan segir Þóroddur:
„Ég hef svo áreiðanlegar
heimildir fyrir sögunni, að ég
efa ekki, að hún er sönn. Ég
efa ekki heldur, að prófess-
orinn var dómbær um það,
sem hann sagði. Hann var
kennari í hagfræði eða ein-
hverri skyldri grein.“
Merkllegur
samanburður
Blöð kommúnista og krata
hafa undanfarið haldið því
fram að oflítið hafi verið
lagt fram af hálfu hins opin
bera til íbúðarbygginga i
kaupistööum og kauptiúnum
hin síðari ár. í tilefni af því,
er ekki úr vegi að rifja upp
samanburð þann, sem Stein-
grímur Steinþórsson félags-
málaráðherra gerði í cldhús
dagsumræðunum á framlög-
um til þessara mála fyrr og
nú. Samanburöur þessi náði
til framlaga ríkisins til verka
mannabústaöa, til útrýming
heilsusþillandi húsnæðlis
og til Iánadeildar smáíbúða.
Samanburður ráðherrans fer
hér á eftir:
Arin 1944-1946 sat við vöhl
hér á landi samstjórn Sjálf-
stækisflokksins og komma og
krata. Framlög til verka-
mannabústaða voru þau ár
735 þús. krónur að meöaltali.
Það, sem þessi ár setti megin-
svip á byggingarframkvæmdir
Reykjavíkur og jafnvel víðar
um land voru hinar óhófs
þykir honum hvort tveggja
í senn, merkilegur og nýstár-
legur, já, honum stendur
jafnvel stuggur af honum.
| Mér er aftur á móti á ann-
an veg farið. En það er
tvennt við þessa frásögn,
1 sem mér finnst vert að minn-
last á. Annað er trúin á hinn
Árin 1947—1949 þegar sam-
stjórn Framsóknarflokksins,
Sjálfstæðisflokksins og Al-
þýðuflokksins, undir forsæti
þess flokks, fór með völd voru
framlög ríkisins til verka-
mannabústaða rúmlega ein
milljón króna að meðaltali
þau 3 ár. En árin 1950—1953,
eða þau hartnær 4 ár er sam
stjórn Framsóknarflokksins
, . stóru og rándýru villu-bygg-
„ u pab er auðheyrt a tónin-; jng.ar> sem voru reistar og
kvæði. Þykir lesandanum um } frásöSn Þórodds, aö dóm , j)VÍ nær allt tiitækt f jármagn
heldur van en of það, sem U1’,..í1/n,S...breZ^a...„í)1°í.eSf°.rf tn íbúaðarbygginga var fest í
um Burns er sagt og líf hans.
En ýtralegast greinir Þór-
oddur frá írlandi, enda
dvaldi hann þar lengst. írar
, eru sérkennileg og merkileg
þjóð, og sannarlega er sá
Inokkurs vísari um þá og|
Iþeirra, sem lesið hefir bók
iÞórodds. Hann lýsir landinu , ,
™ . . enska professor, sem er kenn
og fólkinu, þjóðháttum, tru Jgfræði eða i einhverri
og mennmgu, ræðir um listiri , ... „ . --- -----------------------
jog bókmenntir, segir írskar, s^^ri ^11^'^ | Sjálfstæðisflokksins hefir
helgisögur og birtir írsk'p Ó.f, ° , hah aHs ekki j farið með stjórn landsins hef
Ikvæði, sem hann hefir þýtt.|neitt toetl1 skúyiðl U1 a® i ir að meðaltali verið lagt fram
Er margt mjög gott um íra SæmaUm £6SS1 “t,1 en 7lð , til verkamannabústaða um 3.8
i gáfur þeirra og tijúhneigð,: bÓr°ddar' barna barf. ef ,k j millj. króna Heildarframlög
en sú „heimspeki eymdar- bagfræÖ1 eöa aðra s^lda |411 verkamannabústaða árin
,innar“, sem virðist hafa! fl*ölgrem ^1,1 .^1! 8Sa ka'; 1944—1953 hafa numið fast
sterk tök á ærnum hluta Málm hSg3a flost fynr greind via 20 millj. kr>) en af þeirri
þjóðarinnar, er mér engan kJerS Þess manns> sein vel erjupphæð hafa um þrír fjórðu
veginn geöþekk og virðist dómbær> hefir fylgzt sæmi hIutar fengið meðan fyrrver
. hún ekki verð eftirbreytni.!lega vel meS .þvi’ sem gerzt: andi og núverandi ríkisstjórn
Itqía ihefir i heimmium, og hugsað .. ..
,Leið Ira sem annarra Þioða' Hitt er sá skiln-
i hlýtur fyrr eða síðar að nm paÖ ’ ‘- ‘ Hltt ,er sa Sk 1
, liggja til aukinnar tækni-1 !ngur’ sem þarna kemur fram ___________________ _______
legrar menningar, meiri þæg ’a. sialfstæ.01 og f 1 ^1S^áls' S-jöricga. í öfugu hlutfalli við
jinda, betri heilbrigSishittaIT,fe„dí b
jOg menmlegra lifs. Og ems
l hefir í heiminium, og hugsaö, f0r meg vöid. Þetta yfirlit sýn
ir greinilega að framlög til
verkamannabústaða eru al-
afhroð, svo frumstæðir sem
’nú eru lífshættirnir og svo
i sem farið er skapferli íra.
Mjög fastlega æskja þeir
þess, írskir sjálfstæðismenn,
að fylkin i Norður-írlandi,
sem enn lúta Bretum, sam-
einist írska ríkinu, en hætt
er við, að dráttur verði á
þeirri sameiningu, meðan
valdakliku verði brotið á bak
aftur.
Sjálfstæðisflokkurinn reyn
ir vitanlega með ýmiskonar
áróðri að blekkja kjósendur
til að veita hinni spiltu borg
arístj órn sinni brautargengi
enn á ný. Hann segir, að
glundroði muni skapast í
stjórn bæjarmálanna, nema
hann haldi völdunum áfram.
En hvar hefir skapast glund
roði í bæjarstjórn, þótt einn
flokkur hafi ekki haft meiri
hluta? Er glundroði á Akur-
eyri og Akranesi, svo aðeins
tvö venjuleg bæjarfélög séu
nefnd, þar sem enginn einn
flokkúr hefir meiir(ihluta í
bæjarstjórn? Er glundroði á
Alþingi, þótt enginn einn
flokkur hafi þar meirihluta?
Þannig má halda áfram að
nefna dæmin, sem hrekja
þessa glundroðakenningu í-
haldsins.
Þaö er því vissulega ekki
glundroðahættan, sem Reyk
víkingar þurfa að óttast mest
í sambandi við bæjarstjórn-
arkosningarnar. Miklu meiri
hætta er fólgin 1 því, ef íhald
inu tekst að halda meirihlut
anum áfram og tryggja á-
fram spillinguna og kyrrstöð
una, er nú ríkir í stjórn bæj-
arins. Glundroðaskraf íhalds
ins má ekki verða til þess,
að menn láti sér sjást yfir
þessa meginhættu.
og sjálfstæð sé engin þjóð,^ríkisstjórn. Þegar báðir þessír
og aðrar þjóðir, meðal annars sem Þnrfl að leggja ^ slgflokkar voru í ríkisstjórn, var
! við íslendingar verða þeir að meiu eba mmni hoft eba Jafn i langminnst framlag til verka
1 Islendmgar’ veröa Þeir vel byrðar, vegna samskipta' mannabústaffa> óí nokkuff
við aðrar þjóðir og sameig | þegar kommnar hrökkluðust
inlegs öryggis, þá mundu lir stjorn) en ffx j)0 Jangsam-
lega mest þegar kratar voru
einnig íarnir fyrir borð. Það
er von aö háttv. stjórnarand-
stæðingar séu hreyknir af
þessum afrekum.
Lögin um útrýmingu heilsu
spillandi húsnæðis voru sett á
nýsköpunarárunum 1944—’46,
en algjörlega láðist að ætla
nokkurt fé til þess að fram-
kvæma þau, svo að framlög
þessara ára voru engin. í tíð
stjórnar Stefáns Jóh. Stefáns
sonar 1947—1949 var varið
rúmum 6 milljónum króna
samkvæmt þessum lögum.
Svo að segja sömu upphæð
var varið af fyrrverandi ríkis
stjórn árin 1950-1952. Má því
segja að ekki hallist á um
þetta atriði þessi tvö þriggja
ára tímabil. — Af þeim hart-
nær 13 millj. króna, sem varið
hefir verið úr ríkissjóði til í-
búðarbygginga, samkvæmt
þessum lögum, hafa um þrír
f jórðuhlutar falliö í hlut
Reykjavíkur, en um einn
fjórði hluti til 9 annarra
kaupstaða og kauptúna. —
Fyrrverandi ríkisstjórn lét
undirbúa og setja löggjöf um
(Framha á 6. síðu.).
, ganga í gegnum þann hreins-
, unareld, sem umskiptin
munu reynast, oghætt er við, þær ekki vera margal, þjóð-
að þeir gjaldi þa ekki Utið p nar . veröldinni> semPtal„
izt gætu frjálsar og sjálfstæð
ar. Og ég — fyrir mitt leyti
— hefi gert mér þess fulla
grein — og það fyrir löngu,
að frelsi og sjálfstæði þjóða
í hinni afstæðu merkingu er
með öllu óhugsanleg í fram-
tiðinni, ef friður og öryggi á
aö ríkja í heiminum. Hitt er
svo annað mál, aö það mun
ávallt verða talið ófrávíkj-
anlegt skilyrði fyrir því,\að
þjóð geti talizt frjáls og sjálf
stæður aðili í samtökum þjóð
anna — seinna Sambands-
ríkjum heims — að hún
verndi þjóðerni sitt og þjóö-
lega menningu, sé fjárhags-
lega sjálfstæð og standi að
sínum hluta undir þeim fjár-
hagslegu byröum, sem fylgja
munu gæzlu alþjóðlegs ör-
yggis og kostnaöi við önnur
þau mál, sem jafnt veröa í
allra þágu.
En þá er að víkja aftur aö
bók Þórodds almennt, og
hvað sem þessu líður, er hún
gott rit og hið athyglisverð-
asta. Hún er full af gleöi yf-
ir hverri nýrri reynslu, hverj
(Framhald á 6. síðu.)