Tíminn - 03.02.1955, Side 4

TÍMINN, fimmtudaginn 3. fcbrúar 1955.
27. blað.
KARL 1 KOTI: Orðið er frjálst
Peningar - vinna - verkföll
Peningar eru ávísanir á
verðmæti. Þess vegna sækj-
ast menn eftir meiri og meiri
peningum. En eftir þvi sem
minna verðmæti fæst fyrir
peningana, verða menn hirðu
minni um þá og fara ver með
þá.
Á ungdómsárum þeirra, er
nú eru orðnir rosknir menn,
virtust peningar vera ein-
hver traustasta eign, sem
menn gátu átt. Þá lögðu
menn krónurnar á sparisjóð
ef þeir kappkostuðu að verða
efnalega sjálfstæðir, eða
vildu tryggja sig fyrir sjúk-
dómum eða erfiðleikum elli-
áranna.
En mest hefir þetta reynst
hlekking, því fé það, sem spar
semdar- og ráðdeildarmenn-
irnir hafa lagt í banka og
sparisjóði, hefir orðið sára-
lítils virði, hafi það verið þar
lengi. Aftur á móti hefir það
mjög hjálpað athafnamönn-
um til framkvæmda og mörg
um kaupsýslu- og braskmönn
um til auðsöfnunar.
Það verða allir að viður-
kenna að þeir, sem trúað
hafa þjóðfélaginu fyrir pen-
ingum sínum í gegn um ríkis
tryggða banka og sparisjóði
hafa tapað þeim að miklu
leyti, þ. e. í sívaxandi verð-
rýrnun þeirra. Væri hægt að
orða það þannig, að þjóðfé-
lagið hefði sí og æ verið að
hegna ráðdeildar- og spar-
semdarmönnunum fyrir að
vera að draga saman veltu-
fé handa einstaklingum og
þjóðfélaginu í heild, en verð-
íauna kaupsýslubraskið, eyðsl
una og ráðleysið.
Enda er svo komið að spar
semi, nýtni og fyrirhyggja
einstaklinganna er farið al-
mennt að nota sem hnjóð í
garð þeirra, sem eitthvað
reyna að halda í þær fornu
tíyggðir.
Nú er það líðandi stundin,
hver sé duglegastur að
3,gramsa“ með einhverju móti
sem mest. í sinn eigin vasa
og vera svo sem fljótastur og
duglegastur að eyða því aft-
ur — eftir því er hann flott-
ari maður — og meira í há-
vegum hafður! Og þó eru við
stjórnvölinn ýmsir þeir menn
sem sjá lítið annað en fram-
tak einstaklinga, auðsöfnun
þeirra og frjálsræði yfir eig-
in afla, eigi að vera sem allra
mest. En með þessu fram-
ferði sínu eru þeir einmitt
að eyðileggja undirstöðuna
að því að þjóðfélagið saman
standi af sem flestum efna-
lega sjálfstæðum mönnum.
En væri nú ekki kominn
tími til að fara að hugsa sig
um hvort verið sé þarna á
réttri leið í þessum efnum,
Þó að afkoma og lífskjör ein
staklinganna hafi yfirleitt
verið í sæmilegu lagi á und-
anförnum árum og sé enn —
og líklega með því bezta, sem
gerist í heiminum, — þá má
ekki gleyma því, að við bú-
um hér að ýmsu leyti á nokk
uð erfiðu landi og að undir-
stöður undir okkar einstak-
Ings- og þjóðfélagsbúskap
eru ótraustar.
Þrátt fyrir miklar tekjur
— og þær óvæntar og margir
telja óheilbrigðar — er margt
í þjóðarbúskapnum eins og á
syndandi feni, þó að það velti
áfram á styrkjum og með því
að vera sífellt að éta upp verð
gildi þeirra peninga, sem ráð
deildarmenn hafa trúað lána
stofnunum fyrir á liðnum
tímum.
Og nú virðast vera fram-
undan átök verkalýðsfélag-
anna um hækkað kaup í
krónutölu, þ. e. ennþá meiri
rýrnun verðgildis peninganna,
styttri vinnutíma, þ. e. minni
vinnuafköst og þar með rýr-
ari þjóðartekjur, eða í þriðja
lagi löng veikföll, sem eyði-
leggja í stórum stíl afkomu
einstaklinganna og valda þj óð
félaginu stórfelldu tjóni á
nauðsynlegum verðmætum.
Þó að hið vinnandi fólk sé
stundum nauðbeygt til þess
að grípa til verkfalla, þá eru
þau venjulega neyðarúrræði,
bæði fyrir einstaklinga, sem
taka þátt í þeim og fyrir allt
þjóðfélagið.
En hefír verkalýðurinn ekki
afsakanir, Jú, sannarlega.
Og það stærri heldur en ýms
ir úr þeirra hópi halda fram.
Þeir segja margir að sjálfsagt
sé að nota sömu aðferð og
prangarinn, að þegar þurrð
sé á vörunni, sé sjálfsagt að
nota tækifærið og hækka
hana í verði. Nú sé tregða á
verkafólki og þá sé sjálfsagt
að nota tækifærið og fjölga
krónunum, þótt þær verði að
sama skapi verðminni eftir
nokkrar vikur, það er minna
hugsað um. Þetta er engin
lækning.
Vanalega hafa þeir, sem
versta og ótryggasta vinn-
una inna af höndum ,lægsta
kaupið og lökustu lífskjörin.
Og þeir reyna svo með sam-
tökum sínum að klóra í bakk
ann að komast í áttina til
þeirra, sem ofan á hafa orð
ið í lífsbaráttunni. En hins
er þá ekki allaft eins gætt,
að stundum er gripið í sinu-
strá á floti, þegar reynt er
að bjarga sér upp á bakkann.
Þannig er hætt við að verði
nú eins og ástatt er, að krónu
fjölgun á tímakaupi og styttri
vinnutími frá því sem nú er
orðið, verði að mestu til þess
að nema verðgildið úr pen-
ingunum, en auðvitað er það
verðgildi peninganna, sem
mestu varðar fyrir verka- og
launafólk.
Eftir því sem krónurnar
verða fleiri og verðminni
gengur þeim hraðar að ná
þeim raunverulegu verðmæt-
um (fasteignum o. fl.) í sín
yfirráð, sem komizt hafa yf-
ir margskonar eignir með
réttu eða röngu móti.
Við fjölgun og rýrnun krón
unnar, verður launamaðurinn
ver launaður, en eignamenn-
irnir ríkari, því þeir eiga
venjulega eignir sínar mest-
ar í öðru en peningum.
í síðasta stórverkfalli
breyttu verkalýðsfélögin frá
venjulegri stefnu sinni í
kröfum sínum og kröfðust að
fá meiri verðlækkun heldur
en krónufjölgun. Er vonandi
að þau haldi þeirri réttu
stefnu sinni áfram nú, þó að
háværar raddir muni innan
raða þeirra um að fara krónu
fjölgunarleiðina.
En það þarf miklu víðtæk
ari lækkanir heldur en síð-
ast. Ríkisbáknið, rekstur höf
uðstaðarins, skriffinnsk-
an og léleg vinnubrögð, ekki
sízt þeirra, er hærra eru sett
ir, eru alveg að sliga vinn-
andi fólkið. Það eru mörg
grátleg dæmi hér um, sem
ekki er rúm til þess að drepa
á nú, en sem flestir geta- séð
líti þeir umhverfis sig.
En til þess að kippa þessu
i lag eru engin öfl líkleg til
nema ef það væri samtaka-
máttur vinnandi fólksins.
Milliliða- og margs konar
afætulýður er oröiryi svo
fjölmennur í landinu, að það
dugar ekki að það sé sundr-
ung meðal þeirra, sem í raun
og veru halda þjóðfélaginu
uppi. En það eru ■ fyrst og
fremst sjómenn, bændur og
verkamenn, þótt störf ýmissa
fleiri séu líka oft nauðsynleg.
Hvað segja menn um þaö
uð fóðra t. d. allt upp undir
300 heildsala í Reykjavík (er
fjölga nálægt 10% árlega)
og það gríöarstóra húsnæði
og fjölda starfsfólks, sem
þeir þarfnast, til þess að
flytja þær vörur inn í land-
ið, sem tekst að troða inn á
fólkið með „frjálsri verzlun".
Eða um þúsund verzlanir
í Reykjavík. Hvað ætli þær
a. m. k. 500 óþörfu kosti mik
ið almenning?
Það er ekki svo að skilja
3,ö kaupmenn og heildsalar
sóu verri menn yfirleitt held
ur en aðrir almennt. Þeir eru
einmitt oft duglegir menn.
En þeir nota sér tækifærin,
sem þjóðfélagið gefur þeim.
Og ekki mikil ástæða að illsk
ast við þá fyrir það. En al-
menningur ætti að líta í sinn
eigin barm, þegar skattarnir
og dýrtíðin ætla að sliga
hann.
En hver er lausnin?
Nota sína eigin hugsun,
auka víðsýni sitt og samtaka
máttinn. Þá koma ráðin.
Tímavinnukaupið verður
sennilega mest deilt um í
komandi átökum um lífs-
kjörin. En tímakaupið er eitt
það vitlausasta fyrirkomulag
sem hangið er í að nota sem
verðmælir launanna. Senni-
lega er það gert af því oft-
ast er svo hægt að lalla und-
an brekkunni.
Afköstin á auðvitað að
launa og verðmætin, sem
framleidd eru. Dæmi: Tveir
menn vinna nákvæmlega
samskonar verk í tímavinnu
gegn kr. 12,50 á klukkutím-
ann. Annar gerir verkið á 4
klukkutímum og fær fyrir
þaö 50 kr., en hinn gerir það
á 8 tímum og fær fyrir það
kr. 100,00. Flestir ættu að
geta séð, hve svona fyrir-
komulag er vitlaust, niður-
dragandi fyrir einstakling-
ana og stórtap fyrir þjóðfé-
lagið, sem á svo mikið ógert
í landinu, almenningi til
heilla.
Ýmiskonar form getur kom
ið í stað tímakaupsins, að
meira eða minna leyti fram-
leiðslunni og verkamönnum
til hagnaðar. Þar eru Rúss-
arnir sennilega framarlega
með sitt Stakkanokerfi, þar
sem afköstin eru lögð í dags
verk og menn fá þá kaupið
á dag eftir því sem þeir af-
kasta: Vz dagsverk, heilt,
hálft annað, tvö o. s. frv.
Með þessu lagi getur dugn
aðarmaðurinn og sá, sem vill
leggja mikið á sig, haft mjög
hátt kaup.
Á Norðurlöndum og Bret-
landi, þar sem menningin er
talin á einna hæstu stigi,
hvað vera algengt og vaxandi
að_ hópar vinnandi manna
(Framhald á 6. síðu).
! / slendingalyættir
!■—... ,-----------------
Dánarminning: Kortrún Steinadóttir
í dag er til moldar borin
aö Hvanneyri í Borgarfirði
ekkjan Kortrún Steinadóttir
frá Grund.
Kortrún var fædd að Valda
stöðum í Kjós, 9. maí 1870.
Árið 1901, 11. maí giftist hún
Bjarna Péturssyni hreppstj.
á Grund í Skorradal. Tók
Bjarni við búsforráðum af
föður sínum á Grund og
bjuggu þau hjónin þar með
rausn og prýði allan sinn
þúskap. Þau eignuðust þrjú
mannvænleg börn, Kristínu,
Pétur og Guðrúnu. Sumarið
1928 missti Kortrún mann
sinn, var það þungt áfall
fyrir hana, að sjá á bak hon
um svo að segja á bezta ald
ursskeiði. Búskap sínum hélt
hún áfram með aðstoð barna
sinna og mágkonu, sem með
henni davldist alla tíð.
Seinna, þegar heilsa henn-
ar tók að bila afhenti hún
syni sínum öll búsforráð á
Grund, hann var þá kvænt-
ur Guörúnu Davíösdóttur frá
Arnbjarnarlæk.
Fluttist Kortrún skömmu
síðar til dætra sinna, sem
báðar áttu heimili hér í
Reykjavík og bjó lengst af
hjá Kristínu dóttur sinni,
sem gift er Kristjáni Þor-
steinssyni frá Miðfossum.
Eftir aö hún flutti hingað
suður, verður hún fyrir þeirri
þungu raun að missa einka-
soninn, Pétur, ungan og efni
legan og dáðan af öllum er
þekktu, mann, sem miklar
vonir voru tengdar við.
Þegar ég, sem þetta rita,
kom óreynd og ung að árum
að Hesti í Borgafirði, heyrði
ég þar margra heimila getið,
heimila, sem mikill ljómi
stóð af, eitt þeirra var Grund
í Skorradal. Það mun vera
nálægt klukkutíma gangur
milli Hests og Grundar. Ég
fór oft fótgangandi milli bæj
anna og fannst þaö ekki
langt. Það var ávallt eitt
stærsta og mesta tilhlökkun
arefni bæði mín og barnanna
minna, að eiga að fara „suð-
ur að Grund“. Ekki mun það
hafa valdið mestu um til-
hlökkun okkar, hvað fallegt
þar var — en fegurð staðar-
ins er sögufræg, — nei, það
var heimilið sjálft, glæsileiki
þess, en þó öllu fremur þessi
hjartans hlýja, sem mætti
manni hvarvetna, sem dýpst
áhrif höfðu á mann. Heimil-
isfólkið allt var sem ein fjöl-
skylda, sem var samhent í
að gjöra heimilið sem bezt og
setja á það sérstæðan menn
ingarbrag. Og þegar ég nú,
eftir nærfellt 40 ár, hugsa
til fyrstu áhrifanna, sem ég
varð af Grundarheimilinu,
finnst mér bjartur og hlýr
í íidvari fara um sál mína.
Ég minnist þeirra hjónanna,
sem hvort í sínu lagi báru
með sér mikinn þokka, barn-
anna þriggja, sem þá voru
um og yfir fermingu, mjög
efnileg, uppeldissystur þeirra
og frænku, Petrínu Fjeldsted,
sem andaðist skömmu síðar
ung og efnileg stúlka. Þá
minnist ég Pálínu Pétursdótt
ur, sem þá var á bezta aldri
og setti sinn svip á heimilið
og litla drengsins hennar,
Ólafs Hanssonar, síðar
menntaskólakennara. Þá
minnist ég og gömlu konunn
ar, móöur Bjarna, sem
dvaldi hjá syni sínum og
tengdadóttur til æviloka.
Ég man að ég spjallaði
lengi við hana, hún var ern
og furðu hress, þrátt fyrir
háan aldur.
Fyrir hugskotssjónum mín
um sé ég Grundarheimiliíf,
samhent og elskulegt með
miklum menningarbrag. En
það er ekki á allra færi að
skapa slík heimili, og það
þarf styrka hönd til að
stjórna þeim.
Annir dagsins fóru ekki
framhjá Grundarheimilinu.
Bæði var, að bærinn var í
þjóðbraut og gestrisnin róm
uð langt að, enda mun þar
cft hafa veri'ð gestkværht
bæði af langferðafólki ög
mönnum úr nágrehninu. Um
margt hefir því þurft áð
hugsa ekki síður innán húss
en utan, og því mikið mætt
á húsmóðurinni. En ég hygg
að fáir hafi séð þess merki á
Kortrúnu, þar var ævinlega
að finna sömu rósemina og
hlýjuna, enda átti hún góða
aðstoð, þar sem Pálína mág-
kona hennar var, sem alltaf
var hennar önnur hönd. Með
hlýjum hug minntist hún oft
á Pálínu við mig og þá ómet-
anlegu hjálp er rún alla tíð
hefði veitt sér. Ég veit að hún
var þessari elskulegu vin-
konu og mágkonu þakklát,
og sömuleiðis að hún var
dætrum sínum þakklát fyrir
alla þá umönnun er þær auð-
sýndu henni í þessari löngu
og erfiðu sjúkdómslegu. En
ég veit líka að við erum mörg
sem viljum þakka þér Kort-
rún, íyrir alla hlýjuna og góð
vildina. Við stöndum eftir og
réttum þér kveðjuorðin yfir
djúpið. Hafðu þökk fyrir allt
og allt!
Sigríöur Björnsdóttzr.
Hnefilsdalur (hálf jörðin)
| í Jökuldal er til sölu og laus til ábúðar í næstu fardög
| um. Rafstöð fylgir. Réttur áskilin til að taka hvaða
a tilboði sem er eða hafna öllum.
| Semja ber við eiganda og ábúanda jarðarinnar
| Valdlmar fiuðjóiisson
ú Hnefilsdal, Jökuldal (sími á staðnum).