Tíminn - 21.04.1955, Qupperneq 9

89. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 21. april 1955.
9.
Fimmiud. 21. apríl
Sumarkoraan og
verkfallið
í dag fagna íslendingar
nýju sumri að vanda. Það er
gamall íslenzkur s^ður að
fagna sumarkomunni sérstak
lega. Slíkur siður þekkist
ekki annars staðar eða a. m.
k. ekki með þeim hætti, sem
hér tíðkast. Það er ekki ein-
kennilegt, þótt slíkur siður
hafi skapast hér. Kúguö
þjóð, sem býr við strangan
og dimman vetur, fagnar birt
unni og sumrinu af meiri
einlægni en þær, sem minna
hafa haft af örðugleikum
vetrarins að segja.
Þótt miklar breytingar hafi
orðið á högum íslenzku þjóð
arinnar seinustu áratugina,
er draga stórum úr örðug-
leikum vetrarins, er full á-
stæða tU þess að halda við
þessum gamla og þjóðlega
sið. Það er líka vel fallið að
helga surr.ardaginn fyrsta
hinni uppvaxandi kynslóð í
landinu. Með því er verið að
styrkja þann gróður, sem
mestu skiptir að hlynnt sé að
af alúð og árvekni.
A sumardaginn fyrsta er
mönnum að jafnaði létt í
skapi. Veturinn er liðinn með
sínum löngu nóttum og ó-
blíðu veðráttu, en framund-
an eru langir dagar og vax-
andi gróður. Menn hyggja
því öðru vísi til framtiðar-
innar en áður.
Að þessu sinni er hins veg
ar óvenjulega þungt yfir
mönnum, þegar sumarið geng
ur í garð. Ekki stafar það af
því, að veturinn hafi verið
erfiður, eða illa horfi með
vorkomuna.
Það eru verk mannanna
sjálfra, sem valda því, að
flrungi hvílir nú yfir sumar-
komunni á íslandi.
í stærstu kaupstöðum lands
ins er nú búið að standa
langt verkfall mörg þúsund
manna. Eins og sakir standa,
eru þær vonir tvísýnar, hvort
þessi alvarlega deila leysist
fljótlega.
Hér skal ekki rætt um or-
sakir þessarar deilu. Um það
munu líka vera skiptar skoð-
anir. Eitt ættu þó allir að
geta verið sammáia um. Slík
deila hlýtur að stafa af því,
að eitthvað er öðru vísi I þjóð
félaginu en þáð ætti að vera.
Það er eitthvað meira en lít-
ið, sem laga þarf, ef slík ó-
tíðindi eiga ekki að endur-
takast.
Hugsandi mönnum ætti
líka að geta orðið það ljóst,
hvað þarf að gerast. Það þarf
að skapa hinum vinnandi
stéttum aukna hlutdeild í
stjórn atvinnuveganna og
þjóðfélagsíns og jafnframt
aukna ábyrgð á því, hvernig
atvinnulífinu og þjóðarheild-
inni vegnar. Ekkert úrræði
er áreiðanlega öruggara tú að
draga úr vinnudeilum.
Þessari nauðsynlegu breyt-
ingu, sem gerast þarf, verð-
ur tvímælalaust ekki komið
fram á annan hátt betur en
með úrræðum samvinnunn-
ar. Þau úrræði má hagnýta
með ýmsum hætti. Heppileg
ast er, að þeim sé beitt fyrir
tiiverknað þátttakenda
Þekktasta sönglag heimsins
Ný foók eftir Eiigleitdmginn Perey SeSioles skýrir frá |»ví, ltvern-
ig' „Koiiungssöngurinn“ — Eldgamla Isafold — náði gífurlegri át-
breiðslu í Evrópu.
Vitneskjan um að Henry Carey
var ekki höfundur konungssöngsins
svonefnda, heldur að John Bull væri
höfundur lagsins, hefir áreiðanlega
vakið þjóðernistilfinningar í brjósti
höfundar bókarinnar „Guð blessi
drottninguna", sem nýlega ér kóm
in út hjá Oxford University Press
forlaginu í Englandi. Höfundurinn
er dr. Percy Scholes, en utan heima
landsins mun nafn hans þekktast
af tveim ritverkum, nefnilega „The
Oxford Companion of Music“, sem
hann hefir séð um ritstjórn á, og
„The Columbia History of Music",
sem fjallar um hljómpiatux~Á
seinni árum hefir dr. Scholes rann
sakað líf og hætti Breta kring um
árið 1700 og er bókin um konungs-
sönginn síðasti ávöxtur þeirra rann
sókna.
„Guð blessi drottninguna”, eða
eins og við þekkjum það betur,
„Eldgamla ísafold", er elzti þjóð-
söngur í Evrópu og sá útbreiddasti.
Já, það má fullyrða, að lagið er
hið þekktasta í heiminum. Mátt
hefði ætla, að þjóðsöngur breiddist
ekki langt út fyrir landsteina þeirr-
ar þjóðar, er hann ætti. En þannig
er ekki um brezka þjóðsönginn.
Percy Scholes fullyrðir, að lagið
hafi verið notað í þjóðernislegum
tilgangi í a. m. k. 20 sjálfstæðum
ríkjum Evrópu. Skýringin liggur ef-
laust í því, að Bretar voi*u fyrsta
þjóðin, sem eignaðist þjóðsöng.
„Þjóðsöngur" varð eiginlega sama
hugtakið og „Guð blessi konung-
inn“. Lagið festí rætur í hverju
landinu á fætur öðru. í mörg ár
var það notað, er hylla átti zarinn
i Rússlandi, og í Ítalíu var það tákn
konungsins á Sardinlu. í Sviss gegn
ir það hlutverki þjóðsöngs. Og í
Þýzkalandi eignar fólk sér þetta
lag. Þegar Paganiiii lék fyrir Prússa
konung árið 1829, lék hann tilbrigði
byggð á laginu, og sama gerði
Brahms, er hann lék fyrir Wilhelm
I. keisara árið 1870.
En upphaf þessa lags sem þjóð-
söngs er eins brezkt og það getur
orSið. Þó ef til vill ekki brezkt, held
ur enskt. Lagið var gamalt og þegar
vel þekkt, er það var tekið til þjóð
söngs, en sá atburður skeði árið
1745. England vár í hættu. Það
voru hvorki Frakkland, Spánn eða
Niðurlöndin, 'sem þá ógnuðu John
Bull, heldur höfðu Skotar gert upp
reisn undir forustu Stuartanna.
Uppreisnin breiddist út eins og eld
ur í sinu. í miðjum ágústmánuði
1745 hafði Charles prins 600 manna
undir vopnum, en í byrjun septem-
ber var her hans orðinn 10 þúsund
manns. 18. séptember tók herinn
Edinborg og tveim dögum síðar
vann hann sigur sinn yfir herjum
enska hershöfðingjans Copes. :0ng-
lendingar voru óttaslegnir og leit
uðu hjálpar hvarvetna, m. a. í Dan
mörku. í London þyrptust mcnn í
bankana til að taka út sparifs sitt,
og bankarnir sáu ekki annað ráð
til að minnka úttektir en að greiða
allt fé í smæztu myntinni, sexpenc-
um, þannig, að fólkið fór með pen-
ingana í sekkjum. Uppreisni.be’ -
inn færðist suður á bóginn. Georg XI
konungur kom í flýti frá Hannover.
en þorði ekki að sjá af meira en
8000 manna her til að mæta óvin-
unum. Englendingar sáu i anda
London tekna af Skotunum,
kaþólska trú innleidda og enskt
sjálfstæði úr sögunni.
Á þessari hættunnar stund sá
j.Guð blessi konunginn" fyrst
dagsins ljós. Það fæddist á leik-
sviðinu í Drury Lane leikhúsinu,
Lane leikhúsinu þann 28. septem-
ber. Örlögin hafa hagað því þann-
ig til að fyrir valinu varð hið
gamla lag, „Guð biessi konunginn",
sem í fyrsta sinn hafði birzt á
prenti árið áður í lagasafni, sem
bar heitið „Thesaurus Musicus."
Guð blessi stjórnanda vorn,
konunginn,
og gefi honum langt líf.
Guð blessi konunginn.
Þessi orð voru of tvíræð í þá daga,
þvi að margir vildu vera konungar
i ríki sínu, og voru, jafnvel þótt
ríkið næði ekki vfir heilt land. Þess
vegna varð að breyta textanum
fyrir áhorfendur í Drury Lane og
segja:
Guð blessi Georg, hinn mikla
konung vorn,
og gefi honum langa lífdaga.
f > t .

„Konungssöngurinn” — Eldgamla ísafold — eins og hann birtist á
prenti í fyrsta sinn, áriff 1744.
sem þá var hið konunglega leikhús
í London. Laugardaginn 28. sept-
ember bað leikhússtjórinn um
leyíi til að safna 200 sjálfboðalið-
um í herinn til þess að „vernda
konunginn og ráð hans“. Fjöldi leik
ara og söngvara við leikhúsið gáfu
sig fram. Og sama kvöld, þegar
tjaldið féll, hljómaði „Guð blessi
konunginn" frá sviðinu. Lagið vakti
feikna vinsældir og var endurtekið
kvöld eftir kvöld í marga mánuði.
Önnur leikhús i London tóku lag-
ið einnig upp. í Covent Garden —
segir í bréfi tll hins fræga leikara
Garrick — stóðu 20 manns á leik-
sviðinu eftir hverja sýningu og
sungu konungssönginn, og „einn
leikaranna gekk fram fyrir hina
og söng með upprétta arma og
horfði til himins”. Þar með var
lagiff orðið þjóðsöngur í eitt skipti
fyrir öll.
Aldrci hcfir nokkurn hljómsveit-
arstjóra dreymt um slíkar afleið-
ingar einnar útsetningar. En hljóm
sveitarstjórinn, sem sá þennan ár-
angur koma í ljós hét Thomas Arne.
Það var hann, sem kom laginu á
rekspöl, og án hans hefði heim-
urinn sennilega aldrei eignast nokk
urn konungssöng. Thomas Arne er
þekkt tónskáld og nokkur verka
hans hafa verið leikin víða um
heim. Ef til vill hefir tíminn verið
'nokkuð naumur til að semja nýtt
I lag í tilefni herútboðsins í Drury
sjálfra, þ. e. vegna áhuga
þeirra fyrir því að leysa sam
eiginleg vandamál með sam-
starfi. Hinu opinbera ber hins
vegar að styðja alla slíka
viðleitni, þar sem hún rís á
legg.
Vel má vera, að slík þróun
taki nokkurn tíma. En hún
er efalaust hin eina heil-
brigða lausn þessara miklu
vandamála.
Á sumardaginn fyrsta er
hugurinn fyrst og fremst
bundinn gróðrinum og fram
tíðinni. Á þeim tímamótum
er þvi eðlilegt að hugleiða
það, hvernig bezt verður hlúð
að gróðri og vexti þeirrar
stofnunar, sem þjóðin öll á
mest undir, þ. e. þjóðfélags-
ins sjálfs- JIver og einn ætti
að spyrja sig þess, hvað hann
áliti bezt og heillavænlegast
til þess að hlynna að réttum
vexti þessarar mikUvægu
stofnunar.
Svarið við þessari spurn-
ingu getur ekki orðið nema
á einn veg, ef þess er vand-
lega leitað. Það er réttlætis-
og bræðralagshugsjón krist-
indómsins og samvinnustefn
unnar, sem skapar bezta jarð
veginn fyrir heilbrigðan gróð
ur og vöxt þjóðfélagsins.
Þessi hugsjón er það merki,
sem þjóðinni ber að sameinast
um, ef hún vill skapa sér
hamingjusama framtíð.
Með þeirri ósk, að hinn
rétti gróður í þjóðfélaginu
megi tíafna sem bezt, óskar
Tíminn lesendum sínum
gleðilegs sumars.
Þcssi breyting textans varð enn-
þá nauffsynlegri þegar á það var
litið, að Jakobítarnir höfðu notað
þetta lag í sama tilgangi áður.
Orðin „Guð blessi konunginn"
hafa viða fundizt greipt í drykkj-
arkrúsir Jakobíta frá fyrri tímum.
Það sannast einnig að bæði text-
inn og lagið var vel þekkt áður,
þegar athugað er gamalt tónverk
eftir Henry Purcell, sem Scholes
getur um í bók sinni, en í tónverki
þessu fléttar höfundurinn skyndi-
lega laginu inn í og notar viff það
textann „Guð blessi konunginn".
En tónskáldið Purcell var uppi heil
um mannsaldri á undan Henry
Carey.
Upphaf konungssöngsins var
kunnur samkvæmisdans á dögum
Elísabetar drottningar. í Englandi
var dansinn nefndur Gaillard.
Dans þessi var léttur og fjörugur
og var gjarna leikinn á eftir hin-
um hátiðlegri dönsum. Lagið var
leikið í „þremur fjórðu" sem kall-
að er, en dansinn einkenndist af
smástökkum, en einmitt þessi stökk
gefa konungssöngnum takteinkenni
sín, en þau bera þess vitni að lagið
er greinilega sprottið frá Gaillard
— já það er raunverulega Gaill-
ard. Og svo vill þannig til, að John
Bull var tónskáld, sem samdi fyrir
hina elztu tegund slaghörpu og
lagöi oft Gaillard til grundvallar
verkum sínum. ________
Ef mcnn þekkja vöitlisv um 1700
rétt, má ganga út frá þvi vísu, að
við, börn tuttugustu aldarinnar,
myndum reka upp stór augu, eða
öllu heldur eyru, ef við heyrðum
konungssönginn leikinn og sung-
inn eins og og gert var í Jlrury
Lane leikhúsinu. Lagið var leikið
hraðar en við erum vön, og einn-
ig var laglínan dálítið öðruvísi,
næst síðasti takturlnn var gjöró-
líkur, og þar að auki var lagið, að
þeirra tima sið, bundið þeim á-
herzlum, er þá tíðkuðust. Við allt
þetta bætist svo að útsetning dr.
Arnes var miðuð við að leika skyldi
lagið í leikhúsi. Fyrstu þrjár línurn
ar voru sungnar af þrem einsöngv-
urum, en kórinn kom aðeins inn í
með orðin „Guð blessi konunginn“.
Frá Covent Garden bárust fregnir
um einsöngvarann, sem gekk fram
fyrir hópinn, og því getum við
gert ráð fyrir að einnig þar hafi
lagið verið sungið á þann hátt, að
einsöngvarar og kór skiptust á.
Skólaskyldan...
(Framhald af 8. slðu).
En prófhugsjón skylduskól-
ans í dag er á refilstigum.
En um leið og þetta er sagt,
verður að taka fram, að hér
verður ekki auðveldlega bót á
ráðin. Það er ekki hægt að
fella niður próf né draga úr
þeim að neinu ráði nema
breyta jafnframt mjög veru-
lega um starf og starfshætti
í skólunum. Og sú breyting,
sem verður að koma, hlýtur
að taka alllangan tíma, því
að kennararnir kunna aðeins
þær starfsaðferðir, sem þeir
hafa vanizt og geta ekki tekið
upp nýja háttu fyrirvaralaust.
Aðeins fáir kennarar myndu
kunna fótum sínum forráð,
ef þeir einn góðan veðurdag
væru sviptir hinum einfalda
ramma prófsins og fengju í
staðinn frjálsræði til þess að
„búa nemendurna sem bezt
undir llfið“. Þá eykur það
vandann um allan helming,
hversu fátækir skólarnir eru
að kennslutækjum, vöntun
þeirra er bærilegri undir nú-
verandi háttum. Það er sann-
arlega kominn tími til að snúa
við á þeirri braut að fórna öllu
fé og allri orku fyrir glæsi-
leik og skart skólahúsanna, en
vanrækja að mestu leyti eða
öllu miklu þýðingarmeiri
hluti. Enn er ótalin ein veiga-
mikil ástæða, sem hamlar
gegn breytingum, en það er
hið mótaða viðhorf nemend-
anna sjálfra til starfs og
starfsaðferða. Nýjar leiðir
myndu reynast þeim torsótt-
ar, jafnvel undir handleiðslu
slyngasta kennara. Þegar allt
þetta leggst á eitt, ásamt öðru
ónefndu, er augljóst, að hér
bíður mikið og erfitt verk úr-
lausnar. Þeim mun ötullegar
þarf að hefjast handa.
Kennaraskólanum ber að
sjálfsögðu að hafa forystu um
að bæta úr skorti á verkkunn-
áttu kennara. Til þess vantar
hann hins vegar öll skilyrði.
Prófhyggja og værugirni sam-
tímans örvar lítt til stórra
átaka eða nýrrar stefnu í
menntun kennara. En jafn-
vel ofurmannlegur kraftur,
hugvit og snilli gæti heldur
ekki bætt upp hina ömurlegu
aðstöðu kennaraskólans. Eitt
allra þýðingarmesta atriðið í
skólamálum okkar er því það,
að koma málum hans í við-
unandi horf, búa hann svo
að húsum og áhöldum, að
hann geti oröið sinu mikil-
væga hlutverki vaxinn. Á
starfi hans grundvallast að
verulegu leyti starf allra ann-
arra skóla, og ætti því að
vanda þeim mun betur til
hans á allan hátt, í stað þess
að láta hann vera eins konar
Öskubusku meðal skólanna.
Hinn fullkomnasti kennara-
skóli getur að vísu ekki gefið
tryggingu fyrir misfellulausu
starfi annarra skóla, en léleg-
ur kennaraskóli er sæmileg
trygging þess, að flestir aðrir
skólar misheppnist að meira
eða minna leyti.
Hlutverk þjóðfélagsins er að
efla farsæld þegnanna, hóps-
ins alls, en um leið sérhvers
einstaklings, því að einstakl-
ingarnir mynda hópinn, sem
einstaklingar reyna þeir far-
sæld eða ófarsæld. Geti ein-
staklingurinn ekki aflað sér
lífsnauðsynja, er bein skylda
þjóðfélagsins að koma honum
til hjálpar, hvort sem hann
skortir líkamsburði, vit eða
framtak. Þessi skylda þjóðfé-
lagsins rekur ekki uppruna
sinn til kristindóms né ann-
Framh. & 10. sfðu.