Tíminn - 28.01.1955, Blaðsíða 4

€.
TÍMINN, föstudaginn 28. janúar 1955.
22. blað,
Úr engri sýslu landsins
munu hafa komið svo marg-
ir og góðir læknar og úr
Húnavatnssýslu. Meðan þeir
nafnar voru uppi og á létt-
asta skeiði, Guðmundur Magn
ússon, Guðmundur Björns-
son og Guðmundur Hannes-
son, þóttu þeir vart eiga sína
jafningja í læknastétt lands
ins, snjallir í sinni mennt,
gáfaðir menn og fjölhæfir er
mjög sópaði að, víðar en inn
an sinnar stéttar. Enn fleiri
voru þeir hinir gömlu garp-
ar og stendur nú einn eftir,
hin hálfníræða höfuðkempa,
Jónas Kristjánsson. Sumir
kunnustu læknar landsins
eru enn af húnvetnsku hergi
brotnir og þar stendur i
fremstu röð sá maður, sem
nú fyllir sjötta tuginn aldurs
áranna, Páll Kolka héraðs-
læknir á P-iönduósi.
Húnvetningar hafa lítt
fengið að njóta sjálfir snill-
inga sinna í læknastétt.
Þeirra starfssvið hefir verið
annars staðar. En fyrir tutt-
ugu árum fengu Húnvetning
ar „innfæddan" lækni, er
Páli Kolku var veitt Blöndu-
ósshérað vorið 1934 og hér
hefir hann starfað síðan.
Páll er fæddur á Torfalæk
á Ásum 25. jan. 1895, sonur
Guðmundar Guðmundsson-
ar bónda þar og Ingibjargar
Ingimundardóttur smá-
skammtalæknis 'Sveinssonar.
Standa að honum kunnar
húnvetnskar ættir, blandað-
ar lengra fram nokkru skag-
firzku og eyfirzku ívafi. Er á
aðra hönd Bergmannsætt, en
Geitaskarðsætt á hina. í föð
urætt er hann fjórði maður
frá Sigfúsi Bergmann á Þor-
kelshóli og að þriðja og
fjórða að frændsemi við Guð
mund Björnsson landlækni.
Telur Páll sig hafa sótt mik-
ið í Bergmannsætt. Er það
efalaust rétt, en hitt mun og
satt vera, að hann hefir ekki
lítið úr móðurkyni, Spákonu
fellsætt gömlu, sem er hlið-
argrein Geitaskarðsættar. í
þeirri ætt voru margir skarp
greindir menn, fjölhæfir og
fljóthuga sumir. Af þeirri
ætt var Sölvi á Langamýri,
Sclvason, víðkunnur og ágæt
ur hagyrðingur á sinni tíð.
Páll var ungur settur til
náms og mennta. Faðir hans
var góður bóndi og vel stæð-
ur, en gáfur og námfýsi
hafði hinn ungi sveinn hlot-
ið í vcggugjöf. Veittist hon-
um létt námið og tók jafnan
Ihn beztu próf. Á skólaárum
sínum tók hann töluverðan
þátt í félagsmálum og var
um skeið framarlega i starfi
Kristilegs félags ungra
manna undir handleiðslu
hins ágæta manns og æsku-
lýðsleiðtoga, séra Friðriks
Friðrikssonar. Hefir alla
stund síðan verið með þeim
kær vinátta. Það mun hafa
vcrið fyrir áhrif þaðan, að
hann innritaðist í guðfræði-
deild háskólans, en hafði þó
um þær mundir mestan hug
á því að verða húsameistari.
En þar sem ekki þótti væn-
legt þá um atvinnuhorfur í
þeirri grein, sló hann þeirri
hugsun frá sér. Kærði sig
heldur ekki um að verða guð
fræðingur og sneri sér að
læknisstarfi. Sóttist honum
það nám vel og lauk prófi
með hárri I. einkunn 1920.
En áður en það varð hafði
hann tekið vígslu sína, ærið
stranga, í læknisstarfi. Haust
ið 1918 geysaði um Suðurland
hin eftirminnilega og skæða
farsótt, spánska veikin. Var
þá mikil þörf lækna og nú
var Páll sendur til aðstoðar
gömlum lækni, Þorgrími Þórð
Magnús Björnsson.:
PÁLL
V. G. KOLKA
héraðsEæknir á BEönduósi
arsyni í Keflavík, er lítt var |
til sjúkravitjana fær. Páll \
varð að vera á ferli nætur og
daga að sinna sjúkum og
líkna þjáðu og dauðvona
fólki, naut varla svefns eða
matar og þótt hann legði sig
allan fram, hafði hann varla
við að gegna kalli þeirra er
sjúkir biðu hans. Margir dóu
þar í héraði og segist Páll þá
hafa verið næst því kominn
að örmagnast á læknisferli
sínum.
Ag loknu háskóiaprófi réð
ist hann til Vestmannaeyja
og stundaði þar lækningar.
En brátt brá hann til utan
farar til framhaldsnáms og j
fór ekki gamaltroðnar götur, |
því hann hélt til Vesturheims. |
Var hann einn hinn fyrsti
læknakandidat íslenzkur, er
sótti framhaldsmenntun vest
ur. Framaðist hann við lækna
setur og sjúkrahús í New
York og lagði einkum stund
á ljóslækningar og skurð-
lækningar. Var hann um
eins árs skeið í utanförinni.
í annað sinn sigldi hann til
Þýzkalands og dvaldist þá í
Hamborg. Seinna (1933)
sótti hann læknaþing í Belg-
íu og kom þá við í Hollandi
og Lundúnum. í þessu sam-
bandi má geta þess að 1950
bauð Þjóðræknisfélag Vestur
-Lslendinga honum heim, til
að ferðast um íslendinga-
byggðir og flytja erindi. Því
boði tók hann, fór víða og
hitti fjölda íslendinga. Róm-
ar hann mjög viðtökur og
gestrisni landa vestr-a.
Páll gerðist sjúkrahúslækn
ir í Vestmannaeyjum og þótti
heppinn og snjall skurðlækn
ir. í Eyjum tók Páll allmik-
inn þátt í opinberum mál-
um, sat þar í bæjarstjórn í
átta ár og var forseti henn-
ar í fjögur ár. Lét hann þar
mikið til sín taka og voru
það einkum húsnæðismál og
byggingar, er hann bar fyrir
brjósti. Til að geta því betur
túlkað skoðanir sínar og unn
ið þeim fylgi, gerðist hann
ritstjóri blaðs, er hét Skjöld-
ur og síðar gaf hann út nokk
ur tölublöð af blaði, er hann
nefndi Gest. Kom þá þegar
í ljós það, sem átti eftir að
sannast enn betur, að hann
var með ágætum pennafær
og jafnframt ódeigur og harð
skeyttur, ef í brýnu sló, en
Pálí fannst þá, að ráðamenn
Vestmannaeyinga væru svifa
seinir og stuttstígir að ganga
að lausn mála, er honum
fannst nauðsyn að skjótt
væri fram hrundið. En þrátt
fyrir það, að nokkur gustur
stóð af hinum unga lækni var
hann þó vinsæll í Eyjum.
Sást það bezt er hann flutti
þaðan alfarið, vorig 1934. Þá
gáfu Eyjabúar honum forláta
góðan bíl að skilnaði.
Eins og þegar er sagt, var
Páli veitt Blönduósshérað 16.
marz 1934. Miklar líkur eru
til, að honum hefði staðið
opin, þá og síðar, tekjumeiri
og hægari læknisstaða. En
hin ramma taug átthagaást-
ar og ræktarsemi við heima-
hérað drógu hann til föður-
túnanna í Húnavatnsþingi.
Vissi hann þó fullvel, ag þar
yrði hann ekki lagður á silki
svæfla eða rétt upp I hendur
hvaðeina, er til þurfti að
gera hig erfiða og ábyrgðar-
mikla starf auðveldara
Páll var nálægt fertugu,
er hann kom aftur heim í
Húnavatnssýslu eftir langa
útivist, reyndur maður og
fullþroska, búinn ag sýna
hvað í honum bjó, en átti ó-
unnin mikil verk og marg-
vísleg. Þau var honum ætl-
að að vinna heima.
Er til Blönduóss kom var
honum fengið til íbúðar gam
alt timburhús og í því býr
hann enn. Sjúkraskýli hafði
íyrir rúmum áratug verið
byggt áfast við læknisbústaö
inn, einnig úr timbri og á
flestan hátt mjög af vanefn-
um gert að búnaði. Nú er það
svo, að sökum orðstírs Páls í
skurðlækningum hefir aðsókn
verið allmikil að sjúkraskýli
þessu og margar vandasam-
ar aðgerðir verið framkvæmd
ar þar. Það var því brýn nauð
syn að fá fullkomnara og bet
ur búið sjúkrahús í hérað-
inu, sem jafnframt gæti ver
ið athvarf gamalmenna. Um
það voru flestir sammála. En
það var fjarri stórhug Páls
læknis og þeirra manna, er
mestu réðu í héraði, að gera
hér á málamynda-umbætur,
eða hrækja upp einhverri kák
stofnun, er úreltist fyrr en
varði. Hér varð að reisa hér-
aðsspítala, búinn fullkomn-
um tækjum. Um þetta mál
var hin ákjó^anlegasta sam-
vinna læknis og héraðsbúa
og á ótrúlega skömmum tíma
hefir risið af grunni hinn
myndarlegi héraðsspítali,
skammt ofan við Blöndubrú.
Þar hafa margir lagt hönd
að, en forustuna hefir lækn-
ir haft frá upphafi. Hann
gerði sjálfur frumteikningu
að þessari miklu byggingu og
mestu hefir hann ráðið um
gerð alla og svip hennar. Það
er og víst að Húnvetningar
hefðu tæplega fengizt jafn
samtaka til slíks átaks, sem
hér hefir verið gert, ef þeir
hefðu ekki fyllilega treyst
lækni sínum og viðurkennt
kunnáttu hans, dugnað og
mannkosti á starfssviði sínu.
Páll Kolka læknir er fjöl-
svinnur maður og margfróð-
vr. Á margt hefir hann lagt
gjörva hönd, margt lesið og
mörgu velt fyrir sér. Hann
er áhugamaður um þjóðmál
og einkum menningarmál og
hefir þar einatt kvatt sér
hljóðs í ræðu og riti. Innan
héraðsmál hefir hann einn-
ig látið til sín taka og hefir
átt sæti í sýslunefnd síðan
1938. Hann var einn af for-
göngumönnum að stofnun
sögufélagains Húnvetningur
1938 og í stjórn þess frá upp
hafi. Nú er hann formaður
þess. Um forgöngu hans í heil
brigðismálum er þegar getið
og að mörgu fleiru hefir hann
komið.
Páll læknir er skapríkur
maður og fljóthuga stundum,
ógjarnt að velkja lengi með
sér það sem í hugann kemur
og á skapið orkar, hrifnæm-
ur, hugkvæmur og skjótráð-
ur og mundar ekki lengi
brandinn ef brugðið hefir.
Finnist honum þörf að her-
týgjast og leggja máli lið, eða
kveða annað niður, er ekki
um vangaveltur að ræða hjá
honum eða tvístíganda. Hann
stígur í ræðustól, eða það sem
oftar verður, þrífur pennan.
Það er einmælt um Pál lækni,
að hann sé afburða ritsnjall,
hugmyndaríkið mikið, orð- i burði
gnótt og skáldleg tilþrif jafn
an tiltæk, tungutakið mjúkt,
málfarið íslenzkt og oftast
rismikið. Gróðurlaus flatn-
eskja finnst ekki í stíl hans.
Ef í odda skerst og Páli er
mikið í hug, sem einatt hef-
ir komið fyrir, er hann her-
skár og tannhvass, manna
vígreifastur og sparar þá
hvorki sig né aðra. Hefir sum
um þótt það með ólikindum,
því varla getur viðræðubetri
mann. Þeir eru því til, sem
hugsað hafa líkt um hann og
séra Sigurður Gunnarsson á
Hallormsstað sagði um Jón
Ólafsson, ritstjóra, er ekki
þótti aldæla á ritvellinum:
„Það er viðfelldnasti maður
Jón, en hann má ekki ná í
pennan sá skolli!“ Sem bet-
ur fer er ritfrelsi hér i landi,
enda hafa engin yfirvöld
gert sig líkleg til að taka
pennan af Páli lækni. Þótt
hann hafi ritað hvassyrtar
ádeilugreinar og jafnvel
skammir, fyrirgefst honum
meira en fléstum öðrum
vegna ritsnilldar sinnar og
stílfimi, sem oftast gneistar
af. Hann er ekki maður á
borð við þá blaðasnápa og rit
skussa er sýknt og heilagt
vaða elg og aur til knjáa og
klofs og sletta óhönduglega
saurnum einum.
Þótt Páll hafi ritað ádeil-
ur og dægurmálagreinar, eru
þær ekki nema lítill hluti
þess, sem eftir hann liggur í
rituðu máli. Þess er þá fyrst
að geta, að hann er skáld
gott og hefir gefið út tvær
Ijóðabækur, Hnitbjörg 1936
og Ströndina 1940. Auk þess
hafa birzt Ijóð eftir hann í
blöðum og tímaritum. Nokk-
uð mun hann og eiga í hand-
riti. Fyrir skemmstu hefir
hann samið leikrit um Giss-
ur jarl, veigamikig og sér-
stætt. Er ekki heiglúm hent
að ráðast á þann garð, en af
mínu leikmannsviti finnst
mér Páli hafa mjög vel tekizt
að bregða Ijósi yfir þann
fræga og umdeilda mann og
sarntíð hans, ógnþrungna at
og voveifleg tíðindi
þeirrar umrótsmiklu aldar.
Skilur hann það allt sínum
skilningi og mun mörgum
þykj a fýsilegt að kynnast
þeirri bók. Hún er nú full-
prentug og kemur út á sex-
tugsafmæli höfundarins.
Páll er ættfróður vel eins
og glöggt kemur fram í bók
hans Föðurtún. Hann er og
þaulkunnugur Sturlungu og
hefir skrifað langa grein um
forfeður og framætt Hafliða
Mássonar á Breiðabólstað í
Vesturhópi. Er þar margt
mjög skarplga athugað, en
því miður hefir sú grein ekki
verið prentuð: enn.: .
Sú bók Páls, sem ef til vill
heldur lengst á lofti nafni
hans meðal Húnvetninga, er
bókin Föðzírtún, sem kom
út haustið 1950. Það er mikil
bók og falleg, hátt á sjötta
hundrað blaðsíður og hlaðin
(Framhald á 6. síðu)
Í5555SÍ5555555555555555Í555Í5555555Í55Í5555355Í5555555555555555555555555Í
VIBRO-UNIVERSAL
Framleiðir 200—240 steina á klst.
Kostar ca 12—15 þús. kr.
Benzín eða rafdrifin vibratcr.
Stálmót fyrir 4y2 stein fylgja og aukamót fyrir milli-
veggjastein og plötur má panta með.
Útvegum steypwhrærivélar.
TUNGUFELL H.F.
Pósthólf 1137 — Sími 1373.