Tíminn - 15.05.1954, Blaðsíða 4

TIMINN, laugardaginn 15. maí 1854.
108. blað.
J'ökull Jakobsson:
Síðari grein
Leikhús og leikskólar í Vínarborg
Sérstakur og sjálfstæður
þáttur í leikhúslífi Vínar eru
hin svonefndu kjallara'leik-
hús (avant-gardetheater). Að
vísu tiðkuðust þau að nokkru
i Þýzkalandi og Austurríki
fyrir stríð, en með nokkuð
öðrum hætti, og fluttu þá að
mestu léttmeti og skemmt-
an eina (kabaretta o. s. frv.).
Eftir stríðið þegar leikhúslíf-
ið hófst að nýju, var mikill
hörgull á viðunandi leikhús-
um* flest þeirra voru ónot-
hæf eftir sprengjufall og á-
rásir. En áhugi leikhúsfólks-
ins rénaði ekki, það gerði
sér að góðu húsnæði, sem áð-
ur hefði vart þótt boðlegt
góðum verkum. í Þýzkalandi
var algengt að leikflokkar
byggju um sig í hálfhrund-
um stórbyggingum og höfðu
innan skamms breytt þeim í
leiksvið og áhorfendasvæði,
þótt frumstæður bragur væri
á.
í Vín hagaði betur til. Þar
eru gríðarmiklir kjallarar
undir húsum, sérstaklega þar
sem kaffihús og greiðastaðir
eru, vofu notaðir áður undir
vínámur og vistageymslur.
Kjallararnir undir kaffihús-
um borgarinnar urðu leikhús.
Leikhús þessi eru undan-
tekningarlaust rekin af ein-
staklingum og einkasamtök-
um. Þau krækja sér í fé með
ýmsum hætti. Eitt er til dæm
is að mestu stutt af stúdent-
um, önnur fá beinan stuðn-
ing frá auðmönnum. sem á-
huga hafa á leiklist eða eru
upp með sér af að styrkja
menningarfyrirtæki. Klúbb-
ar eru myndaðir um önnur
þar sem föst félagsgjöld eru
styrkasta stoðin.
Starfslið þessara leikhúsa
er nær eingöngu ungt fólk,
sem lokið hefir leiklistarnámi
og enn ekki fundið leiðina til
frægðar. Snjall leikari þarf
þó engu að kvíða þótt hann
byrji feril sinn í kjallara. Ef
hann sýnir hæfileika á hann
von um öruggari og feitari
samning við stærri leikhús-
in. Það er því mikið vanda-
mál kjallaraleikhúsanna, að
þeim helzt sjaldan lengi á
góðum leikurum , innan
skamms hafa þeir verið „upp-
götvaðir“ af útsendurum
stærri leikhúsanna. Þrátt fyr
ir það er framboð á leikur-
um alltaf svo mikið, að jafn-
vægi helzt, leiklistin í kjöll-
urum er oftast vel í meðal-
lagi og stundum hreinasta af-
bragð.
Vegna aðstöðu sinnar þurfa
kjallaraleikhúsin að vera vel
á verði og hnitmiða leikrita-
val sitt, þau eru öðrum leik-
húsum fremur undirorpin (
duttlungum áhorfandans og
eitt illa sótt verk getur ráðið
úrslitum um tilveru þeirra. ■
Og þau hafa í tvær andstæð- j
ar áttir að horfa: Að fylgj- j
ast árvök með nýjum straum-
um í leikbókmenntunum, |
reyna að keppa við stærri leik
húsin og vera á undan þeim'
með ný og óþekkt verk. í þessu
er mikil áhætta fólgin, eng-'
inn getur—séð fyrir hversu
fyrirtækið muni heppnast. Að
þessu leyti eru þau tilrauna-
leikhús. Til þess að vega upp
á móti áhættunni hafa sum
þeirra tekið það til bragðs aö
sýna innan um gamanleiki
og létt verk, sem vitað er um
að munu ganga og laða þann
ig til sín almenning. Gróðinn
af slíkum sýningum getur þá
bætt upp, ef næsta tilraun
misheppnast.
Framar öllu leggja þau þó
áherzlu á að auka leikmenn-
inguna, flytja verk, sem hafa
meningarlegt — og mannlegt
gildi. Tilvera þeirra er ýms-
um duttlungum háð, aldrei
er að vita, nema að kassinn
verði tómur á morgun og loka
þurfi fyrir fullt og allt, þess
vegna verður oft að tefla á
tæpasta vaðið, enginn hætta
er á að kjallaraleikhúsin
staðni í hóglífi og makræði,
þeirra tilvera byggist á að
flytja áhorfendum sínum nýj
asta æðaslagið í leikmenn-
ingunni.
Bragur allur á kjallaraleik
húsunum er annar og frjáls-
ari en í stærri leikhúsunum,
þar sem allt er föstum regl-
um háð og hnökralaust. Eins
og áður er sagt, eru kjallar-
arnir undir kaffihúsum og
eigendur kaffihúsanna láta
sér nægja sem húsaleigu að
selja gestunum veitingar.
Borð eru á milli sætaraðanna,
veitingar fram bornar í hléi
og fyrir sýningar, gestirnir
sitja yfir rjúkandi kaffibolla
og reykja í makindum, meðan
hetjan berst baráttu sinni á
sviöinu. Minnsta kjallara-
leikhúsið er fyrir marga hluti
skemmtilegt. Það tekur ekki
nema 49 manns í sæti, þar eð
greiöa þarf skemmtanaskatt
af leikhúsum meö 50 sæti og
þar yfir. Gesturinn má búast
við því, að stúlkan, sem tók
við frakkanum hans í fata-
geymslunni, birtist honum
aftur á leiksviðinu sem kon-
ungsdóttir um kvöldið og sá,
sem visaði til sætis, komi í
ljós sem ráðherra eða betl-
ari.
Ef til vill er ótalinn mesti
kostur þessara leikhúsa. Þau
veita nýjum og óreyndum leik
urum oft tækifæri til að
spreyta sig á erfiðum og kröfu
hörðum hlutverkum, sem þeir
ef til vill hefðu þurft að bíða
eftir í mörg ár, hefðu þeir
strax að námi loknu fengið
stöðu við stærri leikhúsin.
Þannig flýta þau fyrir þroska
leikaranna. Ungu leikararnir
vilja heldur koma fram í
gerfi frægra persóna, þó á
kjallaraleiksviði sé, en verða
sýknt og heilagt að sætta sig
við þjónahlutverk í Burgtheat
er.
Starfið í kjallaraleikhúsun-
um er að mörgu leyti frum-
gróður leikmenningarinnar í
borginni. Ekki væri úr vegi
að athuga nokkuð jarðveginn
sem hún sprettur upp af:
Leikskólana, þar sem leikhús-
fólkið fær menntun sína.
Fyrst skal frægan telja hið
svokallaða Max Reinhardt
Seminar, sem útskrifar leik-
ara og leikstjóra. Það er rík-
isstofnun, hefir starfað síð-
an 1929, og var lengst af und
ir stjórn hins heimsfræga leik
stjóra Max Reinhardt, sem
hefir mótað skólann og gef-
ið honum svip og form. Enn
svífur andi hans þar yfir
vötnum. Nemendur skólans
hljóta beztu menntun í leik-
list, sem völ er á, undir leið-
sögn hæfustu sérfræðinga
Auturríkis. Úr þessum skóla
hafa flestir beztu leikarar
þýzkumælandi landa komið.
Eitt er það, sem þessi leik-
skóli getur státað af fram
yfir alla aðra í Evrópu. Það
er fullkomið leikhús, sem skól
(Framhald á 6. síðu.)

ALLT Á SAEV9A STAÐ
Nýkomnar
jeppavélar
Einnig cldri standsettar jeppa-
vélar fyrirliggjandi.
Tökum gömlu vclina yðar uppí
sera grciðslu.
H.F. EGILL VILHJÁLMSSON
Kefur bóndi hefir kvatt sér hljóðs
og fer með stökur sínar að' venju:
„Ilcill og sæll Starkaður!
Gleðilegt sumar, góðir menn og ■
konur,
gæfunnar dísir ykkur veiti lið.
Ennþá er Refur sveitarinnar sonur,
sjóinn þó karlinn stundum
dvelji við.
Þegar snjór fór að þána, kvað
ég þessa stöku:
Þegar sunna þýðir hjarn
þýt ég snemma á fætur.
Vil þó eins og vorsins barn
vaka fram á nætur.
En nú er blessaö vorið komiö og
vorhugur í flestum og þá kveð ég
þessar sléttubandavísur:
Mjöllin þánar, eyðist ís,
aftur vorrar jarðar.
Fjöllin blána, röðull rís
raunir léttir haröar.
Jörðin auða grasi grær,
gaukar hneggja snjallir.
Hjörðin sauða fylli fæi',
fagna seggir allir.
Brautir sléttast, þróast þor
þrýtur fanna styrinn.
Þrautir léttast, veitir vor
vonum manna byrinn.
Og þegar vorsólin ljómar vönn
og skær, kveð ég:
Færir blessun, eykur yndi
Eygló björt um vorsins tíð.
Nærir, hressir, lífgar lyndi,
léttir hjörtum böl og stríð.
Bætir, græðir, sár er svíða,
— svarðar gróður þroska nær.
Lætur flæða Ijósið blíða,
lífsins móðir hrein og skær.
Svo vík ég að öðru efni og koma
hér sýnishorn:
Harðla gott er hjálp að fá
helzt í þraut og vanda.
Samt er betra ætíð á
eigin fótum standa.
Eftirfarandi vísa þarf ekki skýr-
ingar við:
Haldið við' er haturs glóð
hennar eykst því máttur.
Stendur fyrir þrifum þjóð',
þrotlaus ílokkadráttur.
Alþing íslendinga fær þessa
stöku:
Þings er háttur þroskaseinn,
þar er sjaldan friður.
Því sem stingur upp á einn
annar rífur niður.
En þingið semur þrátt fyrir það
alltof mörg lög. og því kveð ég:
Lagabálkar lengjast mjög,
lítil eru að sumum notin.
Væru færri á Fróni lög,
færri yrðu lagabrotin.
Þingið á stundum þakkir skiiið
og fær þessar þakkir frá mér:
Þökk og lof skal þingi tjá,
— það er að segja ef ég vil. —
Breyting lagabreyting á
búið oft það hefir til.
/slenzk tunga er auðug af ýms-
um atvinnuheitum manna, sem
enda á „stjói'i" eða „fræðingur".
Sbr. hreppstjóri, skipstjóri, skatt-
stjóri o. s. frv. og t. d. sagnfræð-
mgur, mjólkurfræðingur, listfræð-
ingur o. fl. o. fl. Um þetta varð
eftírfarandi staka:
Marga nafngift menntun gaf,
mönnum, smáum, stórum.
Fullt er allt á Fróni af
„fræðingum"’ og „stjórum".
Þegar ég heyrði „Sölku Völku“
lesna í vetur næst á eftir passíu-
sálmum Hallgríms Péturssonar,
kvað ég:
íslendingar allir fá
— enginn vill það tálma —
Sölku-Völku í „uppbót“ á
aldna Hallgríms sálma.
En þá „uppbót" hefi ég ekki not-
að mér.
Daníel Friðriksson á Akranesi
fékk þessa vísu írá mér í fyrravetur:
Laus frá beyg við lífsins él,
lyndis-geig ei ber hann.
Sundum „deigur“ Ðaníel
drengur seigur er hann.
Eftirfarandi vísu kvað ég um
sjálfan mig, en hún getur átt við
fleiri:
Sporin þungu þekkja má,
þyrnum stungin rekkur.
Leið sem ungur lagði á
lífsins klungur-brekkui'.
Svo kemur hcr málsháttur í
stöku:
Þráfaldlega þetta eést,
því mun neita enginn.
Nýtist hverjum bónda bezt
baggi heima fenginn.
Þegar ég las það í blaði, að rænt
hefði veriö messuskrúðanum úr
Vallaness-kirkju, kvað ég:
Herrans þjón mun harmur
* þvinga,
helgra tíða sönguf þver.
Sankti-Pétur Sunnmýlinga
sviptur messuklæðum er.
Svo koma hér þrjár stökur um
Vigfús hinn víðförla, en hann var
þá staddur í Suður-Afríku, þegar
þær voru kveðnár:
Vigfús ennþá viða fer,
veröldina kannar.
Varla mikið meira sér
maður nokkur annar.
Áfram heldur stað úr stað,
stundir þolir heitar.
Þegar vorar aftur að,
upp til dala leitar.
Hvert á land sem Fúsi fer
frjáls og hress í sinhi.
Allra bezt hann unir sér
undir Grábrókinni.
T ——T--1
Endar svo kvcðskapurinn með
eftirfarandi stöku:
Stund til gróöa gæfist ný,
glóð ef Ijóða brynni.
Tómahljóð er orðið í
óðar-skjóðu minni.“
Lýkur svo kveðskap Refs bónda.
Starkaður.
Langaveg 118 — Tteykjavík
Sími 8 18 12
‘ Plöntur! Plöntur!
PLÖNTUSALAN BYRJUiÐ.
Höfum yfir 100 tegundir af fjölærum jurtum,
ásamt mörgum teg. af sumarblómum og garðarósum.
Hringið, skrifið, við sendum. Biðjið um plöntuskrá.
PLANTBE) ÁVALLT EINHVERJU NÝJU.
Gróðrarstöðin Sólvangur
Sími 80936
C3S3eSSSSIS55S5SSSSSSÍ*íí$SÍÍ$55SSSSS5ÍSSSSSSSSS5ÍÍSS5$ÍÍSS$íí$SÍ5ÍS