Tíminn - 16.05.1954, Side 4

pJESV''
XIMINJJ, sunnudaginn
AU. U1A| XUiITi
Ég ætla að byrja þessa
tölu með að minnast ögn á
mann, sem hét Jónas. En
það var samt ekki hann
Jónas, sem gleypti hvalinn
um árið og spjó honum eftir
þrjár vikur heilum og lifandi
út í Hvalfjörð, svo sem kunn
ugt er og nafnið vísar til. Þá
þarf þess naumast að geta,
sem líka er frægt orðið, að
hvalurinn lagði fyrir sig síld
veiði þar í firðinum og át
sjáifur alla veiðina. Og frá
þeirri stundu hefir Hæring-
ur og aðrar verksmiðjur, sem
reistar voru í tilefni þessa
merkisatburðar orðið að
snapa gums. Það er nú það.
Nei. Sá Jónas, sem ég gat
um hér að framan, átti
heima langt vestur í Kanada,
lyrir og nokkuð fram yfir
síðustu aldamót, og spjátr-
ungranir nefndu hann helzt
aldrei annað en Jónas „frá
sama landi.“ Hlaut hann
þennan nafnauka af því, að
þegar hann kynnti sig fyrir
löndum sínum, einkum þó
þeim sem voru nýlega komn-
ir heiman að — og á þeim
árUm voru Vesturheims-
flutningar tíðir — lét hann
þess jafnan getið, að hann
væri frá „sama landi.“ En af
því að spéfuglunum virtist
málfar Jónasar eitthvað svo
íslenzkulegt, að allar yfirlýs-
ingar í þessu sambandi
mættu kallast fullkomlega ó-
nauðsynlegar, fannst þeim
ómaksins vert að sæma hann
þessari nafngift, er siðar
festist svo við hann.
En það fer löngum svo
um gárunga-smíðar, að þær
reynast minna háð en þeir
halda, og stundum skrafa
þeir jafnvel satt, án þess að
gera sér það verulega Ijóst.
Ég hygg að einmitt á þenn-
an, kannske ögn spaugilega
hátt, hafi verið að brjótast
út hjá Jónasi eðlileg rækt
hans til lands og þjóðar, og
þrá hans eftir félagslegu sam
neýti við landa sína, einkum
þá nýkomnu, en jafnframt
hafi hann viljað flýta kunn-
ingsskapnum með því, að
láta þeim skiljast, að hann,
langdvalarmaðurinn í þessu
nýja landi, þættist ekkert yf
ir þá hafinn. Og enginn
nema sá, sem reynt hefir,
gerir sér að fullu ljóst, hve
mikils virði slíkt' atlæti er
fyrir framandi einstæðing.
Átthagatengslin eru eitt af
þeim lífrænu sannreyndum,
sem ekki láta að sér hæða.
Eða hvers vegna erum við
eiginlega saman söfnuð hér
í kvöld? Auðvitað vegna þess,
að við erum frá „sama landi,“
sama umhverfi. Flest af okk-
ur hafa séð meira og minna
af fjöllum Austurlands og
öðrum einkennum þess, and
að að okkur austfirzku suð-
vestan hlákunum, sem hvergi
eru jafn hlýjar né hraðvirk-
ar, villzt í austfirzku þokun-
um, eða, a. m. k„ tapað ein-
hverju af rollunum okkar úr
hjásetunni, þau af okkur,
sem muna svo langt aftur í
fornöldina, og svona mætti
lengi telja. Það eru þessar
sameiginlegu minningar um
og úr sameiginlegu umhverfi
sem hafa rekið okkur hingað
í kvöld, enda eru þær í raun-
inni hinn skynjanlegi grunn-
tónn hvers þjóðríkis, sem
slíks, og er þó ekki nema
hálf sagan sögð. Því að
dýpra verður að kafa til að
grafast fyrir rætur þeirra
dulmögnuðu áhrifa, sem
landslag sennilega hefir á
mannlega tilveru. En það
■undirstrikar m. a. stórskáld-
ið og spekingurinn Stephan
Björgvin Guðmundsson:
Rabbað á Austfirðingamóti
27. febrúar 1954
eru þetta oft beztu skinn,
þrátt fyrir allt....Jú, það
var nú þá, þegar hérna gam-
bandsmálið svonefnda gerði
mesta uslanri í þjóðlífinu,
kringum 1908, að pólitiskum
andstæðingum Jóns Ólafs-
sonar, skálds, þótti hann
hafa skipt allrækilega um
pólitíska tóntegund, frá þvi
er hann orti sinn stórorða
íslendingabrag. Tók þá éitt-
hvert andstæðingablaðið sig
G. Stephansson, afdráttar- Engir synir, engar dætur Slíkt granabrak er í raun-
laust í sínu alkunna snilld- unna heitar sinni móður. inni bezt fallið til að ala upp
ar kvæði: „Þó þú langförull Undir þínum heiða himni í fólki þjóðernisgorgeir og . ........
legöir.“ Og þar sem sagnir hagsæld býr og vonargróður. áttahagadramb, jafnframt . birti þá frétt eftir Joni
herma, að góð vísa sé aldrei Margt þó geti meini valdið, því, að það slævir heilbrigð- slalfum> að von væn a en -
of oft kveðin, ætla ég meö margt þó verði stríð að heyja, an og nauðsynlegan þjóðar- urutSafu Ijóða hans með
A Mrvlrlrrnw. lnvOTrf mnmrw r r*
ykkar og Stephans leyfi að öll við syngjum einum rómi: og átthagametnað. .Ekki er
nokkrum breytingum, t. d.
hafa hér yfir fyrsta erindið: Ég vil hjá þér lifa’ og deyja. samt þann veg upp að taka, ^1®1 Islendingabragur nú á
að ég virði að vettugi kjarn- Þessa leið-
„Þó þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta um. Annars voru
samt þíns heimalands mót.“ þrjár.
Er þetta fögur lýsing á yrt og svipmikil átthagaljóð,
fullkomin
Og síðan köm
ranghverfa á
Austurlandi og Austlending- enda þótt ýkjukennd séu. , bragnum. Ekki man égj nú
visurnar yfirlætisleysið hittir
oft naglánn á höfuðið engu
nema tvær héndingar' úr
þessari ranghverfu útgáfu,
en þær voru á þessa leið:
v, - Austfirðingar hafa heldur siöúr en gífur- eða glamur-
að landsSg 1 oVbó íinkum ekki SVÍkÍSt Um að stinga ein yrði' Og það finnst mér, vini -n æyi er stutt eri lygin
ao ianasiag, og pó emKurn hverri iífstiiVeru inn í sín mmum Helga Valtyssyni, 1rtri(T
leyti°þess mótf að^allvír” - fögru og svipmiklu landsein- fafa vel. tekist 1 sinni lát~ Landið fær varla oft ’Slíka
leyu pe^., mon ao auveru kenni> Qg nægir j þvi sam_ lausu stoku til Austurlands, Jóna1
legu leyti skaphofn og enda band- að minna á áifakóng_ svohljóðandi:
hiarta’ag þemra sem alas inn . SeJey og fjölskyldu
upp við það, eða verða því h Skrúðsbóndann, Orm- „Trauðla raknar tryggða-
samgromr til hlýtar. Þvi að inn j Lagarfiióti) gkessuna í band, -
svo heldur hann fram. Mjóafjarðargili, Gellivör og treyst í raunum mínum. —
allar álfabyggðirnar í Borg- Aldrei gleymist Austurland
arfirði, óvættina í Brúardöl- úfáganum Sínum.
um og straumkarlinn í Hofs-
Frænka eldfjalls og íshafs,
sifji árfoss og hvers.
Dóttir langholts og lyngmós, árfossi svo að eitthvað sé' Það skaI þnrfa nokkuð
cnvMi « lnr./ltTAnn /srr /nIt a '
Svo mörg voru þau orö: En
ef viö nú athugum málið á
dálítið víðum gruhdvelli,
' hieð því t. d. að láta Jón, sem
var Austfirðingur, -tákna
' Austurland, getum við nokk-
urn veginn ákveðið, á'ð eirin-
sonur landvers og skers.
ig hér hafi gárungarnir
, nefnt. Líka hygg ég, að á mörg og stórbrotin hlunkyrði skotið fram hjá háðsmerk-
Oe skákar bar með blóðskvld Austurlandi hafi myndazt til að vega upp a móti þessu inu_ Því að miðað við fólks-
'nnni ot fta^faskvldunS fleiri slikar sagmr en í nokkr nakta emtali hjartans. Þeg- fjolda a. m-ksvo að notað
hhí við hlið á sömu hriltna Um Öðrum landsfídrðungi> og ar öllu er á botninn hvolft> sé eitt algengasta slagorð
t a S,! LÍJSífSSSr er Það 1 fullu samræmi við er Austurland búið svo minnimáttarhrokans, getum
artir S fjölbreytni landslagsins, sem margri tign og prýði, aö því við haft það fyrir satt, að
I um pao. í rauninni hefir skapað þær, er bezt hrósað með ljúfsár- Austuriand hafi alið þjóð-
Um aldirnar mun það hafa þvi að SVOddan sagnir verða um söknuði útlagans, og að inni fieiri fágæta og þjóð-
fylgt skyni gæddum lifandi ekki tii meðal þjóða, sem Því sé rétt lýst. ^nýta „jóna“ en nokkur ann-
Þá finnst mér þetta erindi ar landsfjórðungur. f öllum
Helga bregða upp furðu slá- greinum listanna háfa risið
verum, að geta helzt ekki ^ þua f svipvana löndum. Og
jnú fela ýmsar þessara sagna
í sér mikla
hugsað sér eða sætt sig við J
neitt er væri aldauða, og þó
kannske hvað sízt persónu-
, leg og sérstæð landsein-
Jkenni. Og til þeirrar dul-
auðgi mun þjóðtrúin éiga
, hvað stérkastar rætur að
rekja, enda hefir hún blásið
lifandi anda eða sál í hvað-
eina kennileiti, sem eitthvað
sérstakt hafði við sig. Að öll
um jafnaði urðu þá fjöllin,
þau, sem eitthvað kvað að,
bústaður tröllanna, hólar,
klettar og stór björg, heim-
kynni álfanna, staksteinar, í
meðallagi á vöxt ,sem eitt-
(hvað líktust hiísum, urðu
' dverga-inni, stórfljót, fossar
og ófrýn gil og grófir aðset-
ur ýmissa vætta, illra og
jgóðra o. s. frv.
i Á engu landsins horni veit
táknræna lífs-
speki, og munu þær smám
saman verða afhjúpaðar í
klassísku formi af síðari
tíma snillingum, því að mað
ur vonar að þjóðin beri gæfu
til að lifa af það andlega
bráðafár, sem útvarp og tal-
myndir, ismar og ofstækisfull
klíkuómenning er að leiða
yfir hana. En hvað sem því
líður, vil ég meina, að þau
andlegu verðmæti, sem hér
um ræðir, séu til orðin fyrir
áhrif frá náttúrufjölbreytni
Austurlands.
En eins og ég sagði áðan,
andi mynd af innræti Aust- þar upp hver þjóðsnillingur-
firðinga sjál,fra, því að sjálf- inn a fætur öðrum. Og það
Ur tel ég hiklaust, að höfuð- sem mestu varðar er þó þaö,
einkenni á austfirðingum sé að list flestra þeirra 'er sönri
yfirlætisleysú Átthagadramb og óspillt hjartans list, 'sjálf
og mikilæði hygg ég að sé stæð og menguð af apaspili
þar álíka vandfundið og fiumóðs undirlægjufylgis við
skautasvell í helvíti. Lyga- orþrifa tilraunafálm eriendr
flækjur áróðursbrjálæðisins ar sorptízku, sem illu lieilli
ásamt tilheyrandi rangs- hefir slöngvað hrömmúm
leitni og siðspillingu, hafa sinUm yfir ísland.
aldrei sett svip á Austiirland, ■ Af nokkurri þekkingu á
og vitnar það ljóslega, að þessum málum, er ég sáriri-
Austfirðingar eru meira gefn færður um, að í þessu alls
ir fyrir að vera en sýnast. varðandi atriði hefir aust-
Eru þeir lika þungir á bár- firzk Hstiðja greinilega sér-
_______,,unni og engir veifiskatar> stöðu, enda er það 'í fúllu
er ég furðu kaldur gagnvart ^ enda mun hvers konar ofstæk samræmi við þaö sem áður
ættjarðar- og átthagaminn-1 isbriálæði og ofbeldisbrölt er sagt um skaphöfn Aust-
um, ems og þau ganga og ger
ast allt of jafnaðarleg. Sú
„leirá“ er fyrir löngu oröin
Ég Y/y. þessa tölu á því að
gefa spéfuglunum orðið, og
ætla nú með ykkar leyfi að
gefa þeim það aftur, enda
jafnan hafa átt
fylgi að fagna.
þar litlu firðinga, og megi svo vérða
um alla framtið.
Megi það verða aðalsmerki
Austurlands, að ekki einung-
is listafólk þess skapi verk
sín í barnslegri auðmýkt sam
Framh. á 11. síðu
4
Vélatrygging
ég jafn fjölbreytt landslag né yfirhahhafuli af margtuggn-
persónuleg auðkenni sem á um siagorðaþvættingi) og
Austurlandi og hvergi fegn. jafnyel búin að kaffæra mik
Þvi til sonnunar vil ég geta inn hluta lands þjóðar.
! þess, að í smalaumdæmi ■
^Rjúpnafells einu saman eru
fram undir 200 kennileiti,
sem nafn hafa hlotið. Þar er
m. a. Tröllkarlslöpp i ábúð.
Og þar heitir lika Skemmu-
steinn, og þar starfa dvergar
að smíðum sínum. En svip-
aða sögu munuð þið öll geta
sagt frá ykkar æskuheimil-
um. I
Enda þótt ég sé kannske
undarlega lítið gefinn fyrir
ættjarðar- og átthagaljóð —
og að því kem ég siðar — get
ég sámt ekki stillt mig um
að fara hér með vísur, sem
austlenzkur vinur minn stakk
að mér riúna í vikunni. Mér
þykja þær svo fallegar. Þær
eru svohljóðandi:
Fagurt ertu, Fljótsdalshérað
með fjöllin blá og Löginn i
slétta,
víði- og skógivaxnar hlíðar,
vötn og ár og beltin kletta.
Unaðsheitum um þig vefur
ástarkossum, sólin bjarta,
.vzt frá hafi og inn að rótum,1
íslands glöggva móðurhjarta.
Viljið þér tryggja hreyfilinn í bifreið ýðar,
gegn úrbræðslu og óhóflegu sliti. Við get-
um boðið yður slíka tryggingu fyrir ca.
50 kr. á ári miðað við 10.000 km. akstur.
Tryggingin er, að nota LIQUI-MOLY - reg 1 u
lega á hreyfilinn. Reynzla ótal manna
hefir sannað að LIQUI-MQLY hefir bjarg-
að hreyflinum frá algjörri eyðiléggingu. ■
Viðgerð á úrbræddum hreyfli kostar nú
þúsundir króna, en ein dós af LIQUI-
MOLY, sem dugar fyrir ca. 5000 km. akst-
ur kostar aðeins kr. 25.50. Heildsölubirgð-
ir af LIQUI-MOLY fyrir bifreiða- og báta-
mótora nýkomnar.
íslenzka verzlunarfélagið h.f.
Sími 8 29 43 — Laugaveg 23.