Tíminn - 01.05.1955, Side 4

Tíminn - 01.05.1955, Side 4
'fl. TÍMINN, sunnudaginn 1. maí 1955. 97. blaff. SJÖTUGUR í DAG: JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU JÓNAS JÓNSSON frá Hriflu. Mynrlln cr frá þeim árum, þegir hann var ritstjóri Skinfaxa. þættiíium i steinu og starfi JL. Það, sem af er þessari öld, <eru árin 1911—1916 einna sviplausust í íslenzkri stjórn- málasögu. Á stjórnmálasvið- inu gætti þá ekki neinna stór- menna og flokkaskiptingin var á mestu ringulreið. Nöfn eins og bræðingurinn, grútur- .inn, fyrirvarinn og eftirvar- inn gefa nokkra hugmynd um, hvernig stjórnmálabaráttunni var háttað þá. Mest snerist hún um sambandsdeiluna við Dani, en önnur mál voru meira og minna vanrækt. Á þessum árum eru þó aö gerast atburðir, sem áttu eftir að valda tímamótum í stjórn- malasögunni. Segja má að að- dragandi þehra byrji rétt eftif aldamótin, þegar ungmenna- i'élögin tóku að rísa á legg. í tyrstu var þessi félagskapur fremur ómarkviss og fálm- andi og því óráðið, hvert veg- ur hans mundi liggja. Honum hafði enn ekki tekist að beisla rétt þá krafta, sem raunveru- lega voru uppspretta hans, en það var áhugi æskunnar fyrir hinum þjóðfélagslegu vanda- málum, þótt hann á fyrstu árum ungmennafélaganna r'inndi sér farveg í ópólitísk- um félagsskap. Framsýnustu æskumennirnir fundu, að kraftar þjóðarinnar eyddust meira í baráttu um formsat- riði en að koma fram raun- hæfum umbótum. Það, sem þurfti til að beizla hina sterku umbótaþrá, sem var aflvaki ungmennafélaganna, var leið- sögumaður, er gat varpað Ijósi á hin nýju viðhorf og varðað veginn, sem fara skyldi. Þennan leiðsögumann fundu uhgmennafélögin, þegar Jón- as Jónsson gerðist ritstjóri að címariti þeirra, Skinfaxa. Margar stoðir runnu undir pað, að hann var þessum vanda vaxmn. Gáfur hans voru í senn næmar og skarpar Hann var uppalinn í því sveitahéraði, þar sem vagga ivrsta samvinnufélagsms stóð, en hafði síðan farið í námsferðir til helztu landa í Evrópu og kynnst þar merk- ustu nýjungum og stefnum samtiðarinnar. Uppeldi hans og menntun gerðu honum því mögulegt að meta bæði kosti þess gamla og nýja og gera ,sér þess Ijósa grein hvers þjóðinni var mest vant. Við þetta bættist svo, að hann bjó yfir óvenjulegum hæfileikum cil að túlka skoðanir sínar með hrífandi eldmóði, hvort neldur var í riti, ræðum eða samtölum. Með komu Jónasar Jónsson- ar að Skinfaxa breytti ung- mennafélagsskapurinn raun- verulega um svip og tilgang. Fullkomlega kom þetta þó ekki í ljós fyrr en við stofnun Framsóknarflokksins, þégar mest allt áhugalið ungmenna- célaganna skipaði sér um hinn nýja flokk. Þegar Framsókn- arflokkurinn var stofnaður, er stefna hans því raunveru- æga löngu mótuð og hann hef :.r hundruð fylgismanna um allt land. Með starfi sínu við ákiníaxa á árunum 1911—16, nafði Jónas raunverulega lagt a.5 miklu levti grundvöllinn að dokkaskiptingu og þjóðmála- átaríi næstu áratuga. Þótt •iann ætti eftir að áorka .nikiu síðar, verður þessi á- .angi þó jafnan talinn glæsi- egastur í sögu hans. Oft getur verið skemmti- ,egt að hugleiða, hve viss at- /ik geta ráðið miklu um ör- ióg rnanna og þjóða. Ef J. J. nefði ekki gerzt ritstjóri Skin- .axa, gæti saga hans hafa 'jrðiö ailt önnur og hann í annske komið lítt við sögu þjóðmála, heldur aðallega gef ið sig að uppeldis- og skóla- málum, eins og hugur hans mun hafa staðið til. En þá hefði ekki aðeins saga ung- mennafélaganna, heldur saga þjóðarinnar getað orðið allt önnur. II. Við lestur á Skinfaxagrein- um Jónasar verður fljótt ljóst, að þar er að finna grundvöll- inn að stefnu og störfum Framsóknarflokksins. Jónas mótar í þessum grein um allt annað viðhorf til sjálf stæðisbaráttunnar en ríkt hafði þá um alllangt skeið. Hann sýnir fram á, að bar- átta þáverandi stjórnmála- flokka við Dani snúist meira um form en raunverulegt frelsi. Raunverulegt frelsi fá- ist ekki með neinni formlegri viðurkenningu, heldur sé und irstaða þess fjárhagslegt og menningarlegt sjálfstæði. — Þetta tvennt þurfi þjóðin fyrst og fremst að treysta, ef hún vilji vera raunverulega frjáls. Þetta er sama skoöun- in og nú kemur fram hjá franska stjórnmálamannin- um Mendes-France, sem tel- ur stefnu Frakka í utanríkis- málum hljóta að- markast af því, hve traust og heilbrigt fjárhagslíf þeirra er. Þetta hefir jafnan verið það sjónar- mið, sem Framsóknarflokkur- inn hefir fylgt. Öll hans bar- átta hefir jafnan meira og minna verið helguð hinu fjár- hagslega og menningarlega sjálfstæði þjóðarinnar. Án þess er hið stjórnmálalega sjálfstæði líka oftast lítils virði. í verzlunar- og atvinnumál- um markar Jónas í Skinfaxa- greinunum mjög glögglega þá stefnu, sem Framsóknarflokk urinn hefir fylgt. Hann ræðst harklega gegn samkeppnis- skipulagi stóriðjunnar og bendir í mörgum greinum sín um á spillinguna, sem annars vegar hljótist af mikilli auð- söfnun og hins vegar af mik- illi örbirgð. Hann segir, að framfarir atvinnuveganna geti orðið mönnum meira til bölvunar en blessunar, ef þeir læri ekki að skipta arðinum réttlátlega. Þess vegna þurfi að kappkosta að tryggja öll- um réttláta hlutdeild í arðin- um, sem hin aukna tækni skapar, en koma í veg fyrir, að hann lendi í höndum fárra manna. Hann trúir ekki á úr- ræði ríkisrekstursins eða sósíalismans til að ná þessu marki. Hann telur, að þessu marki verði aðeins náð með úrræðum samvinnunnar. — „Samvinnan er dýrðleg hug- sjón,“ segir hann í einni Skin- faxagreinni, „ein hin göfug- asta, sem íslendingar geta unnið fyrir, því að þar erum við að bjarga þjóðinni og eft- irkomendum okkar.“ í Skinfaxagreinum Jónasar mun í fyrsta sinn í íslenzku blaði hafin veruleg sókn gegn hinu mikla fólksstreymi úr sveitunum, sem var að hefjast á þessum árum. Jónas bendir á hina miklu hættu, sem sé fólgin í þessu fyrir menningu og afkomu þjóðarinnar og þó alveg sérstaklega fyrir menn- ingu hennar. Með þessum greinum Jónasar er lögð und- irstaðan að einum megin- Framsóknarflokksins. Þannig mætti lengi telja, hvernig Skinfaxagreinar Jón- asar mynda undirstööuna að stefnu Framsóknarflokksins. Með þeim er ekki aðeins mörk uð stefna, sem er miöuð við líðandi stund, heldur stefna, sem á stöðugt erindi til þjóð- ar, sem vill vernda arfleifð sína og vera jafnan á þroska- braut. Þess vegna á stefna Framsóknarflokksins sízt minna erindi til þjóðarinnar i dag en fyrir 40 árum. III. Jónas Jónsson hafði sýnt það með ritstjórn sinni á Skínnfaxa, að hann var í senn mikill hugsuður og frá- bær áróðurSmaður. Honum hafði ekki aðems tekist á ungum aldri að marka nýja stjórnmálastefnu, sem sam- ræmdist nýjum og breyttum aðstæðum og átti varanlegt erindi til þjóðarinnar. Hann hafði jafnframt með tUtölu- lega fáum greinum í litlu blaði, túlkað þessa stefnu með slíkum glæsileik, að hún varð á stuttum tíma hjartansmál mikils hluta æskufólksins í landinu. Að þessu leyt1, var þvi stofnun Framsóknar- flokksins vel undirbúin, þeg- ar hafist var handa um hana. Vafasamt er þó, að Fram- sóknarflokkurinn hefði náð jafn fljótt slíkum vexti og áhrifum og raun varð á, ef Jónas Jónsson hefði ekki reynst jafnslyngur skipuleggj ari og hann var mikill hugs- uöur og áróðursmaður. Hann réð mestu um það, að við stofnun flokksins var vahn sú leið að leiffa saman ýmsar félagshreyfingar eða áhrifa- menn úr þeim og gefa honum þannig traustan grundvöll í upphafi. Eins og áður er get- ið1, ríjrti mikil sundúung í stjórnmálalífi þjóðarinnar á þeþsum tíma. Þau samtök, sem stefndu að framförum, voru tvístruð og unnu sitt í hverju lagi. Þetta átti v*ð um ungmennafélagshireyfj'.nguna, samvínnuhreyfinguna. og bændahreyfinguna, sem hafði birst í lauslegum samtökum nokkurra bænda á Alþingi. Með því að sameina áhrifa- menn úr öllurn þessum hreyf ingum, náði Framsókna1'- flokkurinn strax i upphafi mörgum þingsætum og fjölda fylgi. Hann varð því strax i öndverðu annar höfuðflokk ur þjóðarinnar og heÞr hald- ið því sæti fi'am á þennan dag. Jónas Jónsson hefir haft mörg járn í eldinum um dag- ana og komig víða við. MikU vægasta starf hans er þó óum deilanlega það að hafa átt meginþátt í stofnun Fram- sóknarflokksins, markað grundvallarstefnu hans og veitt honurn aðalforustu um langt skeiö. Vegna þessa starfs hefir hann unnið sér ógleymanlegt nafn í sögu þjóðarinnar. Án þessa mikla framlags hans,- hefði saga ís- lenzku þjóðarinnar orð- ið allt önnur á þessum tíma. Margir útlendingar telja það eitt hið mesta æyintýri, sem gerst hefir á tuttugustu öld- inni, að jafn fámenn þjóð og íslendingar eru, búsett í harð býlu og stóru landi, skuli hafa treyst sér til algers sjálf- stæðis, og þó sé það enn meira ævintýri, hve vel þeim bafi farnast það til þessa dags. f þessu ánægjulega ævintýri, á Framsóknarflokkurinn vtssu lega glæsilegasta þátt- inn. Ef ekki héfði notið við traustrar og framsýnnar for ustu hans, þegar mest hefir á reynt, en í stað þess hefðu öfgarnar tú hægri eða vinstri borið sigur úr býtum, þá væri ekki fjarri að álykta, að ekk- ert íslenzkt lýðveldl myndi vera tU í dag . Framsóknarflokkurinn hef ir m. a. náð þessum árangri vegna þess, að hann hefir aldrei vújað skorast undan vanda eða ábyrgð, þótt lítil von hafi oft verið um vin- sældir. Hann hefir jafnan metið það mest áð reyna að gera sitt bezta. Hann varð að hefja göngu sína með því að mynda samsteypustjórn með íhaldsöflum landslns, þótt hugur hans stefndi tÚ alls annars, en um aðra sam- starfsaðila var þá ekki að ræða, og enn í dag þarf hann að standa í sömu sporum vegna þess, að ekki er annar kostur fyrir hendi, eins og á- statt er. Þessi aðstaða flokks- ins hefir hins vegar oft gert honum erfitt um vik og hindr að hann í bví að ná eins mikl um árangri og hann hefðl getnð, ef aðstaða hans hefði verið betri. Því fremur ber líka að þakka honum, hve miklu hann hefir áorkað. IV. Hér er þess ekki kostur að rekia frekar starfssögu Jón- asar Jónssonar eða gera grein fyrir þeim eiginleikum hans, sem hafa gert hánn sérstæð asta leiðtoga íslendinga á fyrra helmingi þessai'ar ald- ar. Saga hans er svo marg- þætt, að hún verður ekki sögð nema í stórri bók, ef hún á að verða anr.að og meira en þurrar upptalningar. í hönd- um mikils höfundar gæti hún orðið hið stórbrotnast verk. Hún gæti auðveldlega skipað sæti við hlið þeirra fslend- ingasagna, þar sem sagt er frá glæsilegusfum hæfileikum, mestum frægðarverkum og meinlegustum örlögum. Um margt’ gæti hún líka Ver- ið áþekk sögu annars mesta st.iórnmálaforingjans, sem Bretar hafa á'tt á besseri öld. Lloyd George. Báðir hóf u-«t beir til mestu áhrifa vegna óveniulegra hæfileika. báðir voru beir mestu umbótafröm uðir þjóða sinna um all- lan<rt skeið og báðir áttu beú svo eftir nð ljúka stlórn- mélasnp-u sir.ni sem einskon- ar póUtískir ntjaea,r. Að einu (Framhald á 5, siðu.) Tímaritið SAMTIÐKN fjytur framhaldssögur, smásögur, kvennaþætti, bókafregnir, get- raunir, bráðfyndnar skopsögur, víðsjá, ferða- og flugmálaþætti, samtalsþætti, frægar ástarjátningar, bridgeþætti, úrvalsgreinar úr erl. tímaritum, nýjustu danslagatextar o. m. fl. 10 hefti ár- lega fyrir aðeins 35 kr. Nýir áskrifendur fá 1 eldri árgang 1 kaup- bæti. Póstsendið í dag meðfylgjandi pöntun: Ég undirrit.......óska að gerast áskrifandi að SAMTÍÐXNNI og sendi hér með árgjaldið, 35 kr. Nafn ........................................................ Heimili ..................................................... TJtanáskrift vor er: SAMTÍÐIN, Pósthólf 75, Reykjavlk. .»SSSS5S5S5S5555S5SSSS5SSS«S55S5SSSS5«S555SS$SS55S$5$5$55S$5S5Si$í$$$$$3

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.