Tíminn - 27.03.1955, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, simnudaginn 27. marz 1955.
72. blaff.
Vetrarbrautin geymir mörg stjörnu-
fræöileg undur fyrir vísindamenn
Á stjö?nubjörtu kvöldi munu fáir, sem virða fyrir sér vetr
arbrautina, gera sér grein fyrir, aff innan hennar eru brenn
andi sólir meira en eitt hundrað billjónir að tölu. Þótt vit-
raeskjan um þetta kunni að verka sterklega á áhorfendur,
eru það ólíkt minni áhrif, heldur en þau, sem stjörnufræð
ingar verða fyrir, er þeir beina sjónaukum sínum, mynda-
tökuvélum og öðrum rannsóknartækjum að þessu undur-
samlega sólnasafni, hvar í jörð vor er aðeins lítill depill.
rannsóknir leiddu þó til þess, að
stjörnufræðingar fóru að álykta,
að ekki nema helmingur stjarn-
anna í vetrarbrautinni væru sýni-
legar, hinar væru huldar ryk- og
gasþokum. Þar með er fengin skýr-
ing á fyrirbærum eins og kolapok-
anum.
ISamkvæmt samþykktum hreppsnefndar Kópavogs-
hrepps, 9. og 17. þ. m. um g
i|: almcnna, leynilcga aíkvjcðagreiðslu |
! >
um það, hvort geri eigi hreppinn að kaupstaff nú þeg g
ar, eða hefja umræður um sameiningu hreppsins viff
Reykjavík, verður :i:
Vetrarbrautin, okkar stjörnu-
stráða eyja i dimmu og djúpu rúm
:nu, er undur himinsins, hverrar
mikilleiki er sífellt að koma skírar
:i ijós, eftir því sem frekari upplýs-
:ingar streyma frá stjörnurann-
sóknarstöðvum. Undu'.samlegir
leyndardómar vetrarbrautarinnar
hafa stöðugt verið að koma í dags-
iijósið og hefir hún á síðari árum
orðið stjörnufræðilegur stökkpailur
:t'yrir rannsóknir, sem stórlega hefir
lukið þekkingu okkar á þeim geim,
sem við lifum í.
Vegalengdir tvöfaldast.
Þessar nýju uppgötvanir náðu há
marki á árinu 1952. Þá var haldið
:mót heimsfrægra stjörnufræðinga
li Róm og mætti þar Walter Baade
írá stjörnurannsóknarstöðvunum á
"vVilson-fjalli og Palomar. Baade
skýrði frá nýjustu rannsóknum á
vetrarbrautinni og sagði að hún
jndaði fjær okkur en séð yrði
með sterkustu stjörnukíkjum. Með
pessari vitneskju yrðu fyrri hug-
myndir um vegalengdir í rúminu
tað víkja, sagði Baade. Vegalengd-
ú-nar höfðu verið reiknaðar rangt.
Þegar reiknað hefði verið með því,
að vegalengdir til tiltekinnar
stjörnuþoku næmi hundrað miljon-
um ljósára, væri að ræða um tveggja
miljóna ljósára vegalengd. Geimur
okkar er því, og var talinn æði
víðfeðmur fyrir, átta sinnum stærri
en menn hafði dreymt um áður.
Jarðir að skapast í okkar
sólhverfi.
í upphafi skapaði guð himinn og
jörð og þar með var talið að þeirri
uköpun væri lokið. Hins vegar hafa
irannsóknir á vetrarbrautinni eitt
:: ljós, að sköpunin heldur áfram.
Á þessari stundu er án efa að fæð
ast líf á einhverri jarðstjörnu úti
:í geimnum, sem er búin flestum
P- ' ...... =S
Útvarpið
'Ótvarpið í dag.
Fastir liðir eins og venjulega.
.11.00 Messa í hátiðasal Sjómanna-
skólans (Prestur: Séra Jón Þor
varðsson).
.3.15Erindi: Norsk málþróun (Iv-
ar Orgland sendikennari).
18.30 Tónleikar.
10.20 Leikrit (endurtekið): „Bréfið“
eftir Somerset Maugham, í pýð
ingu Óskars Ingimarssonar —
Leikstjóri Ævar Kvaran.
: 12.05 Endurtekið útvarp frá dans-
lagakeppni S. K. T, — Danslög
(plötur).
13.30 Dagskrárlok.
‘Ótvarpið á morgun.
Fastir liðir eins og venjulega^
• :.3.15Búnaðarþátturá Frá vettvangi
starfsins; XIII. (Ingi Garðar
Sigurðsson ráðunautur í Eyja
firði).
einkennum vorrar jarðar, plánetur
eru einnig að skapast, ennfremur
stjörnur og sólir. Stjörnufræðing-
urinn sér vetrarbrautina fyrir sér
eins og risastóran flatan disk. Stærð
hans er slík, að ljós, sem fer með
186 þús. míhia hraða á sekúndu.
er 100 þús. ár að komast yfir hann
þveran. Innan þessa hrings sveima
hundruð bill’ónir stjarna, suinar
litlar, minni en sóiin, sumar risa-
vaxnar, allt að því hálfri billjón
sinnum stærri en sólin. Þarna eru
samankomnar gamlar stjörnur og
nýjar; rauðar stjörnur, bláar stjörn
ur, heitar og kaldar stjörnur og
stjörnur, sem eru ósýnilegar noík-
urs konar hulduhnettir. Miili stjarn
anna eru óravídóir og mættu nokkr
ar miljónir bætast í hópinn, an
þess að nokkur hætta væri á að
þær skyllu saman.
Möndullinn.
Allt þetta sólnasafn þeytist enda
laust um möndul, sem er eins og
nál í hjóli. Stærð vetrarbrautar-
innar er slík, að þótt hún snúist
um möndul sinn með níu þúsund
mílna hraða á mínútu, þá er hún
tvö miljón ár að ljúka hringnum.
Fyrir utan þessa hringhreyfingu,
þeytist hún áfram til einhvers ó-
kunns ákvörðunarstaðar í himin-
geimnum. í langan tíma var álitið
að sólin væri í miðju vetrarbraut-
arinnar. En svo komst Harlow Shap-
ley að því, með hjálp kíkisins á
Wilsonfjalli, að sólin v^pri í útjaðri
brautarinnar. Eins og Copernicus
hafði sýnt, að jörðin var ekki mið-
depill sólkerfis okkar, sýndi Shap-
ley nú fram á, að sólin var alls
ekki í miðjunni, eins og álitið hafði
verið, heldur í jaðri risadisksins.
Um aldamótin höfðu stjörnufræö-
ingar fundið stjörnur, em voru
nokkurs konar vitar í himingeimn-
um, stjörnur sem höfðu ljósmagn,
sem hægt var að ákvarða. Áður
hafði verið vélað um fyrir þeim,
vegna þeirrar staðreyndar, að þeir
vissu ekki hvort stjarna var skær
eða ljóslítil, vegna þess að hún var
i lítilli eða mikilli fjarlægð. Vit-
arnir leystu þennan vanda, vegna
þess að með þeim mátti beita hand
hægri viðmiðun. Þannig komst
Shapley að raun um staðsetningu
sólarinnar.
Kolapokinn.
í lok átjándu aldar voru stór
hnattlaus svæði í vetrarbrautinni
sífellt undrunarefni stjörnufræð-
inga. Eitt þessara svæða var svo
dimmt, að það gekk undir nafninu
„kolapokinn". Seinna komu svo
mælar til sögunnar, sem sýndu, að
á þessum myrkursvæðum var fyrir-
staða, en engin leið var að ákvarða
í hverju hún var fólgin. Frekari
Radíóstjörnur.
Radíósjáin hefir gefið sjón til
nýrra undralanda í vetrarbraut-
inni. Hefir hún fundið einkenni-
legar radióöldur, sem koma utan
úr geimnum. Þegar visindamenn-
irnir urðu þessa fyrst varir, til-
kynntu þeir: Vetrarbrautin er íull
af ósýnilegum stjörnum, sem gefa
frá sér radíóbylgjur. Síðan hafa
stöðugt verið að finnast slíkar
stjörnur með öllu ósýnilegar og er
engin leið að gera sér grein fyrir
útliti þeirra. En nýlega hefir með
nýrri aðferð verið hægt að lyr'ta
hulunni að nokki-u frá radíóstjörn
unum. Fyigir það jafnframt, að ef
þær væru sjáan'egar mannlegum
augum, myndi vetrarbrautin skína
í nýjum lióma. Þessar radíóstjörn-
ur eru ótrúlega stórar, þúsund sinn
um stærri en sýnilegar stjörnur
svo stórar, að við myndum sjá þær
i stærð fulls tungls. Það eru litlar
líkur til að við fáum nokkru sinni
að sjá þessi dimmu skrímsl, en
vísindamenn binda vonir við að
ný tæki muni leiða í ljós frekari
leyndarmál þessara hnatta.
Reyðfirðingar
(Framhald af 1. síðu.)
fyrir því, að nær 100 manns
sé brott úr kaupstaðnum yfir
vetrarmánuðina við atvinnu I
og nám á Suðurlandi. Margir
eru við vertiðarstörf í Ey.1-
um, og einnig nokkrir á Suð
urnesj um.
Skíðaganga
(Framhald af 1. síðu.)
á sýslumóti HSÞ. Keppendur
voru 16. Fyrstur varð Jón
Kristjánsson á 64:55,0 mín.
Annar ívar Stefánsson 67:59
mín. Þriðji Helgi Vatnar
Helgason á 68:52 mín. og
fjórði Matthías Kristjánsson
á 69:31 mín. Allir þessir menn
eru úr Ungmennafélaginu
Mývetningur. PJ.
Cóðssr iiragnltclsa-
afli í Húsavík
Hið versta veður gerði hér
norðaustan hvassviðiTi. Sem
'betitr fór stóð veðrið ekki
lengi og setti ekki niður mik
inn snjó, svo að vegir eru vel
færir um sýsluna. Lítið er
róið hér um þessar mundir,
enda eru gæftir stopular.
Hrognkelsaafli er hins vegar
góður, þegar hægt er að
stunda þær veiðar. ÞF. I
Almennur borgarafundur
haldinn að tilhlutan hreppsnefndar í barnaskólanum
sunnudaginn 27. marz kl. 4 síðdegis.
Funduriim cr aðeins fyrir hreppsbúa.
Báðir málsaðilar, meirihluti og minnihluti hrepps-
nefndar, hafa jafnan ræðutíma á fundinum, en kjós-
endum ætluð iy2 klst. til frjálsra umræðna.
Leynileg atkvæðagreiðsla
um málið fer fram sunnudaginn 24. apríl, skv. gild-
andi kjörskrá og reglum um sveitarstjórnarkosningar.
KJÖRSKRÁ liggur frammi í skrifstofu hreppsins.
KÆRUR skulu komnar til oddvita fyrir 9. april.
Oddviti Kópavogshrepps
»S$SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS5í$5SSSSSSSSSa
Frænka okkar
SIGRÍÐUR BJARNADÓTTIR
frá Gröf í Víðidal
verður jarðsett frá Fossvogskirkju, miðvikudaginn 30.
marz kl. 1,30. Jarðarförinni verður útvarpað.
F. h. hönd okkar og annarra vandamanna
Sigríð,ur Halldórsdóttir
Einar Guðmundsson
ÍVAR HLÚJÁRN. Saga eftir Walter Scott. Myndir eftir Peter Jackson. 171
.8.55 Skákþáttur (Guðmundur Arn-
laugsson).
,10.30 Útvarpshljómsveitin; Þórarinn
Guðmundsson stjórnar.
10.45 Um daginn og veginn (Elín
Pálmadóttir blaðamaður).
11.05 Einsöngur: Stina Britta Mel-
ander óperusöngkona syngur.
,11.30Útvarpssagan: „Vorköld jörð“
eftir Ólaf Jóh. Sigurðsson;
XXIII. (Helgi Hjörvar les).
112.20 íslenzk málþróun: Mállýzkur
(Jón Aðalsteinn Jónsson car.d.
mag).
22.30 Léttlög (plötur).
23.10 Dagskrárlok.