Tíminn - 02.03.1954, Page 4

TlMINN, þriffjudaginn 2. marz 1954.
50. blaff,
Jón H. Þorbergsson.
Orðið er frjálst
Rafraagn inn á hvert heimili
Rafmagnsmálið er skemmti
legt og dýrmætt. Það er stórt
nauðsynjamál. Það er sjálf-
stæðismál, og það er sam-
eiginlegt mál allra landsins
barna. Kraftur fallvatnanna
er meðal dýrmæustu hlunn-
inda þessa lands, orka tekin
í nauðsynlega þjónustu, sem
gerir þjóðina sterkari í sjálf-
stæðisbaráttunni.
Þessu máli er nú þegar mik-
ið á veg komið og allir húsráð
endur í landinu óska þess ein
dregið, að fá rafmagn í- sína
þjónustu.
Þar eð ríkið hefir tekið að
sér að vinna þessu máli fram-
gang, byggja stór orkuver,
leggja og reka samveitur,
dreifa rafmagninu til heimil-
anna, er því náttúrlega skylt
að taka jafnt tillit til allra
þeirra þegna ríkisins, er til
mála geta komið við samveit-
ur rafmagns og getur heldur
ekki gengið framhjá því að
aðstoða þá, sem verða. að taka
rafmagn frá smárafstöðv-
um og einkarafstöðvum.
Framkvæmdarvaldinu er
mikill vandi á höndum í úr-
lausnum þessa máls. Þéttbýl-
ið hefir orðið á undan með
að fá rafmagn og það raun-
ar af skiljanlegum ástæðum.
•— Það hefir, meðal annars,
orðið til þess að draga fólkið
þangað, frá strjálbýlinu.
En nú er röðin komin að
sveitunum. Þangað þarf jaf-
magnið að koma sem allra
fyrst að mögulegt er, til að
efla þar skilyrðin til búsetu,
sem svo mjög nauðsynlegt er,
til meira jafnvægis í atvinnu
háttum þjóðarinnar, þannig
að sem flestir stundi fram-
leiðsluna. Því fjölmennari sem
sá hópur er með þjóðinni,
þess sterkari verður hún í
sjálfstæðismálum sínum öll-
um.
Af því að allir húsráðendur
til sveita, eiga svipaðar kröf-
ur á hendur hins opinbera um
aðstoð til að fá rafmagn og
af því að leiðsla þess um sveit
ír landsins er þegar hafin,
verður óhjákvæmilegt annað
en að fullnægja þessari þörf
sveitanna, á sem skemmstum
tíma. Hjá því verður ekki
komizt, þótt það kosti mikið
átak. En málið er svo gott og
þjóðhollt, að það verðskuldar
miklar fórnir.
Samkvæmt skýrslum frá raf
orkumálanef’nd, horfir málið
þannig við í sveitunum nú, að
aðeins 11 hundruð sveitabýli
hafa þegar fengið rafmagn.
Sumpart frá samveitum og
sumpart frá einkastöðvum.
!Um 2700 býli hafa enn mögu-
leika til að fá rafmagn frá
samveitum úr stórum orku-
stöðvum, en um 1700 býli, sem
enn vantar rafmagn, verða
áð fá það frá smástöðvum,
eða einkastöðvum. Hér er því
mikið verkefni fyrir höndum,
sem ljúka verður á sem ailra
stytztum tíma, vegna brýnna
þarfa og jafnréttis við þegna
rikisins.
Hve miklu ríkið muni þurfa
til að kosta, til aðstoðar við
þau 4400 sveitabýl'i, sem í dag
vantar rafmagn, liggur ekki
Ijóst fyrir. Áætlað er að í sam
veitunum kosti rafleiðslan, út
af fyrir sig, um 45 þúsund
krónur á býli, með undir og
um 1000 metra vegalengd á
hvern notanda í samveitunni.
Gæti sú áætlun staðizt gagn-
vart þeim 27000 býlum, sem
skilyrði hafa til að fá raf-
magn frá samveitum, yrði það
alls út af fyrir sig — 121,5
milljón krónur. Frá þeirri upp
hæð dregst svo heimtaugar-
gjald, áætlað 10 þúsund krón-
ur á býli (hér í hreppi yrði
það miklum mun hærra). Það
gerir 27 milljónir króna. Eftir
yrðu þá 94 ý2 milljón króna,
sem ríkið þarf að leggja fram,
til að leiða rafmagn frá stærri
stöðvum heim á þessi 2700
býli, ef 45 þúsund króna á-
ætlunin hækkar ekki. Ef til
vill mætti gera sér vonir um,
að hún lækkaði. Þetta út af
fyrir sig eða þessar 94i/2 millj.
er ekki há upphæð, ef henni
er jafnað niður á nokkur ár.
En svo kemur hér margt fleira
í kostnaði, sem ekki er á
mínu færi að áætla.
En það verður að ríkja bjart
sýni um þetta mál, heilt yfir
með þjóðinni, af því það er
svo þarflegt og svo glæsilegt.
Það þarf að ríkja skýr og
framsækinn skilningur og
skyldutilfinning hjá alþjóð
um það, að rafmagnið komist
til notkunar inn á hvert ein-
asta heimili í landinu og það
sem allra fyrst. Þeir, sem baða
i rafmagninu og hafa það með
góðum kjörum, samanborið
við aðrar aðstæður og hafa
góðar fjárhagsástæður, eiga
allir að lána ríkinu fé, til að
lyfta þessu grettistaki nú með
rösklegu átaki. Þetta er sam-
eiginlegt nauðsynja- og sjálf-
stæðismál fyrir okkur öll, fyr-
ir framtíð lands og þjóðar.
Hræðsla við örðugleikana
að koma þessu máli til fullr-
ar framkvæmdar, má ekki
vera tií, af því að þetta er
sjálfsagður hlutur. Þjóðin hef
ir, á tiltölulega skömmum
tíma, lyft grettistökum til
sameiginlegra nota fólkinu og
þetta verður bara eitt af þeim.
Nú hljóða síðustu fjárlög upp
á upphæð, sem er yfir 400
milljónir króna og þjóðin læt-
ur sig hafa það að leggja fram
150 milljónir króna, á ári, til
tryggingarmála. Þetta er mik
ið fé, í samanburði við stærð
þjóðarinnar, svo að það er
ekkert lítið, sem hún virðist
geta.
I Annars finnst mér og mörg
um fleirum, það mjög athygl-
isvert, við fjármálastjórn rík-
isins, hve lítið af því fé, sem
þjóðin leggur til, í alla ríkis-
| ráðsmennskuna, kemur til
verklegra framkvæmda, sam-
anborið við þarfirnar þar,
með tilliti til hinnar miklu
fjárhæðar, sem ríkið hefir nú
árlega úr að spila.
í Þörfin á verklegum fram-
kvæmdum er ótvíræð, þegar
t. d. athugað er rafmagnsmál
ið og það, að þjóðin er aðeins
að byrja að rækta landið, þar
sem hún á sín höfuölífsskil-
yrði í framtíðinni.
Við höldum, að þar kæmi
að — og það jafnvel fyrr en
| varir — að gera verði mikla
og róttæka endurskoðun á
■allri fjárveitinga löggjöfinni
'og breyta henni þá til meira
I samræmis við nauðsynlegustu
! sameiginlegar verklegar fram
kvæmdir og til meira sam-
|ræmis við tekjumöguleika
þjóðarinnar.
| í þessu sambandi má t. d.
benda á launalöggjöfina,
skólalöggjöfina og trygginga-
löggjöfina. Þetta yrði mikið
vandamál og má ekki veröa
persónulegt. Hér er aðeins
bent á stórmál. En greiðslu-
þenslan á mörgum sv,iðum
hins opinbera, er áreiöanlega
komin úr hófi fram og úr
réttu samhengi við alla af-
komumöguleika, sem allir fel-
ast í framleíðslunni Og Um-! / tilefni af umræðum Hinriks í
bótunum þar. Margt í fram- útverkum og Gunnlaugs Péturs-'
lögunum miðar að því að gera sonar hefir áhoríandi sent eftir-
fólkið að lélegum borguruní, farandi línur:
eins og t. d. það, að ekki má
ætla hjónum að sjá, óstudd- ”lax" siluns:svciðl. val’ snar
um, nema fyrir einu barni. og “lklIsverður þattur 1 llfl U?P'
Það eru þo tll, enn 1 dag, ptangárvallasýslu. Hið holla og kraft
mörg görnul hjón, sem Séð mikia nýmeti gerði þá fyrrum
hafa um að koma vel til greindari, hraustari og harðari en
manns, allt að 20 börnum, án nábúa þeirra í lágsveitum, þótt ekki
nokkurrar opinberrar aðstoð- entist það tii þess að gera þá alla
ar til þess. Þessar athuganir að skáidum og spekingum, eins og
heyra kannske ekki til raf- Sighvatur Þórðarson varö af lax-
magnsframkvæmdum. En ég inum ur Apavatni.
tel það ekki útilokað, að hægt
mundi að snara framlöa á A nltJandu 0,d °S reyndar fyrr
munai aa spara íramiog a sandkóf beztu veiðiVötn Rangæ-
sumum liðum fjárlaganna og inga> svo fatt eða ekkert minnir a
ilGgSja það fé í rafmagnið. þau lengur nema bæjarnöfnin Reyð
í málefnasamningi núver- arvatn og Vatnagarðar, en önnur
andi stjórnarflokka, var því eyddust af ofveiði. Vatnasvæði Hvít-
heitið að tryggja til þessara ár var enn víðara og vatnsmeira
framkvæmda 25 milljóna °s Þ°ldi lengur mikla veiði, en svo
króna framlag á næstu árum, for Þ° að veiðin tók einnig að
• sumpart með auknum fram- Þverra Þar. emkum eftir að lág-
lögum úr ríkissjóði og sum- jSnenn hoíu velðar 1 01vesa,
part með því að tryggja raf- út af þessu hófust
úfar með
orkusjóði lán til framkvæmd- hændum þeim, sem niðri búa við
anna. Eg tel sjálfsagt, að jökulárnar, og hinúm, sem upp við
stjórnarflokkarnil’ rnuni bergvatnsárnar búa, en þeir síöar-
standa við þessi heit Sín. Ekki nefndu höfðu öldum saman setið
er gert ráð fyrir nema 11 millj einir að veiðinni eins og fyrr er
ónum, á þessa árs fjárlögum, £etið-
til raforkuframkvæmda. — j _ _ .
tt T-, „ , • -* 1 Þegar alllangt var komið fram
Um lantokur til raforkusjóðs 4 20 öldina kom þriðji aðilinn til
er ekki kunnugt enn. Ríkið a sögunnar. Það voru efnamenn í
I að bjóða enn út innlent lán Reykjavík, sem vildu skemmta sér
j til þessara framkvæmda. Það við laxveiðar í sumarleyfum sín-
eru margir einstaklihgar, um. Fyrst ætluðu þeir að kaupa
| stofnanir og félagasamtök til veiðina undan jörðunum, en þá
í landinu, sem geta lánað fé Ekarst löggjafinn í leikinn og brá
j til þessara merkilegu raforku fætl fyrir ?að- En ?elr voru ekkl
framkvæmda og allir þeir, úr le.ik.að heldur- Nu urðu þeir
jsem geta lanað nkinu fe til andi áhuga fyrir ræktun laxastofns
þenra, eiga að geia það, vegna ins og fundu jjrátt upp slagorð, er
j þegnskaparins þá, ef áhuginn Síðan hefir verið trúarjátning
er ekki til staöar. I manna í þessum málum og hljóðar
Ég tel, að þrátt fyrir líkan svo, að lax, sem veiðist í net, hrygni
rétt allra, sem enn vantar raf ekki, en stangaveiði sé aiveg mein-
' magn á heimili sín, um að- laus- °§ Þeim tókst að etja bænd-
stoð til þess frá ríkinu, hljóti um saman °s fá lög samin og reglu
þó það að sitja í fyrirrúmi að gerðir staðfestar °S samkvœmt
lj ", ,. . / , þeim, er veiðm tekm af bændum,
dreúa ut þeirn orku, sem til sem eiga þó yeiðina> en þeir sjálíir
er orðm við Sogið og Laxa. stangaveiðimennirnir sitja einir að
.Þjóðin hefir ekki efni á því bráðinni fyrir nálega enga greiðslu
að geyma þá orku ónotaða eða jafnvel stórgróða, þegar vel
j vegna framfaramála — í iðn- veiðist. Tii þeirra ná lögin ekki.
aði og jarðyrkju —, vegna'
I gjaldeyrismála og svo vegna' Þesar FísWræktarfélag Árnes-
þess, hvernig fjármagn er til mgf’ svo nefndlst Það víst,- var
jorðið við að byggja upp stór- stofuaf’ var, Þegart 1 St%
I , . ~ „ t . að þvi að leigja stangveiðimonn-
oikuverm við Sogið og Laxa. um alla veiðina tii iangs tíma fyrir
Raforkumálasj óður þarf bara hreint smánargjald. Það var rétt
| meira fé árlega úr að spila eins og það væri aðaltilgangurinn
til framkvæmda heldur en 25 með stofnun félagsins, þótt áferð-
’ milljónir, nú næstu 5 árin, af arfallegra nafni og glæstari til-
'því það er ekki hægt að láta eansi væri hátt veifað og enn sé
suma bíða og bíða. Allir hafa velfað’ sbr- ereln Gunniaugs Pét-
sama rétt. Málið er stórkost- urssonar-. siðan hafa stangveiði-
|lega mikilvægt allri þjóðinni
nú og um alla framtíð. Því
menn setið að veiðinni, en bænd- j
ur hafa setið hjá með sárt ennið
og þjófskenningu eina að launum.
verður hér að taka vel á.
Það verður ekki gengið fram 1 stangvciði er skemmtun, sem
hjá sveitamenningunni, ef greiða ber fyrir eins og hverja aðra
þjóðin ætlar að halda í og skemmtun, er menn sækja. Það er
efla þjóðlega menningu. Nú hin mesta fjarstæða og ranglæti
verður að leggja rafmagnið gegn eieendum veiðinnar að stang-
um sveitirnar. Þar eru fram- veiöimenn skuli auk skemmtunar-
undan nýir framfaratímar í innfar !lð að velða ]axfog drepa
, . J hafa oft og einatt storfe upp ur
ræktun og oðrum umbótum, þvi að skemmta sér.
með miklum útflutningi land Meðan svo er, má búast við að
búnaðarframleiðslu. erfitt reynist að koma með öllu
Bændur þurfa líka hver og i veg fyrir launveiði bænda, þegar
einn að taka toluvert á, til að svona ósanngjarnlega er í pott-
notfæra sér hið komandi raf inn buið-
magn, með útbúnaði öllum I
heima fyrir og greiðslum öll-' Ent,a Þ6tt stangveiðxmenn standi
um i sambandi við toku raf- uppi og Jdrepi hverja einustu
magnsms. En þeir óttast þröndu, sem þeir verða varir við
hvergi þá erfiðleika og hafa ______________________________
eindreginn áhuga fyrir þessu j
framtíðar og sjálfstæðismáli
lands og þjóðar.
og noti til þess öll hugsanleg ráð,
svo sem gleraugu til þess að geta
betur séð ofan í vatnið, skal það
ekki bregðast, að 'þeir þykjast jafn
an vera að Vinna að ræktun veið-
innar. Það er þessi vorhugur, sem
Gunnlaugur Pétursson fer svo fögr-
um orðum um, en sem1 í reýndirini'
er ekki annað en veiði- og" dráps-
hugur.
Hvemig hefir svo stangveiðimönn
unum géngið að rækta upp árn-
ar? Gunnlaugur Pétursson svarar
því og sýnir fram á með tölum
að veiði hefir farið ört dvinandi
allt til þessa og enda þótt ég áliti.
að yfirleitt sé ekki niikið að marka
tölur hans, er þetta þó staðreynd,
sem sýnir blákalda reynsluna af
hinni hóflausu stangaveiði í vatna-
svæði Hvítár undanfarin ár.
Þannig má þetta ekki ganga, það
verður að bjarga veiðinni. Ég skora
á bændur í Árnessýslu að taka nú
þegar til sinna ráða, reka alla stang-
veiðimenn af höndum sér hversu
fagurt sem þeir rnæla og loka án-
um gjörsamlega í nokkur ár, bæði
fyrir sjálfum sér og öðrum.
Ef þeir gerðu það, myndk veiðin
tvímælalaust stóraukast á skömm-
um tíma. Um það er ekki hægt að
deila. Slík friðun yrði líka auðveld
í franjkvæmd, þar sem lög og reglur
myndu þá ná jafnt til allra og við
engan væri að metast um hagn-
aöinn. ^
Einhver myndi nú spyrja, hver
ætti að kosta eftirlitið með ánum,
ef eitthvert eftirlit þyrfti, sem
vafasamt er. Því svara ég þannig:
Ef hið opinbera staðfestír reglú-
gerð, tekur það um leið á sig skyld-
una til að framkvæma hana. Ég
þekki þess engin dæmi, að sökudólg
arnir eigi að kosta eftirlitið með
því að lögunum s.é :hlý;tf eins og
því svo vísdómslega hefir verið
fyrir komið til þessa.
Þegar svo árnar hafa staðíð frið-
aðar í fáein ár, kemur til mála
að leigja stangveiðimönnum veiði
aftur, en þá verða bændur, sem
veiðina eiga, að gæta þess vand-
lega að takmarka mjög veiðitím-
ann og veiðina sjálfa og Iáta stang-
veiðimenn aldrei oftar gerast hús-
bændur yfir henni. Og að síalf“
sögðu ber að selja þessa veiði svo
háu verði, að enginn geti grætt
fjárhagslega á að skemmta sér við
veiðar, frekar en menn ræða á öðr-
um skemmtunum.
Ég vona, að bændur taki þessari
tillögu minni af skilningi og íhugi
hana. Hitt veit ég fyrirfram, að
stangveiðimenn og útsendarar
þeirra muni kosta kapps um að
bregða fyrir hana fæti og senda
til þess marga Gunnlauga með fag
uryrði á vörum, en veiðihug eða
grimmd í hjarta.
Grein Hinriks á Útverkum var
að flestu leyti vel rituð og skyn-
samleg, en ég held, að hann þurfl
að athuga betur það, sem hann
sagði um Þjórsá og laxaklakið í
jökulvatni. Það er eins og maður-
inn þekki ekki Kálfá í Gnúpverja-
hreppi, sem fyrir ekki'mörgum ár-
um var krök af laxi seint á haust-
in.
Það er freistandi áð fara um
þetta mikilsverða mál fleirum orð-
um, en ég læt hér staðar numið.
Ég óska Árnesingum þess, að þeim
auðnist að hrífa veiði sína úr þeim
tröllahöndum, sem hún nú er, og
hefja hana aftur til vegs • og virð-
ingár, bcrnum sveitarinuar til á-
vinnings og þroska."
Áhorfandi hefir lokið máli sínu.
Starkaður.
AuqtyMh í Tmamm
Gerist áskrifendur
að TIMANUM
Áskriftasími 2323