Tíminn - 18.02.1955, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, föstudaginn 18. febrúar 1955.
40, blaf
Benjamín Sigvaldason:
Lýsing Suður-Þingeyjarsýslu
Fróðleg bók og merkileg eftir Jón Signrðsson í Yztafelli
Nýlega hefir mér borizt í
hendur stór og mikil bók,
nær 400 bls., en það er Lýs-
ing Suður-Þingeyjarsýslu eft
ir rithöfundinn og fræði-
manninn, Jón Sigurðsson,
bónda að Yztafelli. Mér lék
mikil forvitni á því, að skyggn
ast í rit þetta og kanna efni
þess. Til þess lágu margar
ástæður og m. a. sú, að ég
var nýlega búinn að lesa
aðra bók eftir sama höfund,
þ. e. ævisögu Helgu Sörens-
dóttur. Sú bók Þótti mér veru
lega góð, reglulegt hnoss-
gæti, sem sannaði enn betur
en mér var áður kunnugt,
hversu afburða snjall höf-
undur Jón í Felli er. Eg hafði
að vísu lesið í blaði óvægar
skammir um Jón fyrir bók
þessa, þar sem honum var
borið það á brýn, að bók
þessi væri ekki vel ábyggileg.
En ekki verður betur séð, en
að slíkar athugasemdir séu
harla lítils virði, þótt skylt
sé að viðurkenna, að torvellt
muni vera að skrifa bók um
þjóðieg fræði svo, að einhver
geti ekki fundið þar eitt og
annað, sem hann hefði kosið
ööruvísi orðað. En bókin er í
sama gildi fyrir því, sé hún
aðeins vel rituð, og það er
saga Helgu Sörensdóttur
sannarlega.
Um sýslulýsingu Jóns er
annars í fáum orðum það að
segja, að þarna er saman
kominn ótrúlega mikill fróð-
leikur, sem ómetanlegt er að
fá þarna saman kominn í
einni bók. Það hlýtur að hafa
verið óhemju mikil vinna og
elja, samfara mikilli trú-
mennsku, að safna öllum
þessum fróðleik og kanna
allar þær heimildir, sem hann
er byggður á. — Maður stend
ur raunar alveg höggdofa
yfir því, að bók Þessi skuli
vera samin og skrifuð af
bónda, sem jafnframt hefir
þurft að sinna búi sínu og
cpinberum störfum fyrir sveit
sina á hinum mestu fólks-
leysistímum, sem yfir íslenzk
ar sveitir hafa gengið. Þetta
verður því að teljast frábært
afrek, sem vert er að meta,
og minnast með virðingu og
þakklætl.
Meginhluti bókarinnar er
lýsing á jörðum og eyðibýl-
®m sýslunnar, þar sem lýst
er með allmikilli nákvæmni
hverri einustu jörð og hverju
eyðibýli, miðað við árið 1949.
Fylgir hverri jörð ágrip af
bændatali, sem er að vísu dá
lítig gloppótt, en þó ágætt
það sem það nær. Eg hygg að
þetta hafi tekizt undantekn-
ingarhtið ágætlega hjá höf-
undinum, og megi því teljast
sígiit verk.
Ekki finnst mér eins glögg
ar og góðar yfirlitslýsingar
hcfundar og á ég þar við yfir
lit iim afstöðu sveitanna tg
lýsmgu á afréttum og cræf-
um. Þar sem ég er kunnug-
ur er vandalaust að átta ng
á lýsingu höf. En þar setn ég
er ókunnugur, svo sem á
FJateyjardalsheiði, nýt ég
hennar ekki til fulls. En
þetta eru smámunir, sem
varla er vert að nefna. —
En að öðru vildi ég aðeins
mkja lauslega. Svona bók get
ur enginn skrifað, án þess
að þar slæðist inn meira eða
minna af villum. Enda er Það
mála sannast, að það er furðu
mikið af villum í bók þessari.
En bót í máli er, að þær eru
fiestar mjög smávægilegar,
já, flestar þannig, ag erfitt
er að sjá, hvort hér er um rit
villur að ræða, eða að þetta
eru blátt áfram prentvillur,
sem er líklegra. Sem dæmi af
handahófi má nefna eftir-
farandi: Dyngjufjaliagosið
er talið hafa gerzt árið 1874
— en á að vera 1875. Á bls.
222 er talið að Einar Friðriks
son hafi flutt frá Svartárkoti
og að Reykjahlíð árið 1894,
en á bls. 265 er talið að hann
flytji 1895. Eftir frásögninni
að dæma, mætti jafnvel
hugsa sér að Reykjahlíð hafi
verið í eyði árin 1893—1895,
af því að merkisbóndanum
Sölva Magnússyni, er alveg
sleppt, þar sem hann bjó þar
svo stutt. — Á bls. 250 stend-
ur: „Bærinn stendur á aust-
urbakka Krákár,“ og er átt
við Litluströnd. Þegar ég
kom þar, stóð bærinn á vest
urbakkanum. Á bls. 350 er
húsfreyjan á Laxamýri tal-
in Sigurjónsdóttir, sem hlýt-
ur að vera prentvilla. Margt
fleira mætti nefna. Svona ris
mikið verk þolir það vel þótt
bent sé á svona smágalla.
Höf. gjörir nokkuð að því,
að segja álit sitt á bændúm
og búskap þeirra um leið og
hann lýsir jörðlnni. Þessir
,,dómar“ eru sumsstaðar nokk
uð vafasamir, enda ærið
hættulegt að fara út á Þetta
svið. Sem betur fer, gjörir
höf. ekki mikið að' þessu.
Á einum stað rakst ég þó á
það, að hann lofar mjög
bónda einn, sem ég hefi heyrt
aðra segja að hafi verið mesti
búskussi og kvennabósi.
/fískiiegra hefði verið, að
höf. hefði gjört bændatahnu
dáJitið fyllri skil, þar sem
hér er um stórmerkan fróð-
leik að ræða, sem almenn-
ingur hefir ekki aðgang að
annars staðar. Þetta hefði
ekki þurft að lengja bókira
ncitt að ráði. Sem dæmi má
nefna: Höf. eyðir heiPi tiðu
til að' segja frá Þóroddsstaða
piestum og er það mjög virð
ingarvert og viðeigandi. Fn
hann hefði ekkert munað um
að geta þess aðeins með einni
liiiu, að einn merkasti pr^st
ur seytjándu aldar hóí þar
pr^stskap sinn, en þao var
séi’a Einar Nikulásson, gald?a
nreistari, síðar að Skinnastað.
— Sem dæmi um ónákvæltmi
má benda á það, að höf. scg
ir að Jón Jönsson frá Gaut-
löndrm hafi búið „langa
hríð“ að Héðinshöfða. En
hann bjó þar aðeins 10 ár
-■ 1910—20. Hins vegar nefn
ir höf. ekki heiðursmanninn
Jakob Halfdánarson, sem þar
bjó á undan Jóni Jónssyni.
Var þó mikig um þann rnann
rætt á sínum tíma, því að
bann kom frá Vesturheimi,
cftir að hafa unnið Þar 1 guil
námu, að því er sagt var. —
Þannig mætti margt til tína
en cllf svo smávægilegt, að
það lekur því ekki að ræða
það meira.
Eg vil að síðustu endurtaka
þukkJæti mitt til höfuudarins
fyrir þetta stórmerka rit, er
væntanlega verður talið góð
heimild næstu aldirnar.
Nælon þorskanet
útvegum við frá Frakklandi.
Frönsku nælon þorskanetin eru
ódýrust, sterkust og veiða mest
Verð, sýnishorn og allar upplýsingar
hjá umboðsmönnum verksmiðjunnar hér á landi.
}. JckahHMcH & Cc. h.f
Umboðs- og heildverzlun — Sími 7015
NYKOMIÐ
Skolprör — Skolpfittings
W. C.-skálar.
Vatnsvirkinn h.f.
Skipholti 1 — Sími 8 25 62
FYRIRLIGGJANDI
Kápufóður og' s'ardínuvoal
Ht. pcrtalJlAAcH & Cc.
Heildverzlun — Þingholtsstræti 11 — Sími 81400
Sveitamaður sendir eftirfarandi
pistil um skort á kvenfólki og ein-
lífismenn í sveitum:
Starkaður! — Mætti ég biðja Þig
að ljá Þessum línum rúm í baðstofu
þinni.
Dimmasta skammdegið er nú að
baki. Hin blessaða birta vinnur ei-
: lítið á með hverjum deginum sem
I líður. Vottar voryls er íarið að gæta
í sálum þeirra, sem birtuna þrá,
ljósið og ylinn, þótt enn sé Þorri
við völd. Já, einn finnur yl, en annar
myrkur og kulda í sama umhverfi
og við svipuð kjör, svo einkennilega
margslungnir eru örlagaþræðir
þeirra, sem jörðina by.ggja. En eng
inn er ég máiskrafsmaður umfram
meðallag og kem því beint að efn-
inu:
Það mun staðreynd vera, að kon-
ur eru í okkar þjóðíé1asi fleiri en
karlmenn. Önnur staöreynd er það,
áð kvenfólk í sveitum er mun færra
og sums staðar allt að helmingi
færra en karlmenn. Víða er ástand-
ið svo bágborið, að heita má óger-
legt að halda uppi félagslífi á vetr-
um vegna þess að ungu stúlkurnar
fljúga burt og sumar meira segja
áður en þær eru fullkomlega fleyg-
ar, til ævintýra og hins frjósama
og litauðuga lífs borga og bæja.
Pjöldi af ungu fólki sækir og skóla
— og vitanlega er ekkert nema gott
eitt um það að segja. Sumt af því
kemur heim aftur og sezt að, en
meirihiutinn sogast inn í hringiðu
þá, sem hraði nútímans- myndar, og
krefst lífsviðurværis án mikilla
átaka frá likama eða sál.
Þrátt fyrir það, þótt Drottinn
segði, þá er hann skóp manninn,
þessi sígiidu og sönnu orð: Það
er ekki gott að maðurinn sé einn,
— er fjöldi manna í sveitum lands
ins sem baslast áfram einir síns liðs
gegnum amstur lífs og líðandi stund
ar. Staðreyndum lúta allir. í minni
sveit eru um 20 karlmenn milli þrí-
tugs og sextugs ógiftir og að ég
bezt veit ólofaðir. Þrír þeirra búa
einir, hafa þó á sumrum haft kaupa
konur, enn aðrir búa með mæðrum
sínum eða systrum. Mæðurnar,
þreyttar og komnar á fallandi fót,
systurnar kunna ekki við að skilja
bræður sína eftir eina og endirinn
verður sá, að þau hverfa til síns
upphafs án þess að hafa notíð nema
litils af því, sem lífið býður. Farið
algerlega á mis við náið samlíf við
gagnstætt kyn og gleðina af því að
sjá afkvæmi sín vaxa upp og þrosk-
ast.
það er tilkcmið. En víst er um það,
að þessir pipar^yeinar eru margir
hverjir vel stæðir- og‘ þrá,þeirra til
kvenna óbrjáiuð. Þeir gætu því boð-
ið konum sínum upp á sæmileg og
jafnvel frátær lífsskilyrði. En hvað.
er þá að? .— Mig .vahtar bæði .tíma
og tækifæri sagöi einn, —‘ Já, ef
til vili er þetta rétt. Þeir eru bænd
ur við störf sín frá morgni til kvölds
og kvenfólkið ekki á næsta leiti..
Það fer tími í það að fljúga til
Reykjavíkur og svo bætist óvissan
við. Störfin heima bíða og kalla.
Án efa eru til fjölmargar stúlkur,
sem ekki væru mótfailnar því að
setjast að í sveit, ,ef sæmilega byðist
og það einmitt á þeim aldri, sem
um ræðir. Gagnkvæm kynning þessa
fólks mundi veita mönum uppfyll-
ingu óska og vtína, stytta skahim-
degi og bægja frá kulda éinvferunri-
ar. Ný Hfstrú mundi blrtast þessu
fólki í giöðu og geðfeUdu heimllis-
lífi og hinum unru hjónum mundi
finnast að þau lifðu fvrir eitthvað,
sem æðra væri því, er þau áður riutu
í fangbrögðum við hið daglega lif.
Á vorin staríar ráðningarskrif-
stofa, sem ræður fólk til starfa i
sveit yfir sumartímann. Það er gott.
En segja mætti mér, að ekki væri
síöur þörf fyrir skrifstofu eða hvað
sem hún héti, til þess að stuðla að
kynningu milli piparsveinanna í
sveitinni og stúlknanna, sem éinu
sinni voru ungar sveitastúlkur, en
fóru í ævintýraleit til borgarinnar,
eru nú orðnar þreyttar á rápi um
steinlögð stræti í ryki og skít — og
vélrænum hreyfinrum í verksmiðj-
um eða vinnukonuhreyfingum hjá
fínum írúm. Já, .svoua enda ævin-
týrin stundum. Og því ekki að leita
nýrra ævintýra úti í sveit við gróð-
urilm og frjcsama mold. Því ekki
að finna manninn, sem getur átt
ævintýrið að hálfu leyti. Já, ein-
mitt.
Ég fæ ekki séð að þetta sé neinn
hégómi. Maðurinn iifir kki nema
einu sinni. Eðli beggja kynja eru
samvistir. Lífsþrá þeirra að upp-
fylla. Að nckkur þurfi að skammast
sín fyrir þetta gagnvart sínum kyn
bræðrum er fjarstæða. Samlíf karls
og konu er sjálfsagt og hversdags-
legt fyrirbæri.
Kannske einhverjir vildu ræða
þetta mál i baðstofunni? Margir
sjá og viðurkenna öfugstreymin 1
okkar þjóðféiagi. Væri ekki gott, el
úr einu öfugstreyminu yrði rétt-
streymi?
Lýk ég svo roáli. mínu í bili“
Þessa einlifismenn kallg sumir
piparsveina. Ekki veit ég, hversu
Sveitamaður hefir lokið máli sínu.
Starkaður.
««S$5S$S55$5SS555S5$5S5S555$S5S5S555SS5555S55S555555555SSS5555S5SSS$ÍSa
*? '" !
Félag íslenzkra iðnrekenda
1 Aðalfundur
| félagsins hefst næstkomandi laugardag
| í Þjóöleikhússkjallaranum kl. 2 síödegis.
| Auk venjulegra aðalfundarstarfa verður rætt um ii:
| uppsögn kjarasamninga.
I Félagsmenn eru beðnir að athuga iíi
að atkvæði til stjórnarkosninga skulu hafa borizt :j:
r kjörstjóra í allra síðasta lagi kl. 4 næstkomandi föstu- ij;
| dag, hinn 18. þ. m. ella verða þau ógild. i;i
1 Félagsstjórnin. ji;
Ííí*t555í*555í5555555$555555í555555ý555555555$5555555-55555í5555í555555í55l